Leczenie anoreksji

Co to jest anoreksja?

Anoreksja, znana również jako jadłowstręt psychiczny, to zaburzenie odżywiania, w którym kluczową rolę odgrywa silna potrzeba utraty wagi, niezależnie od faktycznego stanu zdrowia. Choroba ta znacznie częściej dotyka kobiety, choć coraz częściej obserwuje się jej rozwój również u mężczyzn. Zazwyczaj pojawia się między 14. a 18. rokiem życia, nierzadko już w wieku dojrzewania.

Wyróżnia się dwa główne typy tego zaburzenia:

• Typ restrykcyjny – pacjent nie tylko ogranicza jedzenie, ale może też podejmować wyczerpującą aktywność fizyczną lub stosować środki przeczyszczające;
• Typ bulimiczny – charakteryzuje się naprzemiennym przejadaniem i oczyszczaniem organizmu, np. przez wymioty lub nadużywanie leków.

W obu przypadkach obraz własnego ciała jest zaburzony, a pacjent – niezależnie od wagi – postrzega siebie jako osobę z nadmiarem tkanki tłuszczowej.

Jak rozpoznać, że ktoś ma anoreksję?

Charakterystyczne dla anoreksji są uporczywe dążenia do zmniejszenia masy ciała, zaburzone postrzeganie własnego wyglądu oraz silny lęk przed przytyciem. Osoba chora ogranicza jedzenie, unika posiłków i wykazuje obsesyjne zainteresowanie dietą oraz kalorycznością produktów.

Wśród objawów obserwuje się także:

• zanik miesiączki lub jej brak,
• nadmierne ćwiczenia fizyczne,
• wymioty po jedzeniu,
• zaburzenia hormonalne i metaboliczne,
• obniżenie temperatury ciała, zawroty głowy, osłabienie.

Anoreksji mogą towarzyszyć także liczne objawy ze strony układu krążenia, trawiennego, hormonalnego i skóry – jak obrzęki, zaparcia, zaburzenia rytmu serca czy wypadanie włosów. Częste są też objawy psychiczne – depresja, stany lękowe, drażliwość, bezsenność czy myśli samobójcze. Objawy te wymagają wnikliwej diagnostyki psychiatrycznej.

Kiedy anoreksja wymaga leczenia?

Anoreksja wymaga leczenia zawsze, niezależnie od jej nasilenia. Nawet jeśli objawy wydają się łagodne, ich ignorowanie może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia i tragicznych konsekwencji. Około 10–20% przypadków nieleczonej anoreksji kończy się śmiercią – najczęściej w wyniku wyniszczenia lub samobójstwa.

Na początku choroba bywa mylona ze „zdrowym stylem życia” – pacjent zmienia dietę, liczy kalorie, wyklucza „tuczące” produkty. Niestety z czasem granica między dbaniem o zdrowie a zaburzeniem psychicznym zostaje przekroczona. Zachowania stają się rytualne, a odżywianie podporządkowane jest wewnętrznemu przymusowi.

Jak leczyć anoreksję?

Leczenie anoreksji opiera się na kompleksowym podejściu terapeutycznym, które obejmuje równoległą opiekę psychiatryczną, psychologiczną oraz somatyczną. Najlepsze efekty osiąga się wtedy, gdy wdrożenie leczenia następuje możliwie wcześnie – zanim choroba doprowadzi do poważnych uszkodzeń organizmu i rozwoju współwystępujących zaburzeń psychicznych. Niestety osoby chore zazwyczaj nie postrzegają swojego stanu jako nieprawidłowego i nie wyrażają chęci do podjęcia leczenia.

W przypadku dzieci do 16. roku życia decyzję o rozpoczęciu leczenia podejmują rodzice. U młodzieży między 16. a 18. rokiem życia wymagana jest zgoda zarówno pacjenta, jak i jego opiekunów prawnych. W sytuacji zagrożenia życia – czy to w wyniku skrajnego wychudzenia, poważnych zaburzeń metabolicznych, czy współistniejących zaburzeń psychicznych – możliwe jest leczenie bez zgody pacjenta, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.

Leczenie anoreksji obejmuje wiele poziomów:

• Psychoedukację – uświadomienie pacjentowi mechanizmów choroby oraz wpływu jego zachowań na zdrowie fizyczne i psychiczne;
• Psychoterapię – najczęściej indywidualną, poznawczo-behawioralną, ale też grupową lub rodzinną;
• Wsparcie psychiatryczne – w tym farmakoterapię, jeśli obecne są objawy depresyjne, lękowe lub inne zaburzenia psychiczne;
• Opiekę internistyczną – kontrolę parametrów somatycznych, takich jak poziom elektrolitów, ciśnienie krwi, praca serca, stan hormonalny;
• Działania dietetyczne – przywracanie prawidłowego sposobu odżywiania oraz stopniowe zwiększanie masy ciała.

W przypadkach bardziej zaawansowanych stosuje się behawioralny trening jedzenia – prowadzony w warunkach szpitalnych i nadzorowany przez zespół terapeutyczny. Chory uczy się ponownie przyjmowania posiłków, kontrolowania impulsów oraz radzenia sobie z lękiem wywoływanym przez jedzenie.

W niektórych sytuacjach warto włączyć terapię rodzinną, szczególnie jeśli relacje w domu pacjenta wpływają na rozwój lub utrwalanie choroby. Wspólna praca z rodziną pozwala lepiej zrozumieć dynamikę problemu oraz wyposaża najbliższych w narzędzia wspierające leczenie.

U chorych, u których występują inne objawy psychiczne – takie jak depresja, stany lękowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – konieczne jest rozszerzenie leczenia o farmakoterapię, prowadzoną pod kontrolą psychiatry. Wybór leków powinien być dokładnie przemyślany, aby nie pogłębić objawów choroby i nie zaburzyć funkcjonowania organizmu.

Równolegle z leczeniem psychicznym i farmakologicznym pacjent powinien pozostawać pod stałą opieką internisty lub lekarza rodzinnego. Monitorowanie stanu somatycznego ma ogromne znaczenie, zwłaszcza w kontekście zagrożeń takich jak: odwodnienie, niedobory elektrolitów, zaburzenia pracy serca czy niewydolność wielonarządowa.

Jakie metody leczenia anoreksji są najskuteczniejsze?

W leczeniu anoreksji kluczowe znaczenie ma indywidualne podejście oraz dobór metod odpowiadających zarówno zaawansowaniu choroby, jak i potrzebom konkretnego pacjenta. Choć pełna terapia powinna być zawsze wielotorowa, najważniejsze elementy to psychoterapia, leczenie farmakologiczne oraz wsparcie dietetyczne. Połączenie tych form leczenia pozwala nie tylko odzyskać masę ciała, ale także odbudować prawidłowe relacje z jedzeniem i własnym ciałem.

Psychoterapia anoreksji

Psychoterapia stanowi podstawę leczenia anoreksji i zwykle jest pierwszym krokiem w planie terapeutycznym. W zależności od wieku, stanu psychicznego i motywacji pacjenta może mieć formę terapii indywidualnej, grupowej lub rodzinnej. Najczęściej stosuje się podejście poznawczo-behawioralne, które pozwala rozpoznać i zmienić nieprawidłowe schematy myślenia związane z jedzeniem, wagą i obrazem ciała.

Leczenie farmakologiczne anoreksji

Leki nie są podstawą leczenia anoreksji, ale mogą stanowić istotne wsparcie, zwłaszcza wtedy, gdy chorobie towarzyszą inne zaburzenia psychiczne – np. depresja, zaburzenia lękowe czy obsesyjno-kompulsyjne. Farmakoterapia pomaga ustabilizować nastrój, zmniejszyć napięcie oraz poprawić ogólne funkcjonowanie psychiczne pacjenta.

Najczęściej stosowane są leki przeciwdepresyjne, takie jak mirtazapina i mianseryna, które – oprócz działania przeciwdepresyjnego – mają właściwości poprawiające apetyt i nie nasilają bradykardii. U pacjentów z silnym lękiem przed jedzeniem możliwe jest też krótkoterminowe zastosowanie leków uspokajających przed posiłkami.

Anoreksja a współpraca z dietetykiem

Rola dietetyka w leczeniu anoreksji jest niezwykle ważna, zwłaszcza w procesie odbudowy prawidłowych nawyków żywieniowych oraz oceny postępów terapii. Już na początku leczenia specjalista dokonuje analizy aktualnego sposobu odżywiania, stanu odżywienia oraz niedoborów pokarmowych. Na tej podstawie opracowuje plan żywieniowy dostosowany do możliwości pacjenta i tempa przywracania masy ciała.

Zadaniem dietetyka nie jest wyłącznie dostarczanie jadłospisów – kluczowe jest budowanie relacji z pacjentem, wzmacnianie jego motywacji oraz edukowanie w zakresie zdrowego podejścia do żywienia. Ostateczny cel to przywrócenie nie tylko zdrowej wagi, ale także zdrowszego stosunku do jedzenia jako części życia, a nie wroga.

Anoreksja – kiedy konieczne jest leczenie szpitalne?

Leczenie szpitalne staje się konieczne w sytuacjach, gdy stan zdrowia pacjenta ulega gwałtownemu pogorszeniu i pojawia się zagrożenie życia. Dotyczy to zarówno objawów somatycznych, jak i psychicznych. Hospitalizacja jest niezbędna, gdy pacjent odmawia jedzenia, cierpi na ciężkie niedobory elektrolitowe, wykazuje skrajne wychudzenie (poniżej 75% należnej masy ciała), doświadcza zaburzeń rytmu serca, lub też zmaga się z myślami samobójczymi, zwłaszcza jeśli towarzyszy im plan działania.

Na oddziale szpitalnym pacjent ma zapewnioną opiekę całodobową, obejmującą zarówno leczenie psychiatryczne, jak i intensywną opiekę internistyczną. Przeprowadza się tam działania ratujące życie, takie jak:

• wyrównywanie zaburzeń wodno-elektrolitowych,
• monitorowanie stanu metabolicznego,
• specjalistyczne konsultacje (np. kardiologiczne, endokrynologiczne, gastrologiczne),
• żywienie dojelitowe lub dożylne w razie konieczności.

Leczenie szpitalne, mimo że może przynieść szybki efekt w postaci przyrostu masy ciała, nie wystarcza do osiągnięcia długotrwałej poprawy, jeśli nie zostanie wsparte psychoterapią. Samo przywrócenie wagi bez przepracowania przyczyn anoreksji nie rozwiązuje problemu – wręcz przeciwnie, może prowadzić do nawrotów.

Czy anoreksję można całkowicie wyleczyć?

Tak – anoreksję można całkowicie wyleczyć, jednak wymaga to czasu, cierpliwości oraz odpowiednio dobranego, zintegrowanego leczenia. Powrót do zdrowia nie oznacza wyłącznie przyrostu masy ciała – pełne wyleczenie obejmuje także zdrowe podejście do jedzenia, pozytywny obraz własnego ciała, a także odbudowanie relacji społecznych i emocjonalnych, które często ulegają zniszczeniu w czasie choroby.