Operacja stopy końsko - szpotawej

Co to jest stopa końsko-szpotawa i jakie są jej przyczyny?

Stopa końsko-szpotawa to złożona deformacja, w której nieprawidłowemu ułożeniu ulegają wszystkie części stopy: stęp, śródstopie i przodostopie. Do zmiany ich położenia dochodzi jednocześnie w trzech płaszczyznach, co prowadzi do charakterystycznego skręcenia i uniesienia stopy. Chód dziecka z tą wadą często przypomina chodzenie na palcach, pięta nie ma kontaktu z podłożem.

Objawy deformacji obejmują:

• nadmierne wydrążenie łuku podłużnego,
• przywiedzenie przodostopia (stopa skierowana do środka),
• szpotawość pięty (oparcie na zewnętrznym brzegu),
• końskie ustawienie stopy (brak kontaktu pięty z podłożem, obciążenie przeniesione na przodostopie).

W klasyfikacji klinicznej wyróżnia się następujące rodzaje:

• idiopatyczna – najczęściej spotykana, bez współistniejących zaburzeń,
• syndromiczna – związana z chorobami genetycznymi, np. artrogrypozą czy sekwencją Pierre-Robin,
• neurogenna – towarzyszy schorzeniom neurologicznym, takim jak porażenie mózgowe, rozszczep kręgosłupa czy zakotwiczenie rdzenia,
• teratogenna – wynika z działania toksyn, leków, alkoholu lub infekcji wirusowych w okresie ciąży.

Nietypowe postacie deformacji, takie jak forma złożona lub atypowa, wykazują większą sztywność stopy, obecność głębokich bruzd oraz znaczne ograniczenie ruchomości – często są konsekwencją niewłaściwego prowadzenia leczenia lub powikłań terapii zachowawczej.

Stopa końsko-szpotawa – czy zawsze konieczna jest operacja?

Leczenie operacyjne nie jest stosowane rutynowo – najpierw wdraża się metody nieinwazyjne, takie jak metoda Ponsetiego, która zakłada etapowe gipsowanie i stosowanie szyn odwodzących. Jednak nie u wszystkich dzieci przynosi ona trwałe efekty.

Operacja staje się konieczna, gdy:

• deformacja nie ulega korekcji mimo zastosowania gipsowania i szyny,
• występuje nawrót wady po zakończonej terapii (często z powodu zbyt krótkiego stosowania szyny Denis-Browne’a; nawroty mogą również wynikać z nieregularnego stosowania szyny, nawet jeśli okres całkowity jej noszenia był zgodny z zaleceniami),
• leczenie zostało rozpoczęte zbyt późno – po tym, jak dziecko zaczęło chodzić,
• mamy do czynienia z deformacją neurogenną, syndromiczną lub atypową.

Jak przygotować się do operacji stopy końsko-szpotawej?

Przed przystąpieniem do leczenia operacyjnego konieczne jest przeprowadzenie dokładnej diagnostyki przez lekarza ortopedę – najlepiej specjalizującego się w ortopedii dziecięcej.

Kroki przygotowawcze obejmują:

• wywiad medyczny – dotyczący przebiegu ciąży, porodu i historii leczenia,
• badanie fizykalne – ocena ustawienia stopy, napięcia mięśniowego i zakresu ruchów,
• badania obrazowe – rezonans magnetyczny, RTG, USG (jeśli zachodzi taka potrzeba).

Rodzice otrzymują pełną informację o planowanym zabiegu, jego zakresie, czasie rekonwalescencji i zaleceniach pooperacyjnych. Konieczne jest również wykonanie badań laboratoryjnych i anestezjologicznych.

Stopa końsko-szpotawa – przeciwwskazania do operacji

Nie każda deformacja może być poddana korekcji chirurgicznej w dowolnym momencie. Istnieją przeciwwskazania, które muszą być uwzględnione przed zaplanowaniem zabiegu.

Do najważniejszych przeciwwskazań należą:

• czynna infekcja organizmu lub skóry w obrębie kończyny,
• zaburzenia krzepnięcia krwi,
• niewydolność układu krążenia lub oddechowego,
• brak współpracy rodziców w zakresie późniejszej rehabilitacji,
• ciężkie postacie neurogenne w zaawansowanym stadium, w których korekcja chirurgiczna nie wpłynęłaby na poprawę funkcji kończyny.

Jak wygląda operacja stopy końsko-szpotawej krok po kroku?

Operacja stopy końsko-szpotawej to złożony zabieg chirurgiczny, którego przebieg zależy od rodzaju i stopnia zaawansowania deformacji, a także od wieku dziecka i skuteczności wcześniej zastosowanego leczenia zachowawczego. Zazwyczaj decyzja o operacji zapada w sytuacji, gdy wcześniejsze metody, takie jak metoda Ponsetiego, nie przyniosły oczekiwanej poprawy, a deformacja nadal ogranicza prawidłowe funkcjonowanie kończyny.

Ocena zakresu operacji

Na etapie planowania zabiegu lekarz analizuje obraz kliniczny i decyduje, czy wystarczy jedynie korekta tkanek miękkich, czy konieczna będzie także ingerencja w układ kostny. W przypadku stopy końsko-szpotawej nie ma jednej standardowej procedury operacyjnej – każdy przypadek rozpatruje się indywidualnie. Czasem wystarczy wydłużenie ścięgna Achillesa, a czasem konieczne jest przecięcie torebki stawowej, plastyka mięśni i nawet częściowa resekcja kości piętowej.

Tenotomia ścięgna Achillesa

W wielu przypadkach operacja obejmuje przezskórne wydłużenie ścięgna Achillesa (tenotomię). Zabieg ten pozwala zredukować napięcie mięśniowe, które uniemożliwia prawidłowe ustawienie pięty. Wykonuje się go najczęściej w znieczuleniu miejscowym, w warunkach ambulatoryjnych, co oznacza, że nie jest wymagana hospitalizacja dziecka.

Po tenotomii:

• na kończynę zakładany jest gips, zazwyczaj na okres około 3 tygodni,
• w tym czasie przecięte końce ścięgna goją się, przyjmując nową długość,
• stopa stopniowo przybiera bardziej prawidłowe ustawienie.

Korekcja zaawansowanej deformacji

W cięższych przypadkach operacja może obejmować:

• przecięcie lub plastyczne wydłużenie ścięgien (m.in. piszczelowego tylnego, zginacza długiego palucha, odwodziciela palucha),
• przecięcie torebki stawowej i rozcięgna podeszwowego,
• ustawienie kości łódkowatej względem głowy kości skokowej,
• stabilizację układu kostnego za pomocą drutów Kirschnera.

Stabilizacja i unieruchomienie po operacji

Po zabiegu konieczne jest wielotygodniowe unieruchomienie kończyny w gipsie. Najpierw zakłada się gips udowy na ok. 6 tygodni, następnie usuwa się druty stabilizujące i ponownie unieruchamia nogę w gipsie na kolejne 6 do 9 tygodni.

Dopiero po zakończeniu etapu unieruchomienia wdrażane bywają:

• buty ortopedyczne z odpowiednimi wkładkami,
• szyna derotacyjna – zakładana na noc do około 4. roku życia, a czasem dłużej.

Przebieg rekonwalescencji po operacji stopy końsko-szpotawej

Rekonwalescencja po operacji stopy końsko-szpotawej stanowi bardzo ważny etap leczenia i ma na celu utrzymanie efektów uzyskanych w trakcie korekcji deformacji. Po zakończeniu leczenia właściwego, obejmującego unieruchomienie i proces stabilizacji stopy, konieczne jest wprowadzenie działań, które pomogą przywrócić sprawność kończyny.

Po zakończeniu leczenia właściwego dziecko powinno być objęte opieką fizjoterapeuty. Zabiegi rehabilitacyjne, podobnie jak późniejsza aktywność ruchowa, pomagają w utrzymaniu wypracowanej korekcji i wspierają proces adaptacji stopy do prawidłowego obciążania podczas chodzenia. Fizjoterapia wspomaga odbudowę siły mięśniowej, poprawia elastyczność tkanek i stabilność stawu.

Systematyczna praca nad stopą po zakończeniu leczenia pozwala utrzymać uzyskany efekt operacyjny, a także zwiększyć wytrzymałość i sprawność kończyny. Ćwiczenia wykonywane w ramach fizjoterapii pomagają w odbudowie siły mięśni, poprawiają zakres ruchu oraz ułatwiają powrót do codziennej aktywności. Dzięki nim dziecko szybciej odzyskuje stabilność chodu i pewność podczas poruszania się.

Jakie są możliwe powikłania po operacji stopy końsko-szpotawej?

Mimo wysokiej skuteczności chirurgicznej korekcji stopy końsko-szpotawej, istnieje ryzyko wystąpienia powikłań. Część z nich może być przemijająca i łatwa do opanowania, inne – niestety – mogą wymagać kolejnych interwencji lub prowadzić do trwałych zmian.

Potencjalne powikłania po zabiegu:

• nawrót deformacji – zarówno częściowy, jak i pełny (szczególnie przy niestosowaniu szyn),
• zaburzenia ukrwienia stopy – w skrajnych przypadkach prowadzące do martwicy,
• zakażenie rany operacyjnej,
• infekcje wokół drutów stabilizujących (drutów Kirschnera),
• odleżyny pod gipsem – spowodowane zbyt dużym naciskiem lub źle dopasowanym opatrunkiem,
• powikłania neurologiczne – rzadko, najczęściej w wyniku uszkodzeń nerwów lub niedokrwienia tkanek,
• niedorozwój mięśni łydki, skrócenie stopy, zmniejszenie długości goleni.

Ile kosztuje operacja stopy końsko-szpotawej w Polsce i czy jest refundowana?

Cena operacji zależy od wielu czynników, m.in. rodzaju zabiegu, zastosowanych materiałów (np. implanty, druty), długości hospitalizacji oraz zakresu opieki pooperacyjnej. Zabieg można wykonać zarówno w placówkach prywatnych, jak i publicznych.

Średni koszt operacji:

• w placówkach prywatnych: od kilku do kilkunastu tysięcy złotych (w zależności od miasta i zakresu zabiegu);
• dodatkowo płatne mogą być kontrole, konsultacje, rehabilitacja oraz ortezy.

W wybranych przypadkach operacja może być przeprowadzona w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ). Wymaga to jednak skierowania do poradni ortopedycznej oraz spełnienia kryteriów medycznych. Terminy w placówkach publicznych bywają jednak długie.

Gdzie najlepiej wykonać operację stopy końsko-szpotawej?

Wybór placówki ma ogromny wpływ na efekty leczenia. Zaleca się, aby zabieg wykonywał zespół specjalizujący się w ortopedii dziecięcej, najlepiej z dużym doświadczeniem w leczeniu wad wrodzonych stóp.

Na co warto zwrócić uwagę przy wyborze placówki:

• doświadczenie zespołu w operacjach tego typu,
• dostępność opieki pooperacyjnej (fizjoterapia, kontrola ortopedyczna),
• opinie innych rodziców,
• możliwość wykonania zabiegu w ramach NFZ.

Wybierając miejsce leczenia, warto skorzystać z wyszukiwarek medycznych, takich jak kliniki.pl, które pozwalają porównać oferty, terminy i opinie pacjentów.