Borelioza po ukąszeniu kleszcza: objawy i zapobieganie

W myśl zasady, że łatwiej zapobiegać, niż leczyć, należy odpowiednio zabezpieczyć się przed ukąszeniem przez kleszcza. Borelioza, zwana również chorobą z Lyme lub krętkowicą kleszczową, nie jest łatwa do zdiagnozowania i wyleczenia, dlatego powinniśmy unikać kleszczy. O tej chorobie słyszymy głównie w miesiącach ciepłych. Większość przypadków zachorowań notowana jest między 1 maja a 30 listopada, z czego około 80 proc. stanowią przypadki zdiagnozowane w czerwcu i w lipcu, co ma silny związek z okresem żerowania mikroskopijnych, trudnych do zauważenia nimf kleszczy. Zwiększona liczba zachorowań w okresie letnim związana jest także ze wzmożoną aktywnością człowieka. W ciepłych miesiącach więcej czasu spędzamy poza domem, a wysokie temperatury skłaniają nas do zakładania bardziej skąpej odzieży niż w okresie późno jesiennym czy zimowym. Odsłaniając swoje ciała, narażamy się na kontakt z kleszczem.

W Polsce najwięcej przypadków ukąszenia przez kleszcze odnotowuje się w północnej części kraju, w szczególności w województwach podlaskim, lubelskim oraz warmińsko-mazurskim. Niepokojący jest wzrost liczby zachorowań na boreliozę w ciągu ostatnich lat. W 2004 zaobserwowano mniej niż 4 tys. przypadków, w 2010 – już ponad 8 tys. zachorowań, a w 2015 – aż 13 tys., zaś w 2023 ponad 25 tys. Jak podaje Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, w latach 2010 - 2019 średnia zapadalność na boreliozę w Polsce wzrosła z 24 na 49/100 000 mieszkańców kraju. Wniosek jest jeden – musimy lepiej chronić się przed ukąszeniem przez kleszcza.

Co to jest borelioza i jak dochodzi do zakażenia?

Boreliozę wywołuje bakteria Borrelia burgdorferi, nazywana krętkiem. Pierwszych odkryć dotyczących choroby dokonał szwedzki dermatolog A. Afzelius, który na początku XX wieku powiązał występowanie charakterystycznego rumienia z ukąszeniem przez pajęczaka. Nazwa "choroba z Lyme" wywodzi się od miejscowości Lyme w USA, gdzie w latach 70. XX wieku opisano ognisko zachorowań u dzieci. W naszym kraju bakteria najczęściej przenoszona jest przez kleszcza pospolitego. Choć kiedyś przestrzegano głównie przed terenami leśnymi, obecnie kleszcze świetnie czują się także w zaroślach, na łąkach, a nawet w miejskich parkach czy przydomowych ogrodach.

Co ważne, bakterię wywołującą boreliozę przenoszą nie tylko dorosłe kleszcze, ale także ich postacie larwalne, zwane nimfami. Kleszcze zarażają się bakterią podczas żerowania na skórze chorego zwierzęcia. Po ukąszeniu człowieka, bakteria Borrelia burgdorferi wnika do ludzkiego organizmu wraz ze śliną pasożyta. Następnie patogen przedostaje się do komórek organizmu i dochodzi do jego rozmnożenia. W ciągu od kilkunastu dni do kilku tygodni od ukąszenia może dojść do rozprzestrzeniania się chorobotwórczego drobnoustroju i wywołania zakażenia uogólnionego.

Na szczęście, nie każdy kontakt z kleszczem, nawet będącym nosicielem bakterii, kończy się zachorowaniem na boreliozę. Wynika to z faktu, że nie każdy kleszcz jest zakażony – szacuje się, że w Polsce może to być do 30% populacji tych pajęczaków. Jeśli już dojdzie do ukąszenia, ważne jest, aby jak najszybciej i skutecznie usunąć pasożyta ze skóry. Uważa się bowiem, że prawdopodobieństwo zakażenia jest znikome, jeśli kleszcz nie żerował na człowieku dłużej niż dobę (około 24 godziny).

„Wielu pacjentów zgłasza się do lekarza przed wystąpieniem jakichkolwiek objawów zarażenia, tylko dlatego, że znaleźli na swoim ciele kleszcza. Nie wdraża się wtedy żadnego leczenia, bo nie ma takiej potrzeby. Zalecam obserwację miejsca ugryzienia i interwencję w przypadku wystąpienia niepokojących objawów” – wyjaśnia w rozmowie z portalem trójmiasto.pl specjalista chorób wewnętrznych, doktor Hubert Białasiewicz.

Jakie objawy powinny nas zaalarmować?

Dolegliwości pojawiające się w przebiegu boreliozy można podzielić na wczesne oraz późne. Zakażenie może dawać bardzo różnorodne objawy, co niekiedy utrudnia postawienie właściwej diagnozy. Z tego względu niezwykle ważne jest, aby poinformować lekarza o fakcie ukąszenia przez kleszcza.

Objawy wczesne

Bakterie namnażają się i rozsiewają po organizmie w ciągu od kilkunastu dni do kilku tygodni. Do najczęstszych objawów wczesnych należą:

• Rumień wędrujący – pojawia się u 30 do 80% zakażonych. Jest to zaczerwienienie o średnicy kilku, a nawet kilkunastu centymetrów w miejscu ukąszenia, które pojawia się zwykle od kilku dni do 3 tygodni po kontakcie z kleszczem. Zmiana ma postać plamy lub grudki i szerzy się obwodowo, często z przejaśnieniem w środku.
• Naciek limfocytarny – rzadszy objaw skórny, mający postać niebolesnego, czerwonawego guzka. Zwykle lokalizuje się w okolicy małżowiny usznej, brodawki sutkowej lub moszny.
• Objawy grypopodobne – u wielu chorych pojawiają się dolegliwości takie jak gorączka, dreszcze, poczucie zmęczenia i osłabienia, bóle mięśniowo-stawowe, bóle głowy oraz nadmierna potliwość.

Objawy późne i powikłania

źródło: www.domzdrowia.pl

Nieleczona borelioza może przejść w postać przewlekłą i prowadzić do wielu groźnych powikłań, atakując kolejne narządy. Do najpoważniejszych należą:

• Zaburzenia ze strony układu nerwowego (neuroborelioza) – mogą obejmować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie nerwów (np. porażenie nerwu twarzowego), niedowład kończyn, sztywność karku, problemy z koncentracją i pamięcią, a nawet depresję.
• Zajęcie narządu ruchu – często rozwija się nawracające zapalenie stawów (najczęściej kolanowych) oraz mięśni, powodując ból i obrzęki.
• Zaburzenia kardiologiczne – w rzadkich przypadkach borelioza może zaatakować serce, prowadząc do jego zapalenia i zaburzeń rytmu (np. bloku przedsionkowo-komorowego).
• Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry – objaw bardzo późnej boreliozy, polegający na ścieńczeniu skóry, głównie na kończynach dolnych.

Diagnostyka i leczenie

Wczesna diagnoza jest kluczowa, aby zapobiec groźnym powikłaniom. Doktor Maria Hlebowicz, specjalista chorób wewnętrznych, w rozmowie z portalem trójmiejskim podkreśla znaczenie badań: „W chwili obecnej obowiązującymi badaniami potwierdzającymi są badania serologiczne wykonywane w dwóch etapach - najpierw metodą ELISA w klasie IgG i IgM, a następnie wynik dodatni lub wątpliwy należy potwierdzić metodą Western-Blot.

Boreliozę ze względu na różnorodność objawów klinicznych można pomylić z innymi chorobami i dlatego tak ważny jest dokładny wywiad lekarski uzupełniony badaniami serologicznymi”.

Leczenie boreliozy polega na stosowaniu antybiotyków. Terapia trwa zazwyczaj około miesiąca. Odpowiednio szybkie wdrożenie leczenia pozwala na całkowite wyleczenie i uniknięcie przykrych konsekwencji infekcji.

Jak skutecznie chronić się przed boreliozą?

Podstawą jest profilaktyka, czyli ochrona przed napotkaniem i ukąszeniem przez kleszcza. Niestety, obecnie nie istnieje skuteczna szczepionka na boreliozę dla ludzi, a jednorazowe przechorowanie nie daje odporności na całe życie.

Odpowiedni ubiór i repelenty

Wybierając się do lasu, parku czy na łąkę, należy zadbać o właściwy strój. Bluzki z długim rękawem, długie spodnie, zakryte buty i nakrycie głowy utrudnią kleszczowi dostęp do skóry. Dodatkowo można użyć preparatów odstraszających te pasożyty (repelentów), które często zawierają związek DEET.

Postępowanie po powrocie

Po powrocie z miejsca, gdzie mogły występować kleszcze, kluczowe jest dokładne obejrzenie całego ciała. Kleszcze mogą mieć wielkość główki od szpilki, dlatego warto wspomóc się okularami. Należy sprawdzić zwłaszcza pachy, pachwiny, zgięcia pod kolanami, skórę głowy i okolice za uszami. Pomocne bywa również wzięcie prysznica lub kąpieli. Ubrania najlepiej od razu wyprać.

Prawidłowe usuwanie kleszcza

Jeśli odkryjemy kleszcza wkłutego w skórę, należy go jak najszybciej usunąć. Trzeba chwycić go pęsetą jak najbliżej powierzchni skóry i zdecydowanym, jednostajnym ruchem wyciągnąć w całości.

Usuniętego kleszcza można oddać do laboratorium w celu zbadania, czy był nosicielem bakterii Borrelia. Wynik dodatni nie jest równoznaczny z zachorowaniem, ale jest ważną informacją, która powinna skłonić do bacznej obserwacji organizmu.