Co to jest bakterioterapia fekalna?

Bakterioterapia fekalna, znana również jako transplantacja mikrobioty jelitowej (FMT, fecal microbiota transplantation), to procedura medyczna polegająca na przeniesieniu zdrowej mikroflory bakteryjnej z jelit osoby zdrowej do jelit osoby chorej. Celem tego zabiegu jest przywrócenie równowagi mikrobiologicznej, co może pomóc w leczeniu różnych zaburzeń zdrowotnych. Metoda ta jest szczególnie skuteczna w leczeniu zakażeń bakteriami Clostridium difficile, które mogą prowadzić do ciężkich biegunek poantybiotykowych.

W 1958 roku w czasopiśmie "Surgery" opublikowana została praca, w której dr Ben Eiseman - amerykański lekarz pracujący dla Uniwersytetu Colorado w Denver - jako pierwszy przedstawił próby leczenia stanów zapalnych jelit za pomocą doodbytniczych wlewów kału, pobranego od osób zdrowych.

Na artykuł ten natknął się wiele lat później dr Max Nieuwdorp - internista z Amsterdamu, sfrustrowany nieskutecznością leczenia ciężkich zakażeń jelit, wywołanych przez bakterie Clostridium difficile. To jemu właśnie zawdzięczamy pierwszą, rzetelnie opublikowaną w 2006 roku pracę przedstawiającą proces wykonania przeszczepu mikroflory bakteryjnej. 7 lat później w New England Journal of Medicine opublikowane zostały wyniki badań klinicznych nad tą kontrowersyjną metodą.

Na czym polega bakterioterapia fekalna?

Wykonanie przeszczepu mikroflory bakteryjnej najogólniej polega na pobraniu kału od osoby zdrowej i podaniu biorcy mikrobioty wyizolowanej z kału dawcy. Dawca musi przedtem przejść badania pod kątem występowania chorób zakaźnych oraz oceniające stan jego mikroflory bakteryjnej. Pobrany stolec zostaje rozdrobniony oraz zawieszony w roztworze soli fizjologicznej, a następnie jest wprowadzany do jelita chorego poprzez zgłębnik doodbytniczy, zgłębnik nosowo-jelitowy lub też przy użyciu zestawu do wykonywania lewatywy.

Metody wprowadzania mikroflory:

• zgłębnik doodbytniczy,
• zgłębnik nosowo-jelitowy,
• zestaw do wykonywania lewatywy.

Obecnie trwają prace nad udoskonaleniem i ujednoliceniem metody przygotowania transferu tak, aby zwiększyć skuteczność metody oraz zapewnić bezpieczeństwo pacjentom. Ważnym aspektem jest wybór odpowiedniego dawcy. Dawcy są starannie selekcjonowani, aby uniknąć ryzyka przeniesienia potencjalnie niebezpiecznych mikroorganizmów.

Proces selekcji obejmuje szczegółowe wywiady zdrowotne oraz badania laboratoryjne, które mają na celu wykluczenie obecności chorób zakaźnych, takich jak HIV, wirusowe zapalenie wątroby, czy inne infekcje bakteryjne i wirusowe. Mikrobiota jelitowa odgrywa kluczową rolę w zdrowiu człowieka, wpływając na procesy trawienne, układ odpornościowy oraz produkcję witamin. Zaburzenia równowagi mikroflory jelitowej mogą prowadzić do różnorodnych problemów zdrowotnych, dlatego przywrócenie jej prawidłowego składu jest istotnym aspektem leczenia wielu chorób.

Wskazania do stosowania bakterioterapii fekalnej

We współczesnej medycynie bakterioterapia fekalna znalazła zastosowanie w leczeniu ciężkich, nawracających zakażeń jelit, wywołanych przez bakterię Clostridium difficile. Jest to bakteria, która odpowiada za wywołanie tzw. biegunki poantybiotykowej. Długotrwałe stosowanie antybiotyków o szerokim spektrum działania powoduje zniszczenie naturalnej flory bakteryjnej jelit, co ułatwia ich kolonizację przez C. difficile.

U zdrowego człowieka mikroflorę jelit tworzy 500 do 1500 gatunków bakterii, które odpowiadają za prawidłowy przebieg m.in. procesów trawiennych czy odpornościowych. Wyniki badań, przedstawionych w New England Journal of Medicine w 2013 r., wykazały, że skuteczność bakterioterapii fekalnej w leczeniu zakażenia C. difficile, w porównaniu z zastosowaniem antybiotykoterapii, wynosiła aż 81% i 94% (w zależności od tego, czy zabieg wykonano jedno- czy dwukrotnie) przy zaledwie 31% skuteczności farmakoterapii.

Efekty bakterioterapii fekalnej:

• poprawa stanu zdrowia pacjentów już po jednym zabiegu,
• 81% skuteczność po jednym zabiegu,
• 94% skuteczność po dwóch zabiegach.

W wielu przypadkach poprawę stanu zdrowia pacjentów obserwowano już po jednym zabiegu. Wyniki tych badań wydają się obiecujące, co jest szczególnie ważne ze względu na obserwowanie stale szerzącej się oporności C. difficile na antybiotykoterapię. Od kilku lat w Polsce występuje szczególnie toksyczny szczep tej bakterii (rybotyp 027/NAP1), który zwiększa śmiertelność wśród chorych, zwiększa także ryzyko ciężkich zakażeń, a także nawrotów biegunek ze względu na produkcję większej ilości toksyn.

Dostępność i rozwój terapii w Polsce

W Polsce dostęp do terapii z wykorzystaniem przeszczepu mikrobioty jelitowej stopniowo się rozwija. Metoda ta stosowana jest przede wszystkim w leczeniu nawracających zakażeń Clostridioides difficile, a w wybranych ośrodkach również w ramach programów badawczych dotyczących innych wskazań.

Obecnie procedura dostępna jest w kilku placówkach medycznych – zarówno publicznych szpitalach, jak i prywatnych centrach medycznych. Do znanych ośrodków należą m.in. Warszawa, Wrocław, Bydgoszcz oraz inne większe miasta, gdzie FMT wykonywana jest w ramach hospitalizacji lub leczenia ambulatoryjnego.

Pacjenci kierowani są do zabiegu po analizie dokumentacji medycznej i ocenie dotychczasowego leczenia, a decyzję o kwalifikacji podejmuje zespół specjalistów prowadzący terapię.

Dostępność bakterioterapii fekalnej w Polsce stale rośnie – coraz więcej placówek medycznych interesuje się włączeniem tej metody do swojej oferty terapeutycznej. Jednocześnie prowadzone są działania edukacyjne wśród pacjentów i lekarzy, podkreślające zarówno potencjalne korzyści, jak i ryzyka związane z terapią, co stanowi kluczowy element jej dalszego rozwoju.

Potencjalne ryzyka i skutki uboczne

Jak każda procedura medyczna, bakterioterapia fekalna wiąże się z pewnymi ryzykami i możliwymi skutkami ubocznymi. Do najczęstszych z nich należą dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak wzdęcia, biegunka czy bóle brzucha. W rzadkich przypadkach może dojść do przeniesienia infekcji lub reakcji alergicznej na wprowadzoną mikroflorę.

Z tego powodu, wybór odpowiedniego dawcy i dokładne badania przed zabiegiem są niezwykle istotne.

Przeciwwskazania do przeprowadzenia bakterioterapii fekalnej

Nie każdy pacjent może zostać zakwalifikowany do bakterioterapii fekalnej. Przeciwwskazania mogą obejmować: obniżoną odporność, obecność chorób autoimmunologicznych, alergie na składniki podawane w trakcie zabiegu czy też aktywne infekcje, które mogłyby się zaostrzyć w wyniku procedury.

Ostateczna decyzja o zakwalifikowaniu do terapii powinna być podejmowana przez wykwalifikowany zespół medyczny po szczegółowej analizie stanu zdrowia pacjenta.

Nowe kierunki badań nad bakterioterapią fekalną

Co ciekawe, obecnie trwają prace nad zastosowaniem transplantacji flory bakteryjnej w leczeniu chorób niedotyczących przewodu pokarmowego, m.in. takich jak autyzm, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona czy zespół chronicznego zmęczenia. Jak dotąd nie ma jednak wiarygodnych dowodów na skuteczność takiego postępowania.

Aktualne badania koncentrują się także na lepszym zrozumieniu roli mikrobioty jelitowej w zdrowiu człowieka oraz jej wpływie na różne układy organizmu. W miarę jak naukowcy odkrywają nowe powiązania między mikrobiomem a chorobami, bakterioterapia fekalna może stać się istotnym elementem medycyny spersonalizowanej, dostosowanej do indywidualnych potrzeb pacjenta.