Leczenie odleżyn

Co to są odleżyny i jak powstają?

Odleżyny to rany powstające w wyniku długotrwałego ucisku lub tarcia, które ograniczają dopływ krwi do tkanek i prowadzą do ich niedotlenienia oraz martwicy. Najczęściej pojawiają się u osób leżących, z ograniczoną ruchomością, po ciężkich urazach lub z zaburzeniami czucia. Typowe lokalizacje obejmują pośladki, kość krzyżową, pięty, łokcie czy łopatki.

U dzieci odleżyny mogą rozwinąć się wyjątkowo szybko, zwłaszcza pod opatrunkiem gipsowym – nawet w ciągu kilku dni od jego założenia. Proces chorobowy polega na niedokrwieniu i martwicy skóry, a w cięższych przypadkach także głębszych tkanek.

Do czynników ryzyka zalicza się m.in.:

• brak zmiany pozycji przez ponad 4 godziny,
• niedowagę lub nadwagę,
• zaburzenia czucia bólu,
• nietrzymanie moczu i stolca,
• choroby takie jak miażdżyca, cukrzyca czy anemia,
• niedożywienie i odwodnienie.

Jakie są stopnie odleżyn i czym się różnią?

Stopnie odleżyn określają zaawansowanie zmian i decydują o dalszym leczeniu.

• Stopień I – zaczerwienienie skóry, które blednie po uciśnięciu; krążenie nie jest jeszcze trwale uszkodzone.
• Stopień II – rumień nie blednie, pojawia się obrzęk, pęcherze i uszkodzenia naskórka.
• Stopień III – pełnościenne uszkodzenie skóry sięgające do tkanki podskórnej; rana wypełnia się ziarniną lub masami martwiczymi.
• Stopień IV – martwica obejmuje tkankę podskórną, a czasem również otaczające struktury; dno rany często pokrywa brunatna martwica.
• Stopień V – najcięższy, z zajęciem mięśni, ścięgien, stawów i kości; powstają rozległe jamy i przetoki.

Ocenę ułatwia także skala kolorowa – od ran czarnych z martwicą, przez żółte z tkanką tłuszczową, czerwone z ziarniną, aż po różowe z naskórkującymi brzegami.

Jakie maści i opatrunki są najlepsze na odleżyny?

W leczeniu odleżyn stosuje się zarówno preparaty miejscowe, jak i nowoczesne opatrunki. Maści pielęgnacyjne zawierają składniki takie jak alantoina, panthenol, witaminy A i E, oleje roślinne czy cynk.

Ich zadaniem jest:

• nawilżanie i natłuszczanie skóry,
• ochrona przed podrażnieniami,
• zmniejszanie ryzyka stanów zapalnych.

W przypadku ran otwartych lekarz może zalecić maści z antybiotykiem, stosowane pod jałowym opatrunkiem. Nowoczesne opatrunki działają na zasadzie leczenia w środowisku wilgotnym. Dzięki temu przyspieszają gojenie i zmniejszają ból. Mogą to być:

• plastry hydrokoloidowe i hydrożelowe,
• opatrunki poliuretanowe w formie błon i gąbek,
• opatrunki alginianowe i hydrowłókniste.

Kiedy odleżyna wymaga interwencji lekarza lub hospitalizacji?

Odleżyny w początkowym stadium mogą być pielęgnowane w domu (zgodnie z zaleceniami lekarza), jednak wraz z postępem choroby rośnie ryzyko poważnych powikłań.

Interwencja lekarska jest konieczna, gdy:

• rana jest głęboka lub rozległa,
• pojawia się gorączka, dreszcze lub nasilony ból,
• występują objawy zakażenia – ropa, zaczerwienienie, nieprzyjemny zapach,
• leczenie domowe nie przynosi efektów.

W zaawansowanych przypadkach konieczne bywa leczenie szpitalne, które obejmuje chirurgiczne oczyszczanie rany, stosowanie terapii podciśnieniowej czy specjalistycznych opatrunków.

Na czym polega leczenie odleżyn przez lekarza?

Leczenie odleżyn zależy od ich stopnia:

• I stopień – odciążenie miejsc ucisku, higiena skóry, opatrunki ochronne;
• II stopień – utrzymanie wilgotnego środowiska rany (np. hydrożele, hydrokoloidy);
• III stopień – oczyszczanie martwiczej tkanki chirurgicznie lub enzymatycznie; opatrunki alginianowe, hydrowłókniste lub pianki poliuretanowe;
• IV i V stopień – często niezbędne są zabiegi chirurgiczne, terapie podciśnieniowe i leczenie wspomagające.

Operacyjne leczenie odleżyn – wskazania

Zabieg chirurgiczny w leczeniu odleżyn jest rozważany wtedy, gdy wyczerpane zostaną możliwości terapii zachowawczej, a zmiany w ranie wciąż postępują. Interwencja operacyjna ma na celu nie tylko usunięcie martwych tkanek, ale również poprawę komfortu życia pacjenta i zapobieganie groźnym powikłaniom.

Najczęstsze wskazania:

• Brak efektów leczenia zachowawczego – gdy mimo stosowania opatrunków specjalistycznych, leczenia podciśnieniowego czy antybiotyków rana nie wykazuje oznak gojenia się przez wiele tygodni.

• Rozległa martwica i zakażenie – odleżyny z nieprzyjemnym zapachem, obecnością ropnej wydzieliny i objawami infekcji wymagają radykalnego oczyszczenia chirurgicznego. W takich sytuacjach ryzyko sepsy jest bardzo wysokie.

• Zajęcie kości i stawów – w odleżynach IV i V stopnia często dochodzi do zapalenia kości. Leczenie farmakologiczne nie jest wówczas wystarczające i konieczne staje się usunięcie zainfekowanych fragmentów.

• Obecność przetok i kieszeni podskórnych – przewlekłe odleżyny mogą tworzyć ukryte jamy będące rezerwuarem bakterii, co uniemożliwia prawidłowe gojenie.

Celem zabiegu operacyjnego nie zawsze jest całkowite wyleczenie. W wielu przypadkach chodzi o ograniczenie ryzyka infekcji i zapewnienie pacjentowi lepszych warunków do codziennego funkcjonowania. Po operacji niezbędne jest dalsze leczenie miejscowe oraz rehabilitacja, aby zminimalizować ryzyko nawrotu zmian.

Domowe sposoby na odleżyny

W domowej opiece nad osobą unieruchomioną kluczowe są dieta i higiena.

Dieta:

• powinna być wysokobiałkowa, wysokokaloryczna i lekkostrawna,
• konieczne jest dostarczanie witamin i minerałów wspierających regenerację,
• należy pić odpowiednią ilość płynów, by nie doprowadzić do odwodnienia,
• posiłki najlepiej podawać regularnie 4–5 razy dziennie.

Higiena:

• codzienne mycie skóry łagodnymi preparatami,
• dokładne osuszanie i natłuszczanie,
• regularne zmiany pieluchomajtek i wkładów chłonnych,
• masaż ciała poprawiający krążenie,
• unikanie kontaktu skóry z wilgotną bielizną.

Jak zapobiegać odleżynom u osób leżących?

Profilaktyka odleżyn to jeden z najważniejszych elementów opieki nad pacjentem długotrwale unieruchomionym. Zapobieganie jest znacznie prostsze i mniej kosztowne niż późniejsze leczenie, a odpowiednia rutyna pielęgnacyjna może całkowicie uchronić chorego przed tym problemem.

Najważniejsze działania obejmują:

• regularną zmianę pozycji – najlepiej co 2–4 godziny, z wykorzystaniem wałków i podkładów, aby zmniejszyć nacisk na miejsca szczególnie narażone;

• stosowanie materacy i poduszek przeciwodleżynowych – materace zmiennociśnieniowe dzięki pracy komór powietrznych cyklicznie odciążają poszczególne partie ciała, poprawiając ukrwienie skóry; poduszki przeciwodleżynowe stosuje się m.in. u pacjentów spędzających dużo czasu w pozycji siedzącej;

• codzienną pielęgnację skóry – utrzymywanie jej w czystości i suchości, stosowanie maści ochronnych oraz regularne kontrole stanu skóry, zwłaszcza w okolicy kości krzyżowej, pięt i pośladków;

• odpowiednią dietę i nawodnienie – jadłospis bogaty w białko, witaminy i minerały wspiera gojenie i zwiększa odporność skóry na urazy;

• aktywizację pacjenta – nawet niewielkie ćwiczenia czy zmiany pozycji wykonywane z pomocą opiekuna poprawiają krążenie i zmniejszają ryzyko ucisku.

Czy leczenie odleżyn jest refundowane przez NFZ?

Tak, w Polsce część kosztów związanych z leczeniem odleżyn może być pokrywana ze środków publicznych. Refundacja obejmuje m.in. wybrane specjalistyczne opatrunki oraz sprzęt przeciwodleżynowy – materace i poduszki. Warunkiem jest spełnienie kryteriów medycznych i uzyskanie zlecenia od lekarza.