Badania histopatologiczne w diagnostyce zmian skórnych

Jedną ze specjalności medycznych jest patomorfologia. Lekarze zajmujący się tą dziedziną wiedzy przeprowadzają szereg badań, z czego znaczną częścią ich obowiązków jest wykonywanie badań histopatologicznych. Najprościej rzecz ujmując, badanie to polega na analizie tkanek pobranych od pacjenta pod mikroskopem.

Histopatolodzy, zwani również patomorfologami, zajmują się ocenianiem szeregu różnorodnych materiałów - trafiają do nich zarówno preparaty tkanek gruczołu piersiowego, jak i próbki płynu z dróg oddechowych czy wycinki pobrane z przewodu pokarmowego. Do analiz mikroskopowych nierzadko trafia również materiał z gabinetów dermatologicznych - badanie histopatologiczne zmian skórnych ma bowiem kluczowe dla chorych znaczenie.

Wskazania do badania histopatologicznego skóry

Dermatolodzy spotykają u swoich pacjentów szereg rozmaitych zmian skórnych - jak chociażby różne typy znamion barwnikowych. O częstości występowania znamion nie trzeba prawdopodobnie nikogo przekonywać - wystarczy spojrzeć na swoją własną skórę i poszukać drobnych zmian barwnikowych, które popularnie określane są pieprzykami.

Większość powyżej wspomnianych zmian jest całkowicie niegroźna, nie oznacza to jednak, że można je bagatelizować. Podobnie do zwyczajnego znamienia barwnikowego wyglądać może jeden z groźniejszych ludzkich nowotworów - czerniak. Różnicowanie łagodnych od groźnych zmian skórnych odbywa się przede wszystkim na drodze badania dermatologicznego - specjaliści przeprowadzają je przy pomocy dermatoskopu. Urządzenie to pozwala obejrzeć twory skórne w powiększeniu.

Takie badanie może pozwolić na wnioskowanie o charakterze zmiany, jednakże ostateczną i pewną odpowiedź uzyskać można dopiero po przeprowadzeniu badania histopatologicznego usuniętej zmiany skórnej.

Materiał do badania pozyskiwany jest podczas zabiegu biopsji, która może polegać na wycięciu całej zmiany (biopsja wycięciowa) lub tylko jej fragmentu (biopsja nacięciowa lub sztancowa). Każda usunięta zmiana, zwłaszcza jeśli istnieje choćby najmniejsze podejrzenie nowotworu, powinna zostać poddana ocenie histopatologicznej.

Typy zmian skórnych najczęściej kierowane do badania obejmują:

• znamiona barwnikowe – zwłaszcza atypowe, o nieregularnym kształcie, niejednolitym kolorze lub te, które ulegają zmianom,
• rogowacenie słoneczne – zmiany przedrakowe, które nieleczone mogą prowadzić do rozwoju raka kolczystokomórkowego,
• rak podstawnokomórkowy – najczęstszy nowotwór złośliwy skóry, który rzadko daje przerzuty, ale wymaga usunięcia,
• rak kolczystokomórkowy – drugi co do częstości nowotwór skóry, który ma potencjał do przerzutów,
• podejrzenie czerniaka – najgroźniejszy nowotwór skóry, wymagający natychmiastowej i precyzyjnej diagnozy,
• inne guzy skórne – takie jak naczyniaki, włókniaki czy tłuszczaki, które usuwa się w celu potwierdzenia ich łagodnego charakteru.

Proces badania histopatologicznego

Zanim preparat trafi pod obiektyw mikroskopu, najpierw ulega on odpowiednim przygotowaniom. Pobrana od pacjenta tkanka jest natychmiast utrwalana w roztworze formaliny, co zapobiega jej rozkładowi. Następnie w laboratorium materiał jest odwadniany i umieszczany w płynnej parafinie, która po zastygnięciu tworzy twardy bloczek parafinowy.

Taki bloczek można precyzyjnie ciąć na bardzo cienkie skrawki (o grubości kilku mikrometrów) za pomocą specjalnego urządzenia zwanego mikrotomem. Te skrawki umieszcza się na szkiełkach mikroskopowych i poddaje barwieniu, najczęściej hematoksyliną i eozyną (H+E), co uwidacznia struktury komórkowe.

Ocena mikroskopowa

Zasadniczym celem badania histopatologicznego jest różnicowanie zmian łagodnych od złośliwych. Pod mikroskopem patomorfolog ocenia architekturę tkanki, kształt i wielkość komórek, ich jądra oraz obecność i liczbę podziałów komórkowych (tzw. figur mitotycznych). Stwierdzenie atypii komórkowej, naciekania na otaczające tkanki czy nietypowej aktywności podziałowej może sugerować złośliwość usuniętej zmiany.

W przypadku nowotworów złośliwych, raport histopatologiczny zawiera szereg kluczowych informacji, które decydują o dalszym leczeniu i rokowaniu pacjenta. W przypadku czerniaka określa się m.in. głębokość naciekania w głąb skóry (skala Breslow), obecność owrzodzenia oraz liczbę mitoz. Niezwykle ważna jest również ocena marginesów chirurgicznych, czyli sprawdzenie, czy nowotwór został usunięty w całości, z zapasem zdrowej tkanki.

Nowoczesne techniki diagnostyczne

Współczesna patomorfologia wykorzystuje zaawansowane techniki, które uzupełniają klasyczną ocenę mikroskopową. Badania immunohistochemiczne (IHC) pozwalają na precyzyjne różnicowanie komórek poprzez zastosowanie specjalnych przeciwciał, które łączą się ze specyficznymi białkami (antygenami) na powierzchni komórek. Jest to kluczowe w diagnozowaniu rzadkich lub słabo zróżnicowanych nowotworów.

Coraz większe znaczenie mają także badania molekularne (genetyczne). W przypadku czerniaka badanie obecności mutacji w genie BRAF pozwala na zastosowanie nowoczesnych, celowanych terapii lekowych, które znacząco poprawiają rokowania u pacjentów z zaawansowaną chorobą. Jest to przykład medycyny personalizowanej, gdzie leczenie dobierane jest na podstawie profilu genetycznego nowotworu.

Techniki śródoperacyjne i patologia cyfrowa

Badania histopatologiczne wykorzystuje się również śródoperacyjnie (tzw. "intra"). Jest to niezwykle ważne zwłaszcza w chirurgii onkologicznej, np. podczas usuwania nowotworów w trudnych lokalizacjach (np. na twarzy). W technice zwanej mikrochirurgią Mohsa, chirurg usuwa zmianę warstwa po warstwie, a każda warstwa jest natychmiast badana przez patomorfologa. Pozwala to na usunięcie całego nowotworu z minimalnym marginesem, oszczędzając jak najwięcej zdrowej tkanki.

Operację kończy się dopiero wtedy, gdy badanie mikroskopowe potwierdzi, że ostatnia pobrana warstwa jest wolna od komórek nowotworowych.

Patologia cyfrowa przynosi szereg korzyści, które obejmują:

• skanowanie całych szkiełek mikroskopowych,
• tworzenie cyfrowych obrazów o bardzo wysokiej rozdzielczości,
• ułatwienie archiwizacji,
• umożliwienie zdalnej konsultacji wyników przez specjalistów z różnych części świata,
• otwarcie drogi do wykorzystania algorytmów sztucznej inteligencji (AI) do wspomagania diagnozy.