Badanie histopatologiczne w diagnostyce czerniaka

Według danych epidemiologicznych, czerniak to nowotwór charakteryzujący się największą dynamiką zachorowalności. Dane z badań opublikowanych w czasopiśmie Postępy Dermatologii i Alergologii sugerują, że co dziesięć lat liczba osób chorych zwiększa się dwukrotnie. Obecnie czerniak znajduje się na piętnastym miejscu pod względem częstości występowania.

Informacje zawarte w Journal of Oncology pokazują, że u 80% pacjentów czerniak występuje jako zmiana miejscowa, a u 15% ma charakter uogólniony. Według tych samych danych pacjenci z nowotworem umiejscowionym w obrębie klatki piersiowej najczęściej (aż 77% chorych) zgłaszali się do lekarza już w IV stopniu choroby.

Czynniki ryzyka i prewencja czerniaka

Ważne jest, aby pacjenci zdawali sobie sprawę z czynników ryzyka związanych z czerniakiem. Czynniki ryzyka obejmują nadmierną ekspozycję na promieniowanie UV, zarówno pochodzące ze słońca, jak i z lamp opalających, jasny fototyp skóry, obecność licznych znamion barwnikowych, a także obciążenie genetyczne.

Czynniki ryzyka czerniaka obejmują:

• nadmierną ekspozycję na promieniowanie UV,
• jasny fototyp skóry,
• obecność licznych znamion barwnikowych,
• obciążenie genetyczne.

Prewencja polega głównie na ochronie skóry przed promieniowaniem UV, stosowaniu filtrów przeciwsłonecznych, noszeniu odzieży ochronnej oraz unikaniu solarium.

Wczesne wykrywanie czerniaka i samokontrola

Znaczenie ma również wczesne wykrywanie czerniaka, co znacząco poprawia rokowania pacjentów. Regularne samobadanie skóry jest jedną z metod wczesnego wykrycia niepokojących zmian.

Zaleca się, aby pacjenci samodzielnie kontrolowali swoją skórę, zwracając uwagę na nowe lub zmieniające się znamiona. W przypadku zauważenia podejrzanych zmian, takich jak asymetria, nierówne brzegi, niejednolity kolor, średnica powyżej 6 mm lub ewolucja wyglądu, pacjent powinien niezwłocznie skonsultować się z dermatologiem.

Regularne kontrole dermatologiczne, szczególnie dla osób z grup ryzyka, są kluczowe w profilaktyce czerniaka.

Diagnostyka czerniaka

Postępowanie diagnostyczne w kierunku czerniaka powinno obejmować kilka etapów. Nieocenionym narzędziem diagnostycznym jest wywiad, który obejmuje relację pacjenta dotyczącą objawów, ocenienie wcześniejszych przypadków nowotworów w rodzinie i omówienie czynników ryzyka.

Następnie lekarz ogląda skórę pacjenta na całym tułowiu. Jednak najważniejszą i obecnie jedyną pewną metodą rozpoznania czerniaka jest badanie histopatologiczne.

Podstawą do badania histopatologicznego jest pobranie wycinka, czyli biopsja. W przypadku podejrzenia czerniaka złotym standardem jest biopsja wycinająca. Polega ona na chirurgicznym usunięciu całej podejrzanej zmiany wraz z marginesem zdrowej tkanki (zazwyczaj 1-3 mm).

Takie postępowanie pozwala na ocenę całej struktury guza, w tym jego najgrubszego miejsca, co jest kluczowe dla dalszej diagnostyki i planowania leczenia. Unika się biopsji cząstkowych, ponieważ mogłyby one nie uchwycić najbardziej agresywnego fragmentu nowotworu i zaniżyć ocenę jego zaawansowania.

Biopsja i badanie histopatologiczne – klucz do rozpoznania czerniaka

Badanie histopatologiczne polega na obejrzeniu pod mikroskopem pobranej tkanki (w przypadku czerniaka jest to zazwyczaj chorobowo zmieniony fragment skóry). Dzięki temu badaniu możliwa jest ocena charakteru i stopnia zaawansowania procesu chorobowego.

W pierwszej kolejności po uzyskaniu próbki patomorfolog ocenia jej kształt, wielkość i regularność brzegu zmiany. Następnie sprawdza obecność owrzodzenia i inwazji naczyń krwionośnych i chłonnych, liczbę komórek w trakcie podziału na powierzchni jednego milimetra kwadratowego, grubość zmiany i margines wycięcia.

Ocena histopatologiczna obejmuje:

• kształt, wielkość i regularność brzegu zmiany,
• obecność owrzodzenia i inwazji naczyń krwionośnych i chłonnych,
• liczbę komórek w trakcie podziału na powierzchni jednego milimetra kwadratowego,
• grubość zmiany i margines wycięcia.

Dodatkowo w badaniu histopatologicznym można ocenić głębokość nacieku, typ komórki, podtyp histologiczny nowotworu i obecność nacieku pni nerwowych.

Kluczowym elementem oceny jest skala Breslow, która mierzy w milimetrach grubość nacieku nowotworowego od warstwy ziarnistej naskórka do najgłębiej położonych komórek czerniaka. Jest to najważniejszy czynnik prognostyczny.

Innym istotnym wskaźnikiem jest obecność owrzodzenia, czyli uszkodzenia naskórka nad guzem, co świadczy o bardziej agresywnym charakterze choroby. Te dwa parametry, wraz z indeksem mitotycznym (liczbą podziałów komórkowych), stanowią podstawę do klasyfikacji zaawansowania czerniaka według systemów takich jak TNM.

Zaawansowane metody diagnostyczne

Współczesna diagnostyka histopatologiczna czerniaka wykracza poza samą ocenę mikroskopową. W przypadkach trudnych diagnostycznie stosuje się badania immunohistochemiczne, które polegają na wykrywaniu specyficznych białek (markerów) w komórkach nowotworowych, takich jak S-100, HMB-45 czy Melan-A.

Co więcej, w zaawansowanych stadiach choroby kluczowe stają się badania molekularne pobranego materiału. Analiza mutacji w genach takich jak BRAF, NRAS czy c-KIT pozwala na wdrożenie nowoczesnych, celowanych terapii, które zrewolucjonizowały leczenie rozsianego czerniaka.

Wynik histopatologiczny czerniaka i dalsze kroki leczenia

Na podstawie danych histopatologicznych patomorfolog różnicuje podtyp nowotworu oraz jego stadium. W zależności od tych dwóch zmiennych lekarz zaleca dalsze badania i leczenie. Inaczej wygląda ono w przypadku czerniaka wczesnego i rozwiniętego.

Również inne postępowanie może być zalecone dla różnych typów tego nowotworu - np. szerzącego się powierzchownie, lentiginalnego, guzkowego, czy podpaznokciowego.

Wynik badania histopatologicznego jest podstawą do podejmowania dalszych decyzji. Jeśli grubość nacieku według skali Breslow przekracza określoną wartość (np. 0,8 mm) lub obecne są inne niekorzystne czynniki (np. owrzodzenie), pacjentowi często proponuje się wykonanie biopsji węzła wartowniczego.

Jest to procedura pozwalająca sprawdzić, czy komórki nowotworowe przedostały się do najbliższych węzłów chłonnych, co ma fundamentalne znaczenie dla określenia stadium zaawansowania choroby i dalszego leczenia.

Wszystkie wymienione czynniki mają znaczenie dla oceny rokowań pacjenta. Im wcześniej wykryty czerniak i im łagodniejszy jest jego charakter, tym bardziej optymistyczna prognoza.

Typy czerniaka i ich charakterystyka

Najczęściej występującymi czerniakami są: szerzący się powierzchownie i guzkowy. Stanowią aż 80% wszystkich zachorowań na czerniaka. Pierwszy z nich w badaniu histopatologicznym przedstawia się jako płaska, asymetryczna zmiana skóry o brązowym zabarwieniu.

Często plamka przybiera szary lub niemal cielisty kolor, co świadczy o regresji i utrudnia diagnostykę. Początkowo obejmuje tkanki naskórka, a następnie wraz z rozwojem choroby atakuje również skórę właściwą. Widoczny jest również proces namnażania komórek oraz zwłóknienie warstwy brodawkowej skóry.

Wzrostowi pionowemu nowotworu może towarzyszyć naciek limfocytów. Natomiast czerniak guzkowy charakteryzuje się występowaniem zmiany w postaci gładkiej grudki, która ma tendencję do szybkiego wzrostu. Pierwotnie występuje w skórze właściwej i zbudowany jest z komórek typu wrzecionowatego lub mieszanych.

Naskórek w miejscu występowania choroby zwykle jest owrzodziały lub ścieńczony.