Choroby w podróży - co robić, gdy zachorujesz na wakacjach?

Choroby i objawy, które zdarzają się na wakacjach

Do najczęściej występujących należą choroby przenoszone przez komary (malaria, denga), infekcje układu pokarmowego, udary cieplne i choroba wysokościowa. Każde z tych schorzeń może dawać niejednoznaczne objawy, dlatego tak ważna jest wczesna obserwacja symptomów oraz świadomość, gdzie i jak szukać pomocy.

Objawy malarii

Najczęstszym objawem malarii jest nagła gorączka z dreszczami, często połączona z osłabieniem, bólami mięśni i nudnościami. Objawy te mogą pojawić się już po tygodniu od powrotu z rejonów tropikalnych, dlatego nie należy ich lekceważyć.

Malaria rozwija się po ukłuciu przez zakażonego komara z rodzaju Anopheles. Szczególnie niebezpieczna jest forma tropikalna wywołana przez Plasmodium falciparum, mogąca doprowadzić do niewydolności narządowej, a nawet śmierci. Leczenie malarii zależy od gatunku pasożyta i stopnia zaawansowania choroby. W Polsce prowadzone jest wyłącznie w warunkach szpitalnych, z wykorzystaniem leków sprowadzanych indywidualnie dla pacjenta.

Denga – objawy

Denga daje objawy podobne do grypy – wysoka gorączka, silny ból głowy i mięśni oraz ogólne osłabienie. Często występuje też wysypka oraz bóle stawów, co potocznie nazywa się „gorączką łamiących kości”.

Chorobę przenoszą komary Aedes aegypti i Aedes albopictus, aktywne za dnia i często bytujące w zbiornikach wody deszczowej w miastach. Wirus może prowadzić do poważnych zaburzeń krzepnięcia, wstrząsu i krwawień wewnętrznych. Leczenie jest objawowe – kluczowe jest nawodnienie, odpoczynek i unikanie leków z grupy NLPZ, które mogą nasilić krwawienia.

Gorączka w tropikach – co robić?

Każda gorączka powyżej 38°C podczas pobytu w tropikach wymaga szybkiej oceny lekarskiej – szczególnie, jeśli wystąpiła w rejonach malarycznych. Może to być wczesny objaw malarii, dengi, duru brzusznego lub innej poważnej choroby.

W razie wystąpienia gorączki konieczna jest konsultacja z lekarzem. Samodzielne leczenie bez rozpoznania jest ryzykowne – opóźnienie diagnostyki może prowadzić do nieodwracalnych skutków.

Udar słoneczny – objawy i leczenie

Udar cieplny to stan zagrożenia życia, który może wystąpić w wyniku przegrzania organizmu, szczególnie podczas intensywnego wysiłku w wysokiej temperaturze. Główne objawy to: gorączka powyżej 40°C, dezorientacja, brak pocenia się, bóle głowy i nudności.

Leczenie udaru cieplnego polega na natychmiastowym schłodzeniu organizmu oraz szybkim transporcie do szpitala. Domowe sposoby są niewystarczające – ochładzanie osoby w lodowatej wodzie może wywołać dreszcze i pogorszyć stan.

Japońskie zapalenie mózgu

Japońskie zapalenie mózgu to wirusowa choroba przenoszona przez komary, szczególnie groźna dla dzieci i osób podróżujących po południowo-wschodniej Azji.

Większość zakażeń przebiega łagodnie, jednak u około 1% może dojść do ostrego zapalenia mózgu.

Szczepienie przed wyjazdem do rejonów endemicznych to jedyna skuteczna forma profilaktyki. WHO szacuje, że co roku choruje 68 000 osób – 75% z nich to dzieci poniżej 15. roku życia.

Ugryzienia i ukąszenia podczas podróży

W tropikalnych krajach zagrożenie stanowią nie tylko choroby zakaźne, ale także ukąszenia przez owady i dzikie zwierzęta. Skutki ukąszeń mogą wahać się od miejscowych podrażnień skóry aż po ciężkie infekcje i zagrażające życiu reakcje anafilaktyczne.

Co na ugryzienia owadów tropikalnych?

Użądlenia pszczół, os i szerszeni mogą powodować silny ból i obrzęk, a w przypadku alergików – nawet wstrząs anafilaktyczny.

Do zmniejszenia stanu zapalnego można użyć preparatów z octanem glinu (np. żel Altacet). W razie reakcji ogólnoustrojowej konieczne jest szybkie podanie leków przeciwalergicznych, a u osób uczulonych – adrenaliny.

Ugryzienie pająka/skorpiona

Co robić w przypadku ukąszenia przez pająka lub skorpiona? Przede wszystkim należy unikać dalszego kontaktu z pająkiem czy skorpionem, obserwować objawy i jak najszybciej skonsultować się z lekarzem – zwłaszcza, jeśli pojawią się niepokojące dolegliwości ogólne (np. duszność, zawroty głowy, przyspieszony puls). Miejsce ukąszenia można schłodzić i zdezynfekować, ale nie należy nacinać rany ani próbować samodzielnie usuwać jadu.

Co zrobić po ugryzieniu przez małpę/psa?

Ugryzienia przez zwierzęta – w tym psy i małpy – mogą prowadzić do zakażeń, w tym wścieklizny i tężca. Należy potraktować je jako sytuację potencjalnie niebezpieczną.

Co robić po ugryzieniu? Ranę należy dokładnie umyć wodą z mydłem, zdezynfekować i założyć jałowy opatrunek. Następnie trzeba niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, który oceni ryzyko i wdroży odpowiednie postępowanie – w tym ewentualną profilaktykę przeciw wściekliźnie oraz szczepienie przypominające przeciw tężcowi. W niektórych przypadkach lekarz może zadecydować o podaniu antybiotyku, ale przy czystej, dobrze gojącej się ranie nie zawsze jest to konieczne. Kluczowe znaczenie ma szybkie i dokładne oczyszczenie rany – może ono zmniejszyć ryzyko zakażenia wścieklizną nawet o 90%.

Choroba wysokościowa na wczasach

Podobnie jak zagrożenia klimatyczne (np. udar cieplny), także wysokość może mieć istotny wpływ na zdrowie podróżnych. Zaburzenia wywołane niedotlenieniem mogą prowadzić do znacznego pogorszenia samopoczucia, a w skrajnych przypadkach – do rozwoju zagrażających życiu powikłań. W przeciwieństwie do nagłych chorób infekcyjnych, jak malaria czy denga, tutaj decydującą rolę odgrywa tempo zdobywania wysokości i zdolność organizmu do adaptacji.

Choroba wysokościowa – objawy

Najwcześniejszym i najczęstszym objawem choroby wysokościowej jest ból głowy, który pojawia się zwykle w ciągu pierwszej doby po osiągnięciu większej wysokości. Wraz z nim mogą występować inne symptomy, takie jak: zmęczenie, mdłości, brak apetytu, senność lub problemy z koncentracją.

Jeśli zauważysz u siebie wymienione dolegliwości – przestań się wspinać i odpocznij. Nawodnienie, spokojny sen i dzień przerwy często wystarczą, by objawy ustąpiły. Jeśli jednak stan się pogarsza – konieczne może być zejście na niższą wysokość albo całkowite zaprzestanie wyprawy.

Jak zapobiegać chorobie wysokościowej?

Aby zapobiec rozwojowi choroby wysokościowej, należy przestrzegać podstawowych zasad aklimatyzacji. Kluczową z nich jest ograniczenie dziennego przyrostu wysokości – najlepiej do 300–500 metrów. Co każde 1000 metrów warto zaplanować dzień odpoczynku na tej samej wysokości.

Zbyt szybkie podejścia, często wymuszane przez napięty harmonogram komercyjnych wypraw, zwiększają ryzyko choroby. Planując trasę, należy zawsze uwzględniać czas na adaptację, a także brać pod uwagę ewentualne dni rezerwowe w razie pogorszenia samopoczucia.

Leki na chorobę wysokościową

Najczęściej stosowanym preparatem w profilaktyce i leczeniu wczesnych objawów choroby wysokościowej jest acetazolamid. Działa on poprzez zwiększenie wentylacji płuc, co ułatwia adaptację do warunków wysokościowych. W cięższych przypadkach, takich jak podejrzenie wysokościowego obrzęku mózgu (HACE), lekarz może zalecić deksametazon, a przy objawach obrzęku płuc (HAPE) – nifedypinę.

Pamiętaj – farmakoterapia nie zastępuje aklimatyzacji – może jedynie wspierać organizm w jej przebiegu. Ignorowanie objawów i kontynuowanie podejścia mimo dolegliwości to poważny błąd.

Jet lag – co to takiego i ile trwa?

Zmiany ciśnienia i wysokości nie są jedynymi czynnikami wpływającymi na organizm w podróży. Także nagła zmiana strefy czasowej może powodować zaburzenia samopoczucia, określane jako jet lag. Zespół ten powstaje, gdy naturalny rytm biologiczny zostaje rozregulowany wskutek szybkiego przekroczenia co najmniej trzech stref czasowych. Organizm nie nadąża za nowym cyklem dnia i nocy, co skutkuje zmęczeniem, problemami ze snem, drażliwością i bólami głowy.

Jet lag ile trwa? Objawy zwykle ustępują po 1–3 dniach, choć wiele zależy od liczby przekroczonych stref i kierunku podróży. Podróże na wschód są zazwyczaj bardziej obciążające niż te na zachód.

Jak radzić sobie z jet lagiem?

Chociaż jet lagu nie da się całkowicie uniknąć, można znacząco złagodzić jego objawy. Oto kilka praktycznych sposobów:

• Dostosuj rytm snu przed podróżą – jeśli lecisz na wschód, zacznij wcześniej chodzić spać, jeśli na zachód – nieco później.
• Unikaj alkoholu i kofeiny, szczególnie w dniu lotu.
• Zadbaj o nawodnienie – wypijaj dużo wody podczas lotu.
• Planuj lekkostrawne posiłki – pomoże to uniknąć problemów trawiennych.
• Stosuj techniki relaksacyjne, takie jak wizualizacja czy rozluźnianie mięśni, aby ułatwić zasypianie.

Melatonina na jet lag

Melatonina to naturalny hormon regulujący rytm snu i czuwania. Jej suplementacja może być pomocna w łagodzeniu objawów jet lagu, zwłaszcza jeśli zostanie odpowiednio dobrana do kierunku i godziny lotu.

Sposoby na zmianę strefy czasowej

Aby ułatwić organizmowi adaptację do nowej strefy czasowej:

• dopasuj godziny posiłków i aktywności do lokalnego czasu już w pierwszym dniu,
• unikaj drzemek w ciągu dnia, nawet jeśli czujesz zmęczenie,
• wystawiaj się na światło dzienne – to naturalny regulator rytmu biologicznego,
• przy dłuższych podróżach rozważ przylot kilka dni przed planowanym wydarzeniem lub intensywnym zwiedzaniem.