Czym są kamienie moczowodowe i jak powstają?

Choroby urologiczne, czyli schorzenia układu moczowo-płciowego, są zjawiskiem powszechnym, często powodującym złe samopoczucie i dyskomfort, a czasami nawet zagrażającym życiu.

Dużą grupę pacjentów urologicznych stanowią osoby borykające się z kamieniami w układzie moczowym: w nerkach, moczowodach lub pęcherzu. Szacuje się, że problem dotyczy co dziesiątej osoby na świecie. Około 75% z nich to mężczyźni, zazwyczaj w wieku 30–50 lat.

Kamienie moczowodowe – definicja i mechanizm powstawania

Kamień jest zbitą, twardą masą, powstającą z kryształów różnych soli będących składowymi moczu – są to m.in. kamienie wapniowe, szczawianowe, fosforanowe, cystynowe i moczanowe. Na rodzaj złogów moczowych wpływa m.in. pH moczu. Jeśli jest stale niskie, tworzą się złogi moczanowe i cystynowe, zaś przy stale wysokim – fosforanowe i szczawianowe. Kamienie rzadko składają się z jednego rodzaju związków, zwykle są połączeniem kilku składników.

W powstawaniu kamieni moczowych kluczową rolę odgrywają dwa procesy: przesycenie moczu składnikami kamicorodnymi oraz nukleacja, czyli powstawanie jądra krystalizacji, wokół którego stopniowo narasta złóg.

Złogi same w sobie nie są szkodliwe dla organizmu – kamień umiejscowiony w nerce zazwyczaj nie daje żadnych objawów. Sporadycznie może pojawić się krwiomocz lub ból przy gwałtowniejszym ruchu. Problemem staje się jego przemieszczenie do moczowodu, czyli jednego z dwóch parzystych przewodów odpowiadających za transport moczu z nerek do pęcherza.

O kamicy moczowodowej mówimy wówczas, gdy dochodzi do nagłego zablokowania odpływu moczu z nerki i zastoju powyżej kamienia. Procesowi temu towarzyszy kolka nerkowa, czyli bardzo silny ból spowodowany gwałtownym wzrostem ciśnienia w układzie kielichowo-miedniczkowym nerki, skurczem moczowodu oraz miejscowym niedokrwieniem tkanek.

Najczęstsze rodzaje kamieni moczowych:

• kamienie wapniowe;
• kamienie szczawianowe;
• kamienie fosforanowe;
• kamienie cystynowe;
• kamienie moczanowe.

Objawy kamicy moczowodowej i możliwe powikłania

Najbardziej charakterystycznym objawem kamieni w moczowodzie jest kolka nerkowa, objawiająca się nagłym, silnym bólem w okolicy lędźwiowej, który może promieniować do podbrzusza, pachwiny lub narządów płciowych. Bólowi często towarzyszą nudności, wymioty i poty oraz uczucie niepokoju.

W zależności od lokalizacji i wielkości złogu mogą pojawić się również inne dolegliwości, takie jak krwiomocz, częstomocz, pieczenie podczas oddawania moczu czy uczucie parcia na pęcherz. U części pacjentów dochodzi do zatrzymania odpływu moczu, co sprzyja rozwojowi zakażenia układu moczowego.

Nieleczona kamica moczowodowa może prowadzić do poważnych powikłań, w tym ostrego uszkodzenia nerki, nawracających infekcji, wodonercza, a w skrajnych przypadkach nawet do trwałego upośledzenia funkcji narządu.

Najczęstsze objawy kamieni w moczowodzie:

• nagły, silny ból w okolicy lędźwiowej;
• promieniowanie bólu do pachwiny lub podbrzusza;
• krwiomocz;
• pieczenie przy oddawaniu moczu;
• nudności i wymioty;
• uczucie parcia na pęcherz.

Czynniki ryzyka i profilaktyka kamicy moczowodowej

W grupie zwiększonego ryzyka rozwoju kamieni nerkowych i moczowodowych znajdują się m.in. osoby, u których:

• stwierdzono występowanie kamicy w rodzinie;
• wytworzył się kamień z bruszytu, kwasu moczowego lub moczanów;
• kamienie powstały na skutek infekcji dróg moczowych;
• rozpoznano wady genetyczne sprzyjające kamicy;
• występują zwężenia moczowodów;
• obecna jest przeszkoda w miejscu połączenia moczowodu z nerką.

Do pierwotnych przyczyn rozwoju kamicy zalicza się m.in. wysokie spożycie białka zwierzęcego, nadmiar wapnia, szczawianów i puryn w diecie oraz niewystarczające nawodnienie. Podstawą profilaktyki pozostaje odpowiednia podaż płynów, zbilansowana dieta oraz modyfikacja stylu życia.

Aktualne zalecenia urologiczne podkreślają, że osoby z kamicą nerkową lub po przebytych epizodach kolki powinny wypijać co najmniej 2–2,5 litra płynów dziennie, o ile nie istnieją przeciwwskazania medyczne. Zwiększona objętość wydalanego moczu ogranicza krystalizację soli i sprzyja samoistnemu wydalaniu drobnych złogów.

Diagnostyka i leczenie kamieni moczowodowych

Rozpoznanie kamieni moczowodowych opiera się na wywiadzie, badaniu fizykalnym oraz badaniach obrazowych. Najczęściej stosuje się ultrasonografię układu moczowego, tomografię komputerową bez kontrastu oraz badania laboratoryjne moczu i krwi, pozwalające ocenić przyczynę kamicy.

Postępowanie terapeutyczne zależy od wielkości, lokalizacji kamienia oraz stanu klinicznego pacjenta. Małe złogi mogą zostać wydalone samoistnie przy leczeniu zachowawczym obejmującym nawodnienie oraz leki przeciwbólowe i rozkurczowe.

Współczesna urologia oferuje również małoinwazyjne metody usuwania kamieni, takie jak ureterorenoskopia, litotrypsja falą uderzeniową czy przezskórna nefrolitotrypsja. Dobór metody leczenia powinien być indywidualny i zgodny z aktualnymi wytycznymi oraz stanem pacjenta.

Najczęściej stosowane badania i metody leczenia:

• ultrasonografia układu moczowego;
• tomografia komputerowa bez kontrastu;
• badania laboratoryjne moczu i krwi;
• litotrypsja falą uderzeniową;
• ureterorenoskopia;
• przezskórna nefrolitotrypsja.