Diagnostyka zawrotów głowy - badanie błędnika

Pacjenci dosyć często interpretują zawroty głowy jako zaburzenia równowagi, ponieważ znaczna część objawów jest wspólna dla obu tych schorzeń. Zawrotom głowy mogą towarzyszyć dodatkowo zaburzenia wegetatywne, takie jak nudności czy wymioty. Tylko dokładne badanie i wywiad lekarski są w stanie poprawnie określić rodzaj i lokalizację zaburzenia.

Rodzaje i przyczyny zawrotów głowy

Zawroty głowy mogą być pochodzenia ośrodkowego lub obwodowego. Zawroty pochodzenia ośrodkowego charakteryzują się wielotygodniowym, bądź nawet wieloletnim przebiegiem, często skrytym początkiem i objawami uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (ataksja, niedowłady kończyn, z. Hornera). Ich przyczyną mogą być m.in. procesy rozrostowe w móżdżku, bądź zmiany zwyrodnieniowe tętnic zaopatrujących ten obszar mózgu.

Natomiast zawroty głowy pochodzenia obwodowego charakteryzują się często kilkutygodniowym przebiegiem, nagłym początkiem i zaburzeniami słuchu. Do przyczyn obwodowych zawrotów głowy spowodowanych głównie uszkodzeniem błędnika możemy zaliczyć m.in. chorobę Meniera czy zapalenie części przedsionkowej nerwu przedsionkowo-ślimakowego. Sama diagnostyka zawrotów głowy nie jest łatwym zadaniem z powodu różnej natury i trudnej do określenia lokalizacji przyczyny odpowiedzialnej za to zaburzenie.

Najczęstsze przyczyny zawrotów głowy:

• choroba Meniera
• zapalenie nerwu przedsionkowego
• zmiany zwyrodnieniowe naczyń mózgowych
• łagodne położeniowe zawroty głowy (BPPV)
• procesy rozrostowe w obrębie móżdżku
• uboczne działanie leków (np. uspokajających)

Podstawowe badania błędnika

Błędnik, który znajduje się w uchu wewnętrznym, jest odpowiedzialny za słuch oraz częściowo za zmysł równowagi (kanały półkoliste błędnika). Z racji wielu funkcji, jakie spełnia błędnik, jego badanie powinno potwierdzić lub wykluczyć nieprawidłowości dotyczące każdego z jego elementów.

Podstawowym badaniem odpowiadającym na pytanie, czy zaburzenia równowagi są pochodzenia ośrodkowego czy obwodowego jest próba Romberga. W badaniu tym pacjenta prosi się, aby stał prosto ze złączonymi stopami, wyciągniętymi przed siebie ramionami i zamkniętymi oczami. Jeśli pacjent traci równowagę, próbę uznajemy za ujemną, a przyczyna zaburzeń nie znajduje się w błędniku, tylko w móżdżku lub rdzeniu kręgowym.

Kolejnym badaniem, na które warto zwrócić uwagę, jest próba kalorymetryczna. Zaletą tego badania jest możliwość zbadania każdego błędnika oddzielnie, a jak można przypuszczać, większość zaburzeń jest związana z uszkodzeniami jednostronnymi, a nie dwustronnymi. W badaniu tym każdy z błędników stymuluje się dwukrotnie wodą: raz ciepłą i raz zimną. Drażnienie wodą o różnej temperaturze wywołuje powstanie odpowiedniego oczopląsu. W przypadkach reakcji asymetrycznych lub w przypadku braku reakcji uzyskuje się informację o uszkodzonym narządzie równowagi.

W ostatnich latach coraz częściej wykorzystywana jest również impedancja akustyczna, która pozwala na ocenę ciśnienia w uchu środkowym i może pomóc w różnicowaniu przyczyn zawrotów głowy u pacjentów z podejrzeniem schorzeń ucha środkowego. To proste, szybkie badanie może być szczególnie przydatne u dzieci i osób starszych.

Specjalistyczne badania diagnostyczne

Badanie elektrookulograficzne (ENG)

Badanie elektrookulograficzne (ENG) jest obecnie najpowszechniej stosowaną metodą oceny oczopląsu wywołanego uszkodzeniem błędnika. Oczopląs pochodzenia błędnikowego charakteryzuje się tzw. fazą szybką i wolną w ruchu gałek ocznych. Badanie pozwala zarejestrować ruchy gałek ocznych zarówno przy zamkniętych, jak i przy otwartych oczach, a także ocenić charakter oczopląsu. Zasada badania polega na pomiarze zmian pola elektrostatycznego pomiędzy ładunkami rogówki a siatkówki powstającymi w trakcie ruchu gałek ocznych.

Badanie videonystagmograficzne (VNG)

Odmianą badania ENG jest  badanie videonystagmograficzne (VNG). Tutaj rejestracja ruchu gałek ocznych jest dokonywana za pomocą kamery zamocowanej na głowie za pomocą specjalnej opaski. W Polsce koszt takich badań wynosi około 150 zł.

VNG uważane jest za dokładniejsze niż klasyczne ENG, ponieważ eliminuje zakłócenia wynikające z kontaktu elektrod ze skórą. Dodatkowo możliwa jest analiza oczopląsu w czasie rzeczywistym oraz zapis wideo, który może być później interpretowany przez innych specjalistów.

Nowością w diagnostyce są także testy VEMP (Vestibular Evoked Myogenic Potentials), które oceniają funkcjonowanie otolitu – jednego z elementów błędnika. Test ten wykorzystywany jest zwłaszcza w diagnostyce zawrotów głowy o niejasnej etiologii, związanych z zaburzeniami odruchów mięśni szyi lub oczu.

Badania obrazowe w diagnostyce zawrotów głowy

Rezonans magnetyczny i tomografia

Badania obrazowe tj. rezonans magnetyczny (MR) i tomografia komputerowa (TK) odgrywają istotną rolę w diagnostyce zawrotów głowy. Pozwalają one w trudnych przypadkach rozstrzygnąć, czy przyczyną są zmiany w móżdżku, bądź w okolicy błędników i nerwów przedsionkowych.

Obecnie coraz częściej stosuje się również rezonans magnetyczny z kontrastem gadolinowym, który może wykryć bardzo drobne zmiany w obrębie nerwów czaszkowych i pnia mózgu. Jest to badanie preferowane w przypadkach, gdy podejrzewa się nowotwór kąta mostowo-móżdżkowego lub stwardnienie rozsiane.

W przypadkach przewlekłych zawrotów głowy, którym nie towarzyszą objawy neurologiczne lub audiologiczne, pomocna może być również funkcjonalna rezonansja magnetyczna (fMRI), która umożliwia ocenę aktywności ośrodkowego układu nerwowego podczas stymulacji zmysłu równowagi.

Kiedy udać się do specjalisty?

Zawroty głowy są problemem, który początkowo często bywa ignorowany przez pacjenta i jego bliskich, jednak w rzadkich sytuacjach mogą one być manifestacją poważnej choroby, która wymaga pilnej i dokładnej diagnostyki specjalistycznej.

Jeśli zawroty głowy utrzymują się długo, mają charakter napadowy, nasilają się przy zmianie pozycji lub towarzyszą im objawy neurologiczne (np. zaburzenia widzenia), należy jak najszybciej udać się do otoneurologa lub laryngologa.

W przypadku osób starszych, zawroty głowy mogą mieć charakter wieloczynnikowy, wynikający m.in. z chorób krążenia, cukrzycy, czy stosowania niektórych leków (np. leków hipotensyjnych lub uspokajających). W takich przypadkach niezbędna jest współpraca specjalistów i kompleksowa diagnostyka.