Fazy alkoholizmu: na którym etapie jesteś?

Jak rozwija się uzależnienie od alkoholu? Fazy uzależnień od alkoholu

Alkoholizm nie pojawia się z dnia na dzień – to proces, który przebiega niepostrzeżenie, często bez żadnych spektakularnych objawów. Początkowo alkohol bywa kojarzony z przyjemnością, integracją i rozluźnieniem. Z czasem jednak zaczyna pełnić funkcję ucieczki, mechanizmu obronnego lub środka regulującego emocje.

Mechanizm uzależnienia polega właśnie na tym, że granice przesuwają się stopniowo – aż w końcu osoba traci nad nimi kontrolę, nie zauważając momentu, w którym alkohol stał się koniecznością. Uzależnienie od alkoholu rozwija się etapami – to proces, który może rozpocząć się bardzo subtelnie, a zakończyć wyniszczającym stanem wymagającym hospitalizacji.

Najbardziej rozpowszechnionym modelem opisującym ten rozwój jest klasyfikacja czterech faz, zaproponowana przez Elvina Mortona Jellinka, prekursora nowoczesnego podejścia do terapii uzależnień.

Model Jellinka wyróżnia cztery podstawowe fazy alkoholizmu:

• prealkoholową – związaną z pozornie kontrolowanym piciem dla poprawy nastroju,
• ostrzegawczą – gdy pojawiają się pierwsze wyraźne objawy zaburzeń związanych z alkoholem,
• krytyczną – w której alkohol zaczyna dominować nad życiem jednostki,
• chroniczną – pełne uzależnienie, fizyczne i psychiczne wyniszczenie.

Każda z tych faz wiąże się z innym poziomem zaawansowania choroby, a także z innymi skutkami. Nie oznacza to jednak, że każda osoba uzależniona musi przejść przez wszystkie etapy. U niektórych rozwój choroby zatrzymuje się na jednym z wcześniejszych poziomów, u innych – przeskakuje etapy lub przyspiesza gwałtownie.

Modele te – choć różne – ukazują wspólny mechanizm: uzależnienie nie pojawia się z dnia na dzień. To powolna, często niezauważalna utrata kontroli, która zaczyna się w codzienności i emocjach, a kończy w szpitalach, izbach wytrzeźwień lub samotności.

Faza prealkoholowa – kiedy picie staje się problemem?

Faza prealkoholowa, znana także jako wstępna, to etap, w którym relacja z alkoholem zaczyna się zmieniać – choć pozornie wszystko wydaje się w normie. To faza, którą trudno zauważyć, ponieważ picie wciąż mieści się w społecznie akceptowanych granicach. Alkohol pojawia się przy okazjach towarzyskich, podczas weekendowego relaksu, spotkań rodzinnych czy stresujących momentów w pracy.

Z czasem jednak osoba zauważa, że sięga po alkohol nie tylko wtedy, gdy inni piją – lecz także wtedy, gdy czuje napięcie, smutek, lęk lub wewnętrzną pustkę. Zaczyna traktować picie jako formę regulacji emocji. Wzrasta także tolerancja organizmu – potrzebna jest większa ilość alkoholu, by osiągnąć ten sam efekt odprężenia czy euforii.

Typowe zachowania w fazie prealkoholowej to:

• sięganie po alkohol w samotności, by „wyłączyć głowę”,
• przekonanie, że „zasłużyło się na lampkę wina po ciężkim dniu”,
• planowanie czasu wolnego z myślą o okazji do wypicia,
• poczucie ulgi po pierwszym kieliszku,
• rosnące zainteresowanie alkoholem – jego rodzajami, dostępnością, smakami.

Faza ostrzegawcza alkoholizmu – jak rozpoznać niepokojące objawy?

Faza ostrzegawcza, określana również jako zwiastunowa, to moment przełomowy. W tej fazie alkohol przestaje być dodatkiem do życia, a zaczyna pełnić w nim określoną funkcję. Picie staje się celowe, zaplanowane, a często wręcz niezbędne do funkcjonowania. Zmienia się również sposób spożywania alkoholu – coraz częściej pojawia się ono w samotności, po kryjomu, w niestandardowych godzinach dnia.

Objawy typowe dla fazy ostrzegawczej:

• picie w ukryciu przed innymi, nawet przed najbliższymi,
• utrata kontroli nad ilością spożywanego alkoholu – brak „hamulca”,
• coraz częstsze luki pamięciowe po piciu – tzw. urwane filmy,
• wypieranie problemu – bagatelizowanie skutków i tłumaczenie się stresem,
• narastające napięcie emocjonalne, jeśli przez dłuższy czas nie ma dostępu do alkoholu.

Na tym etapie alkohol staje się ważnym środkiem do radzenia sobie z rzeczywistością. Osoba uzależniona może zacząć unikać bliskich, odmawiać wspólnych spotkań, tłumacząc to zmęczeniem lub brakiem czasu – choć w rzeczywistości chodzi o potrzebę wypicia w spokoju.

To właśnie w fazie ostrzegawczej wiele osób ma jeszcze realną szansę na zatrzymanie uzależnienia bez leczenia stacjonarnego. Jeśli ktoś zauważa u siebie niepokojące symptomy i podejmie działanie – np. ograniczy spożycie, zgłosi się do terapeuty lub poszuka wsparcia w grupie – może skutecznie przerwać proces uzależniania się. Właśnie dlatego ten etap nazywany jest „ostrzegawczym” – bo daje ostatni sygnał alarmowy przed wejściem w głęboką fazę choroby.

Faza krytyczna alkoholizmu – kiedy choroba przejmuje kontrolę?

Faza krytyczna, znana też jako ostra, to moment, w którym uzależnienie przestaje być ukryte – i staje się widoczne zarówno dla osoby uzależnionej, jak i jej otoczenia. Alkohol zaczyna dominować nad każdą sferą życia: zawodową, społeczną, rodzinną, psychiczną. Osoba uzależniona nie potrafi już funkcjonować bez substancji – potrzebuje jej, by „przetrwać dzień”.

W tej fazie pojawiają się:

• codzienne picie, często już od rana, by „postawić się na nogi”,
• zaniedbywanie obowiązków – domowych, zawodowych, osobistych,
• izolacja od rodziny i przyjaciół, konflikty, kłótnie, rozpad relacji,
• silne wyrzuty sumienia, ale niemożność zmiany zachowań,
• obwinianie innych – przełożonych, rodziny, sytuacji życiowej – za swoje picie,
• pogłębiające się objawy psychiczne – bezsenność, lęki, myśli samobójcze.

Osoba na tym etapie przestaje być wiarygodna – obietnice poprawy nie mają pokrycia, pojawia się systematyczne kłamstwo, manipulacja, zaprzeczanie. Alkohol staje się jedynym skutecznym środkiem na lęk, poczucie winy, frustrację.

Faza chroniczna alkoholizmu – ostatnie stadium

Faza chroniczna, czyli przewlekła, to najbardziej wyniszczający etap uzależnienia. Organizm osoby chorej jest skrajnie przeciążony i osłabiony, a picie przestaje być już nawet źródłem przyjemności – staje się przymusem. To, co kiedyś służyło poprawie nastroju, teraz utrzymuje funkcje życiowe.

Objawy tej fazy są drastyczne:

• ciągi alkoholowe trwające dniami lub tygodniami,
• zespół abstynencyjny – wymioty, drgawki, wysokie ciśnienie, majaczenia,
•  psychozy alkoholowe – halucynacje, urojenia, delirium tremens,
• całkowita utrata kontaktu z rzeczywistością,
• poważne choroby – marskość wątroby, uszkodzenie mózgu, choroby serca,
• utrata pracy, bezdomność, samotność, myśli rezygnacyjne.

Na tym etapie uzależnienia coraz częściej pojawiają się również trwałe zaburzenia psychiczne – jak głęboka depresja, zaburzenia lękowe, bezsenność czy napady paniki. U części osób rozwijają się także objawy psychotyczne – omamy słuchowe, wzrokowe, urojenia prześladowcze.

Społecznie osoba uzależniona staje się izolowana – traci zaufanie bliskich, często zostaje zwolniona z pracy, przestaje mieć oparcie w rodzinie. Wiele osób w tej fazie żyje w poczuciu całkowitego wykluczenia i braku sensu. W tej fazie uzależnienie jest totalne – umysł i ciało są podporządkowane alkoholowi. Chory nie widzi już żadnej alternatywy. Każda próba odstawienia substancji kończy się fizycznym cierpieniem i psychiczną destabilizacją.

Na jakim etapie uzależnienia jesteś?

Rozpoznanie, na którym etapie uzależnienia się znajdujesz, może być kluczowe dla podjęcia decyzji o leczeniu. Diagnoza powinna być postawiona przez specjalistę – terapeutę uzależnień, lekarza psychiatrii lub psychologa klinicznego. Istnieją jednak narzędzia przesiewowe, które pomagają wstępnie ocenić ryzyko uzależnienia i mogą być ważnym krokiem do dalszego działania.

Test CAGE

To jeden z najczęściej stosowanych, szybkich testów do autodiagnozy alkoholizmu. Składa się z czterech prostych pytań. Jeśli odpowiedź na co najmniej dwa z nich brzmi „tak”, warto rozważyć konsultację ze specjalistą:

• 1. Czy kiedykolwiek próbowałeś ograniczyć swoje picie alkoholu?
• 2. Czy irytuje Cię, gdy ktoś zwraca uwagę na Twoje picie?
• 3. Czy odczuwałeś kiedyś wstyd lub poczucie winy związane z piciem alkoholu?
• 4. Czy zdarza Ci się pić rano, aby „dojść do siebie” lub uspokoić nerwy (tzw. klin)?

Inne testy przesiewowe

Poza CAGE istnieją również inne, bardziej szczegółowe narzędzia diagnostyczne:

• MAST – zawiera 22 pytania dotyczące skutków picia w różnych obszarach życia. Wynik powyżej 6 punktów wskazuje na konieczność dalszej diagnostyki.
• AUDIT (WHO) – test składający się z 10 pytań. Ocenia częstotliwość picia, kontrolę nad alkoholem i jego wpływ na zdrowie. Wynik 8 lub więcej punktów świadczy o ryzykownym piciu.
• SADD – mierzy aktualny poziom uzależnienia i jego nasilenie. Wynik powyżej 20 punktów oznacza wysoki poziom uzależnienia od alkoholu.

Co możesz zrobić już teraz?

Jeśli po wykonaniu testów widzisz u siebie więcej niż jeden niepokojący objaw, warto:

• porozmawiać z bliską osobą, której ufasz,
• skontaktować się z terapeutą uzależnień – nawet jedna konsultacja może wiele zmienić,
• zapisać swoje objawy i przemyślenia – to ułatwia rozmowę z profesjonalistą,
• nie czekać na moment krytyczny – im szybciej zareagujesz, tym większa szansa na wyjście z nałogu bez głębokich strat.

Jeśli choć część z opisanych objawów wydaje Ci się znajoma – nie odkładaj decyzji o działaniu. To nie wstyd, to nie słabość – to troska o siebie i swoje życie. Każdego dnia tysiące osób podejmuje walkę z uzależnieniem i wraca do normalności. Możesz być jedną z nich – ale wszystko zaczyna się od szczerej odpowiedzi na pytanie: czy jeszcze kontroluję alkohol, czy to on kontroluje mnie?