Leczenie bielactwa laserem Excimer

Bielactwo nabyte (vitiligo) nie jest albinizmem. To dwa różne schorzenia. Szacuje się, że na bielactwo nabyte choruje około 0,5–2% populacji. W vitiligo pojawiają się odbarwione, wyraźnie odgraniczone plamy na skórze wynikające z utraty melanocytów. Albinizm (oczno-skórny) to natomiast wrodzone, uwarunkowane genetycznie zaburzenie syntezy melaniny, obejmujące skórę, włosy i często oczy.

Typowymi objawami bielactwa nabytego są plamy odbarwione na skórze; włosy w obrębie zmian mogą być jaśniejsze. Vitiligo nie powoduje oczopląsu, zaburzeń słuchu, problemów z krzepnięciem krwi ani innych objawów ocznych charakterystycznych dla albinizmu. Objawy takie jak jasnobłękitne lub różowe tęczówki, oczopląs, nadwrażliwość na światło czy skłonność do krwawień dotyczą postaci albinizmu (np. zespołu Hermansky'ego-Pudlaka), a nie bielactwa nabytego.

Rozpoznanie bielactwa nabytego opiera się głównie na obrazie klinicznym, badaniu w lampie Wooda i dermatoskopii; czasem zlecane są badania w kierunku chorób autoimmunologicznych współistniejących (np. tarczycy). Testy genetyczne, elektroretinogram i chemiczna analiza włosów służą diagnostyce albinizmu, a nie bielactwa nabytego.

Celem leczenia vitiligo jest repigmentacja, stabilizacja choroby i ochrona skóry przed słońcem. Laser Excimer 308 nm stosuje się głównie w bielactwie plamistym (vitiligo o ograniczonym zasięgu); nie leczy on albinizmu.

Laser Excimer - mechanizm działania

Laser Excimer w leczeniu bielactwa działa poprzez naświetlanie UVB o długości fali 308 nm. Taka terapia działa immunomodulująco (hamuje aktywność limfocytów T w obrębie zmian, indukując ich apoptozę) oraz stymuluje repigmentację poprzez aktywację i migrację melanocytów, m.in. z mieszków włosowych. Synteza witaminy D jest efektem ubocznym ekspozycji na UVB.

Dawki ustala się indywidualnie, często w odniesieniu do minimalnej dawki rumieniowej, dlatego łagodny, przemijający rumień w miejscu naświetlania może się pojawić. W zabiegu wykorzystuje się monochromatyczne światło ekscimerowe 308 nm (zakres UVB), dostarczane miejscowo na zmienione obszary, co ogranicza ekspozycję zdrowej skóry. Oczy podczas zabiegu muszą być zabezpieczone okularami ochronnymi.

Terapia i procedura leczenia

Zaletą leczenia bielactwa laserem Excimer jest krótki okres terapii, stosunkowo szybki efekt oraz możliwość precyzyjnego, miejscowego działania przy ograniczeniu ekspozycji skóry niezmienionej. Terapia obejmuje zwykle od 15 do 20 lub 30 naświetlań falą 308 nm, przy czym w tygodniu nie powinno się wykonywać więcej niż 2-3 naświetlania.

Podczas konsultacji dermatolog dokonuje oceny zmian skórnych oraz ustala plan leczenia. Pierwsze sesje mogą wymagać dostosowania mocy lasera w zależności od wrażliwości skóry pacjenta. Ważne jest, aby pacjent unikał nadmiernego wystawiania się na słońce i stosował kremy z wysokim filtrem UV między sesjami.

W wybranych przypadkach łączy się naświetlania z lekami miejscowymi (np. inhibitorami kalcyneuryny lub krótkimi cyklami glikokortykosteroidów), co może zwiększyć skuteczność terapii.

Bezpieczeństwo i możliwe działania niepożądane:

• przemijający rumień, uczucie ciepła, suchość lub świąd skóry w miejscu zabiegu,
• rzadziej pęcherze, złuszczanie lub przejściowa hiperpigmentacja/hipopigmentacja,
• podrażnienie w okolicy wrażliwych okolic (wargi, powieki) – wymaga osłon i ostrożnego dawkowania,
• dotychczasowe dane nie wskazują na zwiększone ryzyko nowotworów skóry przy miejscowej terapii 308 nm stosowanej zgodnie z zaleceniami, jednak kumulacja dawki UV jest monitorowana przez lekarza.

Inne zastosowania i przeciwwskazania lasera Excimer

Inne schorzenia skóry, w których laser ekscimerowy bywa stosowany, to m.in. łuszczyca, przewlekły wyprysk dłoni i stóp oraz atopowe zapalenie skóry (AZS) – w wybranych, ograniczonych ogniskach.

Przeciwwskazania i środki ostrożności:

• bezwzględne: czerniak i aktywny rak skóry, świeża radioterapia w obszarze zabiegowym, stosowanie silnie fotouczulających leków, ciężka nadwrażliwość na światło,
• względne: ciąża i okres karmienia piersią (decyzja indywidualna), przebyty rak skóry, choroby przebiegające z nadwrażliwością na UV, aktywne zakażenia lub ostry stan zapalny w miejscu zabiegu.

Dermatozy autoimmunologiczne nie są z zasady przeciwwskazaniem (vitiligo i łuszczyca należą do tej grupy i często są leczone światłem). Również obecność objawu Koebnera nie wyklucza terapii, ale wymaga ostrożności dawkowania. Wiek poniżej 15 lat nie stanowi bezwzględnego przeciwwskazania – decyzję o zastosowaniu terapii u dzieci podejmuje dermatolog po ocenie korzyści i ryzyka.

Skuteczność i wyniki leczenia laserem Excimer

Liczne badania wykazały, że widoczne oznaki repigmentacji skóry mogą pojawiać się już po kilku tygodniach terapii; w części doniesień obserwowano poprawę u większości pacjentów w trakcie pierwszych serii zabiegów. Należy jednak podkreślić, że odpowiedź na leczenie jest zmienna i zależy od wielu czynników.

Najszybciej terapia postępuje zwykle w okolicach twarzy i szyi, najwolniej – na dłoniach, palcach, wargi i stopach (okolice akralne). Lepszą odpowiedź obserwuje się zazwyczaj w świeżych zmianach oraz w miejscach owłosionych (obecność melanocytów w mieszkach włosowych sprzyja repigmentacji). U osób o ciemniejszym fototypie efekt bywa szybciej zauważalny wizualnie, ale skuteczność kliniczna może być dobra niezależnie od fototypu.

Zmiany śluzówkowe i długo utrzymujące się plamy mogą odpowiadać słabiej.

Laser Excimer jest szczególnie przydatny w bielactwie ograniczonym (plamistym) oraz w zmianach o niewielkiej powierzchni, gdzie leczenie miejscowe światłem można precyzyjnie ukierunkować. W rozległych postaciach vitiligo częściej rozważa się fototerapię ogólną (np. NB-UVB), a laser bywa stosowany uzupełniająco na wybrane ogniska.