Leczenie chirurgiczne torbieli włosowej

Patogeneza torbieli włosowej (torbieli pilonidalnej, łac. cystis pilonidalis) jest niejasna. Uważa się, że torbiel włosowa powstaje jako reakcja zapalna na ciało obce. Zasadniczą rolę odgrywa wnikający włos i mikrourazy, a także osobnicza wrażliwość skóry.

Objawy i diagnostyka torbieli włosowej

Choroba objawia się najczęściej jako guz w okolicy krzyżowo-guzicznej, wypełniony ropą i włosami. Zależnie od fazy choroby powoduje specyficzne objawy miejscowe. W fazie ostrej dominują silne dolegliwości bólowe z gorączką, dreszczami i zaczerwienieniem skóry.

W fazie przewlekłej schorzenie bywa przez lata bezobjawowe z okresową wydzieliną ropną lub ropno-krwistą o nieprzyjemnym zapachu. Mając te symptomy, wskazana jest diagnostyka chirurgiczna, w której lekarz pod kontrolą USG ocenia zmianę i stawia rozpoznanie.

Torbiel pilonidalna bywa mylona z przetoką okołoodbytniczą; w różnicowaniu należy uwzględnić ropień odbytu oraz zmiany skórne w gruźlicy i chorobie Leśniowskiego-Crohna.

Najczęstsze objawy i sytuacje diagnostyczne:

• Ból, obrzęk, zaczerwienienie okolicy krzyżowo-guzicznej.
• Wyciek ropny lub ropno-krwisty, nieprzyjemny zapach.
• Gorączka, dreszcze w fazie ostrej.
• Przewlekłe, nawracające zaostrzenia lub długie okresy bezobjawowe.
• Konieczność różnicowania z ropniem i przetoką okołoodbytniczą.
• Ocena chirurgiczna z ewentualnym USG zmian.

Przygotowanie pacjenta do zabiegu torbieli włosowej

Najskuteczniejszą metodą jest zabieg chirurgiczny, zwykle polegający na całkowitym usunięciu zmiany. Istnieje wiele technik, a  leczenie torbieli włosowej dobiera się indywidualnie. Niezależnie od metody podobny jest schemat przygotowania pacjenta.

Sam zabieg i przygotowanie z reguły wiążą się z jednodniowym pobytem na oddziale chirurgicznym. Chory powinien mieć komplet dokumentów i badań (morfologia, grupa i Rh, krzepnięcie, elektrolity, glukoza, EKG).

Pacjent informuje o przyjmowanych lekach i alergiach. Zwykle odbywa rozmowę z anestezjologiem na kilka dni przed zabiegiem lub w dniu zabiegu. Celem jest ocena ryzyka znieczulenia i analiza wyników.

Objawy i diagnostyka torbieli włosowej

Do typowych objawów należą ból, obrzęk i zaczerwienienie oraz wyciek ropny lub ropno-krwisty. Część chorych ma nawracające zaostrzenia z gorączką, inni długie okresy bez dolegliwości.

Ryzyko zwiększają siedzący tryb życia, przewlekłe mikrourazy, obfite owłosienie, nadwaga i nadmierna potliwość. Pomóc może utrzymywanie skóry suchej i ograniczenie ucisku okolicy.

Rozpoznanie opiera się na badaniu przedmiotowym. Badania obrazowe zwykle są zbędne, ale przy rozległych przetokach rozważa się USG zmian, a sporadycznie inne metody. Różnicowanie obejmuje ropień i przetokę okołoodbytniczą oraz choroby zapalne jelit.

Leczenie chirurgiczne torbieli włosowej

W niepowikłanych, przewlekłych postaciach możliwy jest zabieg ambulatoryjny. Jedną z metod jest debridement (pit picking) polegający na poszerzeniu ujścia zatoki i oczyszczeniu kanału; największa skuteczność przed ropniem.

Coraz rzadziej stosuje się wstrzyknięcie fenolu do kanału przetoki ze względu na toksyczność. Po oczyszczeniu jamy podaje się 1–2 ml 40% lub 80% roztworu; gojenie trwa 1–2 miesiące, skuteczność ok. 70%.

Wielu autorów wskazuje, że radykalne leczenie operacyjne cechuje najniższy odsetek nawrotów. Zależnie od rozległości wykonuje się je w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym.

Często stosuje się oszczędne wycięcie z pozostawieniem rany do gojenia przez ziarninowanie. Zabieg bywa wykonywany ambulatoryjnie; nacięcia bocznie od linii pośrodkowej, usunięcie torbieli i przetok oraz pozostawienie rany otwartej.

Popularna jest marsupializacja rany po wycięciu kanału z wyłyżeczkowaniem tkanek. Brzegi rany zszywa się z tkanką włóknistą kanału; gojenie około 6 tygodni, nawroty 4–13%.

Rozległe wycięcie miejscowe z plastyką miejscową polega na usunięciu torbieli i wszystkich kanałów z marginesem ok. 5 mm zdrowej tkanki. Ubytek można uzupełnić płatem Limberga.

Technika jest skuteczna w rozgałęzionych torbielach; nacięcia planuje się w formie rombu 60°/120°. Ranę zamyka się szwami wchłanialnymi i pojedynczymi niewchłanialnymi, bez nadmiernego napięcia.

Modyfikacją jest skośne wycięcie S-kształtne, przy odległym ujściu zewnętrznym. Metoda jest wysoce skuteczna (nawroty ok. 1,5%); mimo rozległego cięcia efekt kosmetyczny bywa dobry.

Kolejną procedurą jest metoda Bascoma II z eliptycznym cięciem niesymetrycznie względem linii pośrodkowej oraz bocznym nacięciem do drenażu poza szparę pośladkową. Następuje mobilizacja tkanki i warstwowe szycie płata.

Kluczowe jest spłycenie szpary i zszycie bez napięcia. Metoda preferowana przy niedużych torbielach bez rozgałęzień; gojenie ok. 3 tygodni, nawroty poniżej 8%.

Bardzo zbliżona jest metoda Karydakisa z równoległymi, niesymetrycznymi cięciami względem szpary pośladkowej. Przesunięcie płata powoduje spłycenie i przesunięcie szpary na jedną stronę.

Zabieg często zaleca się u pacjentów otyłych z obfitą tkanką podskórną. Charakteryzuje się wysoką skutecznością i niskim odsetkiem nawrotów (4–8%).

Inne techniki obejmują wycięcia z plastyką „Z” lub „V-Y”. W badaniach z randomizacją wykazano szybsze gojenie rany i krótszą rekonwalescencję w określonych wskazaniach, przy ryzyku gorszego efektu kosmetycznego.

Między innymi z tego powodu V-Y i Z-plastyki rozważa się głównie u chorych z częstymi nawrotami torbieli; dobór techniki pozostaje decyzją indywidualną.

Trwają prace nad klejami tkankowymi oraz technikami endoskopowymi. W wybranych ośrodkach stosuje się metody endoskopowe (EPSiT/VAAPS) oraz zamykanie przetok energią lasera, z koncepcją laserowej ablacji zatoki.

Celem tych rozwiązań jest ograniczenie urazu tkanek i szybszy powrót do aktywności. Dostępność, kwalifikacja i długoterminowe wyniki mogą się różnić; wybór metody ustala się indywidualnie.

Przygotowanie i znieczulenie do operacji

Przed operacją omawia się choroby, leki i alergie; czasem konieczne jest odstawienie leków przeciwkrzepliwych. Ośrodek przekazuje zalecenia higieniczne i dotyczące owłosienia; unika się agresywnego golenia tuż przed zabiegiem.

Rodzaj znieczulenia (miejscowe, przewodowe lub ogólne) dobiera anestezjolog według stanu ogólnego i rozległości zmian. Po zabiegu jednodniowym typowe jest krótkie monitorowanie oraz przekazanie pisemnych zaleceń i planu kontroli.

W przypadku ostrego ropnia pierwszym etapem bywa nacięcie i drenaż. Radykalny zabieg wykonuje się po wyciszeniu zapalenia, co zmniejsza ból i ułatwia definitywną interwencję.

Rekonwalescencja i gojenie po zabiegu

W okresie pooperacyjnym ranę myje się codziennie; niekiedy stosuje się profilaktykę antybiotykową. Początkowo wskazane są cotygodniowe kontrole, potem według potrzeb i użytej techniki.

Około 10. dnia usuwa się szwy skórne. Co 2 tygodnie przez minimum 3 miesiące po zagojeniu należy golić okolicę; skuteczne bywa depilowanie laserowe okolicy krzyżowo-guzicznej.

W pierwszych tygodniach warto unikać długiego siedzenia, stosować poduszki odciążające i luźną odzież. Powrót do pracy i sportu wprowadza się stopniowo, zgodnie z zaleceniami lekarza.

Na gojenie wpływają kontrola glikemii, utrzymanie masy ciała, nawodnienie i zaprzestanie palenia. W razie gorączki lub nasilonego wycieku konieczna jest pilna konsultacja.

Najważniejsze zalecenia po zabiegu:

• Codzienna higiena rany i zmiana opatrunków.
• Unikanie długotrwałego siedzenia i ucisku okolicy.
• Kontrole pooperacyjne zgodnie z zaleceniami.
• Usunięcie szwów około 10. dnia (jeśli założone).
• Regularne usuwanie owłosienia przez min. 3 miesiące.
• Monitorowanie objawów infekcji: ból, gorączka, wyciek.

Powikłania i profilaktyka torbieli włosowej

Możliwe są krwawienie, zakażenie rany, rozejście brzegów, zaburzenia czucia skóry oraz nawroty przetok. Ryzyko zależy od rozległości zmian, techniki operacyjnej i jakości pielęgnacji.

Profilaktyka obejmuje utrzymanie suchości skóry, regularne usuwanie owłosienia, unikanie przewlekłego ucisku oraz dbałość o masę ciała. Edukacja i kontrola objawów nawrotu są istotną częścią opieki.

W przypadku ostrych objawów zapalnych (gorączka, silny ból, narastający obrzęk, objawy ogólne) wskazany jest pilny kontakt lekarski. Wczesna interwencja ogranicza ryzyko powikłań i przyspiesza powrót do zdrowia.