Leczenie nietrzymania moczu botoksem

Inkontynencja moczu (łac. incontinentia urinae), czyli niekontrolowane, niezależne oddawanie moczu, prowadzące do częściowego lub całkowitego opróżnienia pęcherza to dolegliwość, na której rozwój wpływ mogą mieć rozmaite czynniki, m.in. operacje i urazy miednicy, infekcje, zmiany hormonalne (w tym związane z ciążą i porodem) oraz związane z wiekiem.

Przyczyny i objawy nietrzymania moczu

Jedną z przyczyn nietrzymania moczu jest tzw. nadreaktywność pęcherza moczowego. Osoba czuje nagłą potrzebę oddania moczu, nawet przy niewielkim wypełnieniu pęcherza, ale nie jest w stanie powstrzymać jego oddania przed dotarciem do toalety. O nadreaktywności pęcherza (OAB, ang. overactive bladder, łac. vesica hyperreflectorica) mówimy w przypadku występowania poniższych objawów i przy braku innych chorób, które uzuasadniałyby ich pojawienie się:

• częstomocz - wielokrotne oddawanie niewielkich ilości moczu, spowodowane bolesnymi parciami, wywołanymi patologicznymi skurczami pęcherza podczas jego wypełniania

• parcia naglące – nagła, niepohamowana potrzeba oddania moczu, spowodowana nieprawidłowymi skurczami pęcherza, pojawiającymi się w trakcie jego wypełniania

• nietrzymanie moczu z parcia – mimowolny, niedający się powstrzymać wyciek moczu, spowodowany parciami naglącymi

Farmakoterapia i ograniczenia leczenia zachowawczego

Podstawową formą leczenia nadreaktywności jest farmakoterapia, polegająca na stosowaniu doustnych i dopęcherzowych leków ograniczających nadmierne skurcze pęcherza (m.in. oksybutynina, tolterodyna, solifenacyna). Żaden z nich nie jest jednak w pełni skuteczny (u ok. 70% pacjentów terapia nie przynosi pożądanych skutków) a dodatkowo, długotrwałe stosowanie może powodować poważne efekty uboczne (problemy z perystaltyką jelit, zawroty głowy).

W ostatnich latach pojawiły się również nowe leki z grupy antagonistów receptora beta-3 adrenergicznego, takie jak mirabegron. Charakteryzują się one odmiennym mechanizmem działania i lepszym profilem bezpieczeństwa, choć nie zawsze są wystarczające u pacjentów z nasilonymi objawami.

Badania wskazują, że skuteczność leków stosowanych w leczeniu OAB waha się w granicach 30–40%, a wielu pacjentów rezygnuje z terapii z powodu działań niepożądanych. Dlatego też konieczne jest poszukiwanie alternatywnych metod leczenia.

Leczenie nietrzymania moczu botoksem

Za dużo efektywniejszą metodę uznawany jest zabieg ostrzykiwania ścianek pęcherza toksyną botulinową (botoksem), zwaną także jadem kiełbasianym. Substancja należąca do grupy neurotoksyn wytwarzana jest przez bakterie beztlenowe z gatunku Clostridium Botulinum. Jej działanie polega na trwałym połączeniu z płytką nerwowo-mięśniową i porażeniu skurczu mięśnia (blokada przewodnictwa nerwowo-mięśniowego).

Już od lat 70-tych XX wieku toksyną botulinową leczono m.in. zeza, dolegliwości związane z porażeniem mózgowym oraz inne choroby o podłożu neurologicznym. W 2002 r. botoks został zatwierdzony przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) do użytku w kosmetyce a w listopadzie 2013 r. uzyskał oficjalną akceptację jako lek w terapii pęcherza nadreaktywnego na terenie UE oraz Polski.

Stosowana przy pęcherzu nadreaktywnym toksyna botulinowa typu „A” (BTX-A) ma za zadanie wpłynąć na mięśnie pęcherza poprzez zablokowanie sygnałów nerwowych i paraliż mięśni, co powoduje brak poprzednio występujących nadmiernych skurczów pęcherza moczowego. Wstrzykiwana w 20 punktach w mięsień wypieracz pęcherza moczowego poraża włókna nerwowe odpowiadające za jego nadmierne skurcze i powodowany nimi ból. Toksyna botulinowa uznawana jest za substancję wysoce skuteczną, dobrze tolerowaną i o długotrwałym działaniu – jeden zabieg wystarcza w większości przypadków nawet na 6-9 miesięcy.

Według najnowszych badań opublikowanych w 2022 roku w European Urology terapia botoksem znajduje coraz szersze zastosowanie także u pacjentów z  nietrzymaniem moczu opornym na leczenie, co czyni ją jedną z głównych opcji w nowoczesnych wytycznych leczenia nadreaktywnego pęcherza.

Praktyczne aspekty i refundacja leczenia

Zabieg ostrzyknięcia pęcherza moczowego toksyną botulinową można przeprowadzić w określonych przypadkach w ramach refundacji z NFZ lub korzystając z ofert prywatnych klinik.

Procedura wykonywana jest zwykle w trybie ambulatoryjnym lub krótkiej hospitalizacji. Zabieg trwa około 20–30 minut, a powrót do normalnej aktywności następuje zwykle po 1–2 dniach. Najczęstsze, choć przejściowe skutki uboczne to zaleganie moczu po mikcji czy infekcje dróg moczowych.

Aktualne wytyczne międzynarodowych towarzystw urologicznych podkreślają konieczność indywidualizacji terapii – botoks nie jest wskazany dla wszystkich pacjentów, ale szczególnie korzystny u osób z ciężką nadreaktywnością pęcherza, u których inne formy leczenia nie przyniosły efektu.