Leczenie uporczywych zaparć transferem bakterii kałowych

Jako zaparcie definiuje się oddawanie stolca z częstością mniejszą niż dwa razy na tydzień. Za zaparcie ciężkie przyjmuje się 2 lub mniej wypróżnień w ciągu całego miesiąca. Za zaparcie uznaje się również oddawanie twardego stolca, uczucie niepełnego wypróżnienia czy potrzebę nadmiernego wysiłku podczas defekacji.

Istnieje wiele przyczyn uporczywych zaparć, które mogą prowadzić do rozwoju tego problemu. Większość z nich to tzw. zaparcia idiopatyczne, niezwiązane z chorobą organiczną, co oznacza, że stwierdzone problemy z wypróżnieniem nie są związane z chorobą organiczną, a dokładne ustalenie ich przyczyny jest często trudne lub niemożliwe.

Do innych przyczyn występowania zaparć predysponuje chociażby zażywanie leków przeciwbólowych, ciąża, choroby przewodu pokarmowego, jak również przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych. Jedną z metod leczenia uporczywych zaparć może być terapia z zastosowaniem przeszczepu bakterii kałowych.

Transfer bakterii kałowych – działanie i znaczenie mikrobioty

Transfer bakterii kałowych, znany również jako przeszczep kału, jest metodą, która polega na wprowadzeniu do organizmu biorcy szczepów bakterii kałowych pobranych od zdrowego dawcy. Technika ta często budzi opory pacjentów, jednak jej odpowiednie zastosowanie potrafi przynieść poprawę stanu chorego w niektórych sytuacjach. Transfer bakterii kałowych jest metodą stosowaną w leczeniu ciężkich, nawracających zapaleń jelit wywołanych przez bakterie Clostridium difficile.

Długotrwała i agresywna antybiotykoterapia, której wdrożenie wymagane jest w infekcjach bakteryjnych, sprawia, że dochodzi do zahamowania rozwoju i zaniku prawidłowej flory jelitowej. Fizjologiczna flora bakteryjna jelita uczestniczy m.in. w rozkładzie i fermentacji składników pokarmowych, stymulacji układu odpornościowego oraz produkcji niektórych witamin. Obecność prawidłowej flory bakteryjnej zapobiega rozwojowi chorobotwórczych patogenów, takich jak wspomniany Clostridium difficile.

W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się także roli mikrobioty jelitowej w regulacji motoryki przewodu pokarmowego. Zaburzenia składu bakterii jelitowych mogą wpływać na czas pasażu jelitowego oraz nasilać skłonność do zaparć. W związku z tym terapia oparta o mikrobiotę, w tym przeszczep kału, jest intensywnie badana jako potencjalna metoda wpływająca na modulację motoryki jelit.

Zastosowanie FMT w zaparciach i chorobach przewodu pokarmowego

Transfer bakterii kałowych jest stosowany eksperymentalnie w leczeniu różnych schorzeń gastroenterologicznych, wśród których wymienia się stany zapalne jelit, uporczywe zaparcia czy zespół jelita drażliwego. Zespół jelita drażliwego jest przewlekłą, czynnościową chorobą układu pokarmowego, w przebiegu której dochodzi do zaburzeń rytmu wypróżnień, co objawiać się może problemami z oddawaniem stolca. Transfer bakterii kałowych może wpłynąć u tych chorych pozytywnie na regulację rytmu wypróżnień czy zmniejszenie stwierdzanych dolegliwości.

Najważniejsze wnioski z dotychczasowych badań:

• odpowiedź na terapię może być bardzo indywidualna,
• skuteczność zależy m.in. od wyjściowego składu mikrobioty,
• część pacjentów reaguje szybciej, inni wymagają czasu,
• konieczne są dalsze badania kliniczne.

Warto podkreślić, że w części badań zwraca się uwagę na różnice w skuteczności terapii w zależności od stopnia zaburzeń mikrobioty oraz indywidualnej odpowiedzi chorego. Wciąż prowadzone są analizy mające określić, które grupy pacjentów odnoszą największe korzyści z tej formy leczenia oraz jak długo utrzymują się jej efekty.

Coraz częściej wskazuje się również na potrzebę standaryzacji procesów przygotowania materiału biologicznego oraz ujednolicenia zaleceń dotyczących kwalifikacji dawców, co ma zwiększyć bezpieczeństwo procedury oraz poprawić przewidywalność jej efektów.

Przebieg zabiegu transferu bakterii kałowych

Zabieg transferu bakterii kałowych rozpoczyna się od pobrania od zdrowego dawcy odpowiedniej ilości kału, który następnie poddawany jest specjalistycznej obróbce polegającej m.in. na mrożeniu czy tworzeniu roztworu z dodatkiem soli fizjologicznej. Aby możliwe stało się pobranie kału od dawcy, konieczne jest wykonanie badań wykluczających obecność potencjalnie groźnych wirusów i pasożytów.

Istnieje kilka sposobów na dostarczenie wyizolowanej flory bakteryjnej do jej miejsca docelowego w jelitach. Transfer bakterii kałowych jest możliwy do przeprowadzenia podczas kolonoskopii, w trakcie której do jelita grubego pacjenta wprowadzony zostaje kolonoskop, czyli długi, giętki przyrząd służący m.in. do diagnostyki chorób jelita grubego.

Inną stosowaną metodą jest wszczepienie bakterii kałowych z użyciem specjalnej sondy, której końcówka wprowadzana jest bezpośrednio do światła dwunastnicy chorego. Obie metody charakteryzują się podobną skutecznością.

Oprócz metod endoskopowych w ostatnich latach opracowywane są również nowe formy podań, m.in. kapsułki doustne zawierające mikrobiotę. Rozwiązanie to jest przedmiotem badań i oceniane pod kątem skuteczności oraz bezpieczeństwa, a jego ewentualne zastosowanie może w przyszłości zmniejszyć inwazyjność procedury.

Bezpieczeństwo i ograniczenia terapii FMT

Transfer bakterii kałowych jest procedurą stosunkowo bezpieczną, jednak – jak każda interwencja medyczna – może wiązać się z ryzykiem powikłań. Do najczęściej opisywanych należą dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak wzdęcia czy przejściowe zmiany rytmu wypróżnień. Zdecydowanie rzadziej obserwuje się infekcje, które mogą wynikać z niewłaściwego przygotowania materiału bądź nieuwzględnionych w badaniach zakażeń u dawcy.

Aktualne wytyczne międzynarodowe podkreślają konieczność odpowiedniej kwalifikacji pacjentów oraz ścisłego przestrzegania protokołów bezpieczeństwa. Terapia ta pozostaje metodą stosowaną głównie w wybranych przypadkach, a w innych schorzeniach – w tym uporczywych zaparciach – jej zastosowanie nadal wymaga dalszych badań.

W związku z dynamicznym rozwojem wiedzy na temat mikrobioty jelitowej przewiduje się, że w przyszłości transfer bakterii kałowych może być wykorzystywany w bardziej zindywidualizowany sposób, z uwzględnieniem profilu bakteryjnego pacjenta oraz dokładnej analizy jego zaburzeń jelitowych.