Niepokojące objawy po wakacjach. Kiedy iść do lekarza chorób tropikalnych?

Co to są choroby tropikalne?

Choroby tropikalne to grupa schorzeń zakaźnych i pasożytniczych, które występują głównie w regionach o gorącym i wilgotnym klimacie – przede wszystkim w Afryce, Azji Południowo-Wschodniej, Ameryce Środkowej i Południowej oraz na wyspach Oceanii. Najczęściej są one przenoszone przez komary, które są głównymi wektorami wielu patogenów.

Wśród chorób, na które szczególnie narażeni są podróżni, znajduje się:

• żółta febra – spotykana głównie w Afryce Subsaharyjskiej i Ameryce Południowej, przeciw której istnieje skuteczna szczepionka;
• japońskie zapalenie mózgu (JE) – endemiczne w Azji Południowo-Wschodniej;
• malaria – pasożytnicza choroba o zróżnicowanej geografii występowania: Afryka, Azja, Ameryka Łacińska;
• cholera i dur brzuszny – bakteryjne infekcje przewodu pokarmowego związane z niedostateczną higieną i zanieczyszczoną wodą;
• amebozy – choroby wywoływane przez ameby, które mogą prowadzić do poważnych powikłań neurologicznych.

Jakie są najczęstsze choroby tropikalne?

Najczęstsza tropikalna choroba zakaźna diagnozowana w Polsce to denga, która w ostatnich latach stała się coraz powszechniejsza wśród osób wracających z podróży. Za nią plasują się malaria oraz dur brzuszny.

Denga w Polsce

Denga, choroba tropikalna przenoszona przez komary, jeszcze do 2021 roku była rzadkością. Jednak już w 2024 roku liczba przypadków wzrosła do 126, co czyni ją najczęściej diagnozowaną chorobą tropikalną w kraju.

Zika w Polsce

Zika to infekcja wirusowa, która może być szczególnie groźna dla kobiet w ciąży. Choć przez kilka lat (2020–2023) nie odnotowano żadnych przypadków, w 2024 roku pojawiło się pierwsze zachorowanie, a w 2025 kolejne.

Malaria w Polsce

Malaria, znana również jako zimnica, to pasożytnicza infekcja z charakterystycznymi napadami dreszczy. Choć Polska jest krajem wolnym od endemicznego występowania malarii, liczba przypadków importowanych wynosiła 46 w 2023 roku i 43 w 2024.

Żółta febra w Polsce

Od pięciu lat nie odnotowano żadnego przypadku żółtej febry, mimo że to jedno z głównych zagrożeń w regionach tropikalnych.

Chinkunguya i dur brzuszny

Chinkunguya, objawiająca się gorączką i bolesnością stawów, pojawiła się po raz pierwszy w Polsce w 2022 roku. Dur brzuszny natomiast powraca sporadycznie – 7 przypadków odnotowano w 2024 roku.

Jakie objawy po wakacjach powinny Cię zaniepokoić?

Najczęściej zgłaszane dolegliwości zdrowotne po wakacjach w tropikach to gorączka, przewlekła biegunka, bóle mięśni i stawów, zmiany skórne oraz ogólne osłabienie.

Symptomy te mogą wskazywać zarówno na infekcje bakteryjne i wirusowe, jak i na choroby pasożytnicze, dlatego nie należy ich lekceważyć – szczególnie jeśli nie mijają po kilku dniach lub mają charakter nawrotowy.

Niepokojące objawy mogą mieć związek z różnymi patogenami – od pasożytów przewodu pokarmowego po wirusy przenoszone przez komary. Charakter dolegliwości w dużej mierze zależy od kierunku podróży – np. gorączki i infekcje pasożytnicze częściej zgłaszają osoby wracające z Afryki i Azji, natomiast zmiany skórne są powszechne po wakacjach w Ameryce Środkowej i na Karaibach.

Choroby tropikalne – objawy:

• gorączka (nagła lub przedłużająca się),
• dreszcze i poty (często w cyklach – typowe dla malarii),
• uporczywa lub przewlekła biegunka,
• bóle głowy i/lub bóle mięśniowe,
• nudności, wymioty,
• silne zmęczenie i ogólne osłabienie,
• utrata apetytu,
• zmiany skórne: wysypki, grudki, pęcherze, świąd, rumień,
• zażółcenie skóry i białek oczu (żółtaczka),
• bóle brzucha, wzdęcia,
• powiększenie wątroby lub śledziony,
• objawy neurologiczne: dezorientacja, drgawki, sztywność karku,
• kaszel, ból gardła (rzadziej),
• krwotoki – z nosa, jamy ustnej, oczu lub wewnętrzne (np. w przypadku żółtej febry),
• bezsenność i rozdrażnienie,
• suchość w ustach i spadek elastyczności skóry (przy odwodnieniu),
• zmiany w oddawaniu moczu (rzadkie, ciemne lub bolesne).

Jeśli zaobserwujesz którykolwiek z powyższych objawów i niedawno przebywałeś w kraju o podwyższonym ryzyku chorób zakaźnych, nie zwlekaj z wizytą u lekarza, najlepiej specjalisty medycyny tropikalnej lub chorób zakaźnych.

Gorączka po powrocie z Afryki/Azji

Gorączka to jeden z najczęstszych i najbardziej niespecyficznych objawów chorób tropikalnych.

Około 1/3 przypadków gorączek u podróżnych z tropików wynika z malarii. Inne możliwe przyczyny to:

• denga,
• dur brzuszny,
• WZW typu A,
• infekcje bakteryjne układu pokarmowego,
• riketsjozy.

Nie można też wykluczyć infekcji typowych dla klimatu umiarkowanego, jak grypa czy zakażenia dróg moczowych.

Biegunka po powrocie z wakacji

Jeśli po powrocie z podróży wystąpiła biegunka, możliwą przyczyną są:

• bakterie (np. Escherichia coli),
• pasożyty jelitowe (np. Giardia intestinalis, Entamoeba histolytica),
• wirusy.

Biegunki o ostrym przebiegu zazwyczaj są bakteryjne, natomiast przewlekłe – pasożytnicze. W obu przypadkach konieczna jest diagnostyka i leczenie przyczynowe.

Wysypka po podróży

Zmiany skórne po powrocie z wakacji najczęściej wynikają z:

• ukąszeń owadów,
• zespołu larwy wędrującej,
• infekcji bakteryjnych skóry (piodermie),
• reakcji alergicznych.

Rzadziej występują tropikalne schorzenia skórne, takie jak leiszmanioza. Każda nieustępująca wysypka wymaga konsultacji lekarskiej.

Jak diagnozuje się choroby tropikalne?

Diagnozowanie chorób tropikalnych powinno rozpocząć się od dokładnego wywiadu lekarskiego, który uwzględnia kierunek podróży, czas pobytu oraz rodzaj aktywności na miejscu (np. kontakt ze zwierzętami, spożycie lokalnej wody lub żywności). Na podstawie zgłaszanych objawów oraz historii podróży lekarz może zlecić odpowiedni zakres badań laboratoryjnych.

W pierwszej kolejności wykonuje się badania ogólne, takie jak:

• morfologia krwi z rozmazem,
• próby wątrobowe (AST, ALT),
• poziom kreatyniny,
• badanie ogólne moczu.

W sytuacjach podejrzenia choroby pasożytniczej lub zakażenia tropikalnego często zlecane są testy kierunkowe, które umożliwiają wykrycie obecności konkretnych patogenów – wirusów, bakterii lub pasożytów. Często wykorzystuje się w tym celu metody serologiczne oraz testy PCR, które identyfikują DNA drobnoustrojów.

Kiedy iść do lekarza po podróży?

Z konsultacją lekarską po podróży nie warto zwlekać – zwłaszcza w przypadku pojawienia się niepokojących objawów.

Do lekarza należy udać się, jeśli występują:

• utrzymująca się gorączka,
• biegunka (szczególnie przewlekła),
• bóle brzucha, nudności,
• zmiany skórne,
• objawy ogólnego osłabienia, złego samopoczucia.

W większości przypadków pierwszym punktem kontaktu powinien być lekarz POZ (Podstawowej Opieki Zdrowotnej), który – po ocenie stanu pacjenta – zdecyduje o potrzebie dalszej diagnostyki lub skierowania do specjalisty.

Są jednak sytuacje, w których konieczne jest pilne działanie, np. w przypadku ostrych objawów infekcji, znacznego odwodnienia czy podejrzenia choroby zakaźnej o ciężkim przebiegu (np. malaria, żółta febra). Wtedy należy zgłosić się bezpośrednio na SOR lub wezwać pomoc medyczną.

Lekarz chorób tropikalnych

Lekarz chorób tropikalnych to specjalista zajmujący się diagnostyką i leczeniem infekcji związanych z podróżami do regionów o odmiennym klimacie i odmiennych warunkach sanitarnych. Ma on dostęp do odpowiednich narzędzi diagnostycznych oraz wiedzę o mniej typowych jednostkach chorobowych, które rzadko występują w Polsce, a są powszechne w krajach tropikalnych.

Zazwyczaj lekarze tej specjalizacji pracują w ośrodkach medycyny podróży lub szpitalach zakaźnych. W razie potrzeby współpracują z innymi specjalistami – np. internistami, gastrologami, neurologami czy dermatologami – aby zapewnić pełną opiekę nad pacjentem.

Badania na pasożyty po powrocie z tropików

W sytuacji, gdy po powrocie z tropików występują problemy ze strony przewodu pokarmowego – np. przewlekła biegunka, bóle brzucha, utrata masy ciała – lekarz może zlecić badanie kału w kierunku pasożytów jelitowych.

Diagnostyka opiera się na:

• analizie objawów klinicznych,
• szczegółowym wywiadzie dotyczącym podróży,
• badaniu mikroskopowym kału.

Wczesne wykrycie pasożytów pozwala wdrożyć skuteczne leczenie przyczynowe, co zmniejsza ryzyko powikłań, takich jak odwodnienie, niedobory pokarmowe czy uszkodzenia narządów wewnętrznych.

Jak uniknąć chorób tropikalnych przenoszonych przez komary?

Podstawową metodą zapobiegania chorobom takim jak malaria, denga, zika, chikungunya czy żółta febra jest unikanie ukąszeń komarów.

Kluczowe działania profilaktyczne obejmują:

• stosowanie repelentów zawierających DEET lub ikarydynę,
• spanie pod moskitierą, zwłaszcza w regionach wiejskich i noclegach w warunkach otwartych,
• noszenie odzieży ochronnej – długie rękawy, długie nogawki,
• unikanie zbiorników stojącej wody, w których mogą rozmnażać się komary,
• przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach,
• ograniczanie aktywności na zewnątrz o świcie i zmierzchu – wtedy komary są najbardziej aktywne.

Szczepienia na choroby tropikalne – które wybrać?

Szczepionki na choroby tropikalne są skutecznym sposobem zapobiegania groźnym infekcjom i stanowią ważny element przygotowania do podróży w rejony o zwiększonym ryzyku zakażeń.

Obowiązek szczepień zależy od regulacji danego kraju oraz sytuacji epidemiologicznej.

Obowiązkowe szczepienia

Zgodnie z Międzynarodowymi Przepisami Zdrowotnymi, jedynym szczepieniem wymaganym globalnie jest szczepionka przeciw żółtej gorączce – potrzebna m.in. przy wjeździe do niektórych krajów Afryki i Ameryki Południowej. W niektórych państwach wymagane są także szczepienia przeciwko meningokokom.

Brak odpowiednich zaświadczeń może skutkować:

• odmową przekroczenia granicy,
• przymusowym szczepieniem na miejscu,
• obowiązkową kwarantanną na koszt podróżnego.

Szczepienia zalecane

Rodzaj zalecanych szczepień zależy od:

• regionu podróży,
• długości i charakteru pobytu (np. praca, wolontariat, trekking),
• wieku i stanu zdrowia podróżnika.

Do najczęściej zalecanych należą szczepionki przeciwko:

• wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B,
• błonicy i tężcowi,
• durowi brzusznemu,
• wściekliźnie,
• poliomyelitis (polio),
• meningokokom,
• kleszczowemu zapaleniu mózgu.