Nowotwór powieki - leczenie chirurgiczne

Procesy rozrostowe w obrębie powiek dzielone są na postacie łagodne i złośliwe. W przypadku tych pierwszych, usuwane są one głównie z przyczyn estetycznych. Wyróżnia się wśród nich znamiona barwnikowe (często wrodzone), naczyniaki czy skórzaki. Na obu powiekach występują z tą samą częstością.

Nowotwory złośliwe powiek zajmujące aparat ochronny oka to:

• rak podstawnokomórkowy
• rak kolczystokomórkowy
• czerniak
• rak z gruczołów łojowych

Te formy częściej lokalizują się w obrębie powieki dolnej (sugerowane jest, że taka tendencja wynika z większego narażenia tej części oka na promieniowanie słoneczne).

Rozpoznanie i diagnostyka nowotworu powieki

Przed przystąpieniem do zabiegu usunięcia guza powieki, kluczowe jest przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki. W pierwszej kolejności wykonuje się ocenę kliniczną, uwzględniającą charakter, wielkość i lokalizację zmiany. Cennym narzędziem pomocniczym może być dermatoskopia, która pozwala na wstępną ocenę typu zmiany barwnikowej.

W przypadkach budzących wątpliwości diagnostycznych lub podejrzenia zmiany złośliwej, wskazana jest biopsja. Może to być biopsja wycinkowa lub całkowite wycięcie zmiany do badania histopatologicznego. U pacjentów z podejrzeniem głębszego naciekania lub rozsiewu choroby, wykorzystuje się również obrazowanie – najczęściej USG powieki, tomografię komputerową (TK) lub rezonans magnetyczny (MR).

Znaczenie badań histopatologicznych

W każdym przypadku usunięcia guza niezbędna jest ocena histopatologiczna wyciętej zmiany. Pozwala ona potwierdzić rozpoznanie, ocenić typ nowotworu i marginesy, oraz czy marginesy chirurgiczne są wolne od nacieku nowotworowego. To badanie stanowi podstawę dalszego postępowania terapeutycznego.

Leczenie chirurgiczne nowotworów powieki

W leczeniu metodą z wyboru są zabiegi chirurgiczne. Celem jest usunięcie nieprawidłowych struktur wraz z marginesem zdrowej tkanki (jego szerokość zależna jest od typu nowotworu, waha się ona od 3 do 10 milimetrów), co istotnie zmniejsza ryzyko nawrotu choroby. Przy zastosowaniu procedur klasycznych, zasięg operacji określany jest przed jej rozpoczęciem. Nieco inaczej postępuje się przy zastosowaniu zabiegu Mohsa.

Chirurgia mikrograficzna Mohsa jest techniką bardzo precyzyjną, pozwalającą ograniczyć ilość resekowanych tkanek. W trakcie zabiegu pobieranych jest warstwowo wiele fragmentów zmiany (zarówno z dna, jak i z jej brzegów). Z pobranych skrawków tworzona jest tzw. mapa guza (określająca jego kształt). Kolejnym etapem jest ocena histopatologiczna. Fragmenty, w których znaleziono komórki nowotworowe, nanosi się na mapę i w ten sposób określane jest, w których miejscach należy poszerzyć cięcie.

Taki sposób leczenia pozwala zmniejszyć ilość usuwanych zdrowych tkanek, dodatkowo dzięki bardzo dużej dokładności pozwala zmniejszyć częstotliwość nawrotów (dlatego też operacje Mohsa są zalecane szczególnie w przypadku zmian o dużym stopniu zaawansowania i rozległości).

W ostatnich latach technika Mohsa zyskuje na popularności również w leczeniu wybranych postaci czerniaka, szczególnie w połączeniu z nowoczesnymi metodami barwienia immunohistochemicznego, które pozwalają szybciej identyfikować komórki nowotworowe w trakcie zabiegu. Możliwe jest skrócenie czasu operacji przy zachowaniu wysokiej skuteczności onkologicznej.

Leczenie wielospecjalistyczne

W bardziej skomplikowanych przypadkach, takich jak rozsiew miejscowy lub podejrzenie naciekania struktur oczodołu, niezbędna może być współpraca zespołu okuloplastycznego z onkologiem klinicznym, chirurgiem onkologicznym lub radioterapeutą. W niektórych sytuacjach pacjent wymaga zakwalifikowania do leczenia systemowego lub uzupełniającego, np. radioterapii.

Rekonstrukcja powieki i leczenie uzupełniające

Zabiegi, które ze względu na rozległość zmiany chorobowej obejmowały duży zakres tkanek otaczających, mogą być związane z koniecznością przeprowadzenia operacji rekonstrukcyjnej. Czasami są to osobne procedury, zdarza się także ich jednoczasowe wykonanie, wraz z zabiegiem usunięcia guza. Jej celem jest nie tylko poprawa komfortu życia, ale także umożliwienie powiece pełnienia fizjologicznej roli (ochrona gałki ocznej, utrzymanie produkcji łez).

Procedury są zróżnicowane w zależności od tego, której powieki zabieg ma dotyczyć. Ze względu na pełnioną funkcję (unoszenie i opadanie) korekcja powieki górnej jest technicznie trudniejsza od analogicznej procedury w obrębie powieki dolnej (szczęśliwie, to właśnie w obrębie tej drugiej lokalizują się częściej złośliwe procesy rozrostowe).

Rokowanie i dalsza opieka

Skuteczność leczenia uzależniona jest od typu operowanej zmiany i zastosowanej techniki. Formy łagodne zasadniczo nie nawracają. W przypadku nowotworów złośliwych, takich jak rak podstawnokomórkowy powieki, rokowanie jest dobre – szczególnie jeśli zmiana została wykryta we wczesnym stadium i całkowicie usunięta chirurgicznie. W takich przypadkach odsetek wyleczeń sięga blisko 100%. W bardziej zaawansowanych stadiach możliwe są jednak nawroty i konieczność leczenia uzupełniającego.

Po zakończeniu leczenia zaleca się:

• regularne kontrole okulistyczne i dermatologiczne
• wizyty co 3–6 miesięcy w pierwszym roku
• następnie kontrole raz do roku
• monitorowanie stanu ogólnego i skóry twarzy

W przypadku rozległych zmian lub nowotworów o większym potencjale agresji, warto także zaplanować wielospecjalistyczną opiekę pooperacyjną, z uwzględnieniem monitorowania ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz wsparcia psychoonkologicznego, jeśli tego wymaga sytuacja kliniczna.