Zespół suchego oka – objawy, diagnostyka i skuteczne leczenie

Co to jest zespół suchego oka (ZSO)?

Zespół suchego oka (ZSO, ang.Dry Eye Disease, DED) to przewlekła, wieloczynnikowa choroba powierzchni oka, charakteryzująca się niestabilnością filmu łzowego, hiperosmolarnością oraz towarzyszącym stanem zapalnym i dyskomfortem wizualnym. Objawy te prowadzą do uszkodzenia nabłonka rogówki i spojówki oraz znacznie pogarszają jakość życia pacjentów.

Definicja ZSO (DEWS II, 2017): choroba filmu łzowego z dyskomfortem, zaburzeniami widzenia, niestabilnością oraz hiperosmolarnością i stanem zapalnym.

Podział zespołu suchego oka – jakie są jego rodzaje?

Podział zespołu suchego oka wg Polskiego Towarzystwa Okulistycznego (PTO):

• suchość mieszana (osmotyczno-parująca),
• suchość z niedoborem łez,
• suchość parująca spowodowana dysfunkcją gruczołów Meiboma (MGD).

Objawy zespołu suchego oka – na co zwrócić uwagę?

Typowe objawy ZSO wg PTO:

• pieczenie, świąd, kłucie, uczucie piasku pod powiekami,
• zaczerwienienie, światłowstręt,
• zmęczenie oczu, przymglone widzenie,
• uczucie obecności ciała obcego,
• dyskomfort przy świetle, wietrze, klimatyzacji.

Jak diagnozuje się zespół suchego oka?

Diagnozowanie zespołu suchego oka opiera się na połączeniu dokładnego wywiadu z pacjentem, standaryzowanych kwestionariuszy oraz specjalistycznych badań okulistycznych – zarówno klasycznych, jak i cyfrowych. Tylko całościowa ocena pozwala trafnie rozpoznać typ suchości i dobrać skuteczne leczenie.

W definicji „zespołu suchego oka” wskazuje się, że jest to choroba wieloczynnikowa. Określenie to oznacza, że ZSO to złożone zaburzenie czynnościowe, którego nie można opisać na podstawie jednego mechanizmu działania, objawu przedmiotowego lub podmiotowego. Ustalenie to będzie miało wpływ na powstanie algorytmów diagnostycznych i terapeutycznych.

Wywiad, kwestionariusze (OSDI / DEQ5) i badanie przedmiotowe

1. Wywiad i ocena objawów

Podczas wywiadu diagnosta skupia się na ustaleniu objawów, ich nasilenia, czasu trwania, a także na zebraniu informacji pomocnych w ustaleniu przyczyn tych objawów. Zgodnie z wytycznymi PTO wywiad powinien być uzupełniony kwestionariuszem, np.:

• OSDI (12 pytań, ocena wpływu objawów na codzienne funkcjonowanie);
• DEQ5 (5 pytań, ocena intensywności symptomów).

DEQ-5 (Dry Eye Questionnaire-5) to prosty, 5-punktowy formularz, który pacjent wypełnia samodzielnie. Pomaga on ocenić częstość i nasilenie objawów, takich jak:

• ogólne dolegliwości oczu (pieczenie, zmęczenie, kłucie),
• suchość oczu,
• łzawienie.

Kwestionariusz zawiera pytania o to, jak często odczuwasz dane objawy w typowym dniu, oraz jak nasilone są one tuż przed snem. Odpowiedzi zaznacza się w odpowiednich skalach.

Wyniki – jak je interpretować?

• Wynik DEQ-5 ≥ 6 wskazuje na możliwe zaburzenia filmu łzowego i może sugerować zespół suchego oka.
• Wynik powyżej 12 może świadczyć o ryzyku zespołu Sjögrena – autoimmunologicznego schorzenia, wymagającego dalszej diagnostyki.

Zarówno dobór kwestionariuszy, jak i sposób przeprowadzenia wywiadu mogą różnić się w zależności od stosowanej w danej placówce metody diagnostycznej.

2. Badanie przedmiotowe

Badanie przedmiotowe pod kątem ZSO wykonuje się albo tradycyjnie przy pomocy lampy szczelinowej, za pomocą której można ocenić stan rogówki, spojówki, brzegów powiek oraz gruczołów Meiboma (zaczerwienienie, obrzęk, zatkanie ujść), albo z zastosowaniem precyzyjnych cyfrowych technik badawczych na specjalnych topografach z funkcjonalnościami obejmującymi diagnostykę w kierunku ZSO (np. topograf OS-1000).

Badania tradycyjne – testy okulistyczne

Test Schirmera – mierzy ilość łez. Wynik poniżej 5 mm/5 min świadczy o zaawansowanym ZSO.

Wartości interpretowane są następująco:

• >15 mm – wynik prawidłowy,
• 10–15 mm – początkowy deficyt łez,
• 5–10 mm – nasilony deficyt,

Test NIBUT/BUT – ocenia stabilność filmu łzowego, wynik poniżej 10 sek. wskazuje na ZSO.

Osmolarność filmu łzowego – podwyższone wartości świadczą o hiperosmolarności i są typowe dla zespołu suchego oka.

Barwienie fluoresceiną – wykrywa mikrouszkodzenia nabłonka.

Pomiar menisku łzowego (TMH) – precyzyjny pomiar objętości łez, wartość poniżej 0,22 mm = ZSO.

LIPCOF (lid-parallel conjunctival folds) – badanie obecności fałd spojówkowych w dolnym załamku powiekowym; ich występowanie może wskazywać na przewlekłą suchość oka.

Wszystkie powyższe testy są zalecane w Wytycznych postępowania klinicznego opracowanych przez Polskie Towarzystwo Okulistyczne, we współpracy z Polskim Towarzystwem Reumatologicznym i Polskim Towarzystwem Hematologów i Transfuzjologów.

Diagnostyka nowoczesna – obrazowanie OS-1000

W użytku są obecnie trzy generacje aparatów:

• I generacja np. OSA;
• II generacja np. IDRA;
• III generacja np. OS1000.

Aparaty najnowszej generacji umożliwiają wykonanie w technologii cyfrowej kompletu testów stosowanych w diagnostyce ZSO:

W skład takiej diagnostyki wchodzi m.in.:

• meibografia – ocena struktury gruczołów Meiboma;
• interferometria – grubość i jakość lipidów;
• NIBUT;
• pomiar menisku łzowego (TMH) – precyzyjna metoda pomiaru ilości łez, alternatywna wobec testu Schirmera; prawidłowy menisk powinien być wypukły i mieć wysokość około 0,3 mm (norma mieści się w zakresie 0,22–0,44 mm); wartość poniżej 0,22 mm może świadczyć o suchości oka, a powyżej 0,44 mm o nadmiernym łzawieniu;
• analiza mrugania – pełność i częstotliwość;
• warstwa lipidowa;
• barwienie powierzchni oka.

Algorytm diagnostyczno-terapeutyczny – jak przebiega proces leczenia?

Krok 1: Wywiad + kwestionariusze OSDI/DEQ5.

Krok 2: Testy: Schirmera, NIBUT/BUT, barwienie.

Krok 3: Obrazowanie (MGD).

Krok 4: Klasyfikacja ZSO → dobór terapii.

Interaktywne diagramy mogą uwzględnić powyższe etapy i przejścia w zależności od wyników.

Leczenie zespołu suchego oka – co naprawdę działa?

Skuteczne leczenie zespołu suchego oka zależy od przyczyny i stopnia nasilenia objawów. W łagodnych przypadkach wystarczające może być regularne nawilżanie oczu i zmiana nawyków środowiskowych. W postaciach przewlekłych stosuje się leczenie farmakologiczne, zabiegi wspomagające oraz indywidualnie dobrane terapie celowane.

1. Modyfikacja stylu życia i higiena

• Unikanie klimatyzacji, przeciągów, palenia
• Środowisko: nawilżanie powietrza, osłony przeciwwiatrowe
• Zwiększanie częstotliwości mrugania, przerwy przy komputerze

2. Leczenie zachowawcze – łagodne postacie

• Sztuczne łzy: bez konserwantów, hialuronian sodu, trehaloza, lipidowe emulsje
• Osmoprotekcja: krople z solami osmoprotekcyjnymi (np. trehaloza)
• Kondycja powiek: kompresy ciepłe (około 40°C/5min), czyszczenie brzegów powiek

3. Leczenie zaawansowane

• Kortykosteroidy krótkoterminowo – do przerwania cyklu zapalnego (ryzyko jaskry i zaćmy)
• Cyklosporyna A miejscowo – długotrwałe leczenie zapalenia
• NLPZ miejscowo – redukcja dyskomfortu

4. Leczenie wspomagające

• Zatyczki punktowe (hydrożelowe, silikonowe) – ograniczenie odpływu łez
• Suplementy diety i inne terapie wspomagające:
  • Kwas omega-3 i omega-6 (doustnie/miejscowo)
  • Flawonoidy (borówka, maqui) – poprawa testu Schirmera
  • Witamina B12 – pomoc przy neuropatyce oka
  • Witamina D – poprawa objawów i wyników testów
  • Probiotyki – wpływ na funkcję gruczołów Meiboma

Monitorowanie i kontrola efektów terapii

• Powtarzanie kwestionariuszy (OSDI/DEQ5) co 6 miesięcy.
• Badania kontrolne w kierunku ZSO co 6 miesięcy:
  • kontrola parametrów: Schirmer, BUT/NIBUT, barwienie;
  • ocena stanu gruczołów Meiboma (meibografia) oraz adaptacja leczenia.
• Przejście do terapii zaawansowanej w razie braku efektów.

Rekomendacje dla pacjentów z zespołem suchego oka

• Wypełnij OSDI / DEQ – 5 przed wizytą, by lekarz mógł ocenić nasilenie.
• Skorzystaj z pełnej diagnostyki włącznie z analizą OS1000.
• W razie potrzeby – wdrożenie leczenia wieloetapowego: dieta, środowisko, farmakoterapia, zatyczki.
• Zobowiąż się do regularnych kontroli i zmian w terapii w zależności od efektów.

Pamietaj:

ZSO to przewlekła choroba wymagająca kompleksowego podejścia diagnostycznego: wywiad + badania subiektywne + testy funkcjonalne + obrazowanie.

Leczenie zależne jest od stopnia nasilenia: od higieny i nawilżania do farmakoterapii immunomodulującej.

Terapie wspomagające (dieta, witaminy, probiotyki) mogą przynieść dodatkowe korzyści.

Regularne monitorowanie co 6 miesięcy i adaptacja leczenia są kluczowe dla skutecznej kontroli ZSO.