Żylaki powrózka nasiennego a bezpłodność

Bezpłodność jest problemem stosunkowo częstym — według aktualnych danych szacuje się, że dotyczy ok. 10–15% par na świecie. Niemożność zajścia w ciążę może wynikać z wielu przyczyn, w tym uwarunkowań genetycznych, zaburzeń hormonalnych, przewlekłego stresu czy czynników środowiskowych. 

Czynniki odpowiedzialne za trudności z poczęciem dzieli się na te dotyczące kobiety, mężczyzny lub obojga partnerów. Aktualne przeglądy naukowe wskazują, że czynnik męski odpowiada za około 40–50% przypadków niepłodności par.

Jednym z najczęstszych zaburzeń występujących u mężczyzn są żylaki powrózka nasiennego (varicocele) — obecne u ok. 15% ogólnej populacji, ale aż u 35–40% mężczyzn z niepłodnością pierwotną i w jeszcze większym odsetku przy niepłodności wtórnej. Varicocele uznaje się dziś za jedną z najczęstszych, możliwych do leczenia przyczyn męskiej niepłodności.

Żylaki powrózka nasiennego

Powrózek nasienny rozciąga się od moszny aż do kanału pachwinowego. W jego obrębie znajdują się m.in. mięsień dźwigacz jądra, naczynia żylne i tętnicze oraz nerwy. Patologie różnego rodzaju mogą obejmować tę strukturę, jedną z nich stanowi nadmierne poszerzenie zlokalizowanych w niej żył.

Żylaki powrózka nasiennego są zaburzeniem o nie do końca jasnej przyczynie. Dostępne teorie obracają się wokół anatomii tych naczyń (ich kręty przebieg oraz znaczna długość sprzyjają gromadzeniu się w nich krwi oraz poszerzaniu tych struktur). Dodatkowo pod uwagę brany jest też fakt, że w wyniku istnienia niewielkiej ilości zastawek w żyłach pojawia się tendencja do zastoju krwi.

W ostatnich latach coraz częściej zwraca się uwagę na to, że  żylaki powrózka nasiennego można podzielić na kilka stopni nasilenia — od zmian niewidocznych gołym okiem, a jedynie wykrywanych w USG dopplerowskim, aż po duże, wyraźnie wyczuwalne poszerzenia żył. Stopień nasilenia nie zawsze koreluje bezpośrednio z zaburzeniem płodności, co jest przedmiotem aktualnych badań.

Klasyfikacja zmian pozwala lekarzom ocenić, czy problem ma charakter kliniczny, czy subkliniczny. Zmiany o niższym stopniu zwykle rozpoznaje się dzięki badaniu obrazowemu, podczas gdy większe żylaki widoczne są już w badaniu fizykalnym. Znajomość stopnia nasilenia pomaga w ocenie wskazań do leczenia.

Żylaki powrózka nasiennego a płodność

Opisany wyżej stan często nie powoduje pojawiania się żadnych objawów. Zdaniem portalu webmd.com, żylaki powrózka nasiennego występują u około 15% płodnych mężczyzn, ciekawsza jest jednak inna informacja — poszerzone naczynia żylne w okolicy narządów płciowych ma około 40% pacjentów, borykających się z problemem bezpłodności.

Na podstawie tych informacji można przypuszczać, że zaburzenie ma związek z występowaniem problemów z poczęciem dziecka — czy tak rzeczywiście jest?

Zależność pomiędzy varicocele a niepłodnością nadal pozostaje niejasna, pojawiają się jednak pewne hipotezy dotyczące mechanizmu tej zależności.

Zaburzenie mogłoby powodować pogorszenie parametrów męskiego nasienia ze względu na wzrost temperatury w obrębie moszny.

W warunkach prawidłowych ciepłota jąder jest o około 1–2°C niższa od ogólnej temperatury ciała, co pozwala na prawidłowe zachodzenie procesu produkcji plemników. Na skutek zalegania krwi może wystąpić podniesienie temperatury, skutkujące pogorszeniem czynności komórek plemnikotwórczych.

Inna teoria związana jest z uciskiem naczyń tętniczych. Patologicznie poszerzone żyły mogą uciskać na tętnice, zaburzając dopływanie do jąder krwi bogatej w tlen. Dodatkowo zastój płynów potencjalnie zwiększa stężenie substancji toksycznych w okolicy narządów rozrodczych, co może wpływać na pogorszenie jakości plemników.

Współczesne badania analizują również wpływ stresu oksydacyjnego na jakość nasienia. U mężczyzn z żylakami powrózka nasiennego obserwuje się podwyższone markery stresu oksydacyjnego, które mogą uszkadzać DNA plemników. Jest to kierunek badań, który w ostatnich latach szczególnie zyskał na znaczeniu w andrologii.

Eksperci wskazują również na kilka elementów mogących dodatkowo pogarszać płodność: długotrwałe przebywanie w wysokiej temperaturze (sauna, gorące kąpiele), siedzący tryb życia, otyłość oraz palenie tytoniu. W połączeniu z varicocele ryzyko problemów z poczęciem wzrasta.

Najważniejsze czynniki dodatkowo pogarszające płodność

• długotrwałe przebywanie w wysokiej temperaturze (np. sauna, gorące kąpiele)
• siedzący tryb życia
• otyłość
• palenie tytoniu

Leczenie żylaków powrózka nasiennego

Ostatecznym potwierdzeniem, że żylaki powrózka nasiennego negatywnie wpływają na męską płodność, mógłby być fakt, iż zabiegi likwidujące poszerzone naczynia poprawiałyby zdolność do zapłodnienia. American Society for Reproductive Medicine and The Society for Male Reproduction and Urology przygotowało opracowanie "Report on varicocele and infertility: a committe opinion".

Przegląd dostępnej literatury pozwolił badaczom ustalić, iż leczenie żylaków powrózka nasiennego pozwala poprawić parametry nasienia (m.in. ilość oraz ruchliwość plemników). Oprócz tego niektóre badania wykazywały, że odsetek uzyskanych zapłodnień po terapii omawianego stanu zwiększał się.

Współczesna medycyna oferuje kilka metod leczenia varicocele, m.in. mikrochirurgiczną operację żylaków, laparoskopię oraz embolizację. Każda z metod ma własne zalety, a wybór zależy od stanu pacjenta, stopnia zaawansowania choroby oraz wyników badań diagnostycznych.

Coraz większą popularność zdobywa mikrochirurgiczna technika subinguinalna, uznawana za jedną z najskuteczniejszych i najmniej obciążających.

W najnowszych opracowaniach podkreśla się, że nie każdy pacjent z varicocele odniesie korzyść z leczenia. Kluczową rolę odgrywa dokładna diagnostyka — w tym badanie nasienia, USG dopplerowskie oraz ocena nasilenia objawów.

Dopiero łączna interpretacja wyników pozwala określić, czy leczenie może realnie poprawić płodność oraz czy interwencja jest konieczna w danym przypadku.

Rokowanie, leczenie i nowe kierunki badań

Związek patologii naczyń z problemami dotyczącymi poczęcia, podobnie jak sam temat bezpłodności, wydaje się dość kontrowersyjny. Zapewne część powiązań pomiędzy tymi dwoma stanami zostanie dopiero odkryta — badania nad varicocele nadal trwają.

Warto podkreślić, że żylaki powrózka nasiennego nie zawsze wymagają leczenia, a samo ich występowanie nie oznacza, że mężczyzna będzie bezpłodny. W wielu przypadkach decyzję terapeutyczną podejmuje się dopiero wtedy, gdy badania nasienia wykażą istotne odchylenia lub gdy pojawiają się nieprzyjemne objawy, takie jak ból czy uczucie ciężkości.

Aktualne kierunki badań skupiają się na lepszym zrozumieniu wpływu stresu oksydacyjnego oraz uszkodzeń DNA plemników na płodność u mężczyzn z varicocele. Coraz większy nacisk kładzie się także na personalizację leczenia i dobór terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta.