Badanie genetyczne predyspozycji do nowotworów u kobiet

W przypadku kobiet najbardziej rozpowszechnionym nowotworem jest rak piersi, stanowiący 20% wszystkich diagnozowanych nowotworów. Jest to główna przyczyna śmierci pań w wieku 40-55 lat. Każdego roku odnotowuje się 12 tysięcy nowych przypadków, z czego około 5 tysięcy kończy się śmiercią. Co ważne, w ponad połowie przypadków rak piersi wykrywany jest w stadium zaawansowanym.

Dla porównania, w krajach z rozwiniętymi programami profilaktycznymi, takich jak Szwecja, nawet 80% przypadków raka piersi jest wykrywanych na wczesnym, uleczalnym etapie. Rak jajnika odpowiada za ponad 5% wszystkich rozpoznań nowotworów u kobiet i jest przyczyną 5% zgonów w przebiegu chorób nowotworowych.

Jedną z przyczyn tak dużej umieralności jest wciąż zbyt niska świadomość dotycząca genetycznych uwarunkowań nowotworów oraz niewystarczająca liczba badań przesiewowych. Jak informuje czasopismo medyczne "Lancet", w ciągu ostatnich dwudziestu lat dzięki programom profilaktycznym i postępowi w leczeniu, liczba zgonów na raka piersi w krajach zachodnich zmniejszyła się o 18-22%. Kluczową rolę w tej zmianie odgrywa identyfikacja osób z grupy wysokiego ryzyka genetycznego.

Genetyka raka piersi i jajnika

Za większość przypadków dziedzicznego raka piersi i jajnika odpowiadają mutacje w genach BRCA1 i BRCA2. Geny te w prawidłowej formie działają jak "strażnicy" genomu – produkują białka, które naprawiają uszkodzenia DNA i zapobiegają niekontrolowanym podziałom komórek. Mutacja w jednym z tych genów "wyłącza" ten mechanizm obronny, co drastycznie zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu.

Kobiety będące nosicielkami mutacji w genie BRCA1 mają około 60-85% ryzyka zachorowania na raka piersi i około 40-50% ryzyka zachorowania na raka jajnika w ciągu całego życia. Dla mutacji w genie BRCA2 ryzyko to wynosi odpowiednio 45-65% dla raka piersi i 15-25% dla raka jajnika. Należy jednak pamiętać, że samo stwierdzenie mutacji nie jest wyrokiem – to informacja, która pozwala podjąć świadome działania profilaktyczne.

W ostatnich latach wiedza na temat genetyki nowotworów znacznie się poszerzyła. Dziś wiemy, że istotną rolę odgrywają również inne geny. Szczególne znaczenie ma gen PALB2, który jest obecnie uznawany za trzeci najważniejszy gen wysokiego ryzyka raka piersi. Mutacje w genie PALB2 wiążą się z 40-60% ryzykiem zachorowania na ten nowotwór.

Ponadto istnieją geny umiarkowanego ryzyka, takie jak CHEK2 czy ATM, których mutacje również zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania, choć w mniejszym stopniu. Dlatego nowoczesne badania genetyczne często obejmują analizę panelu wielu genów (badania wielogenowe NGS).

Testy genetyczne na raka piersi

Badanie genetyczne wykonuje się zazwyczaj z próbki krwi lub śliny. Dzięki nowoczesnym technologiom, takim jak sekwencjonowanie nowej generacji (NGS), możliwa jest jednoczesna analiza wielu genów, co daje pełniejszy obraz ryzyka. Kwalifikacją do badania zajmuje się lekarz genetyk na podstawie szczegółowego wywiadu rodzinnego.

Kto powinien rozważyć badanie?

 Do osób, które w pierwszej kolejności powinny zostać objęte poradnictwem i testami genetycznymi należą:

• Kobiety, które zachorowały na raka piersi przed 50. rokiem życia lub na raka jajnika niezależnie od wieku.
• Osoby, u których w rodzinie wystąpiły co najmniej dwa przypadki raka piersi lub jajnika u bliskich krewnych (matka, siostra, córka).
• Osoby, w których rodzinie zdiagnozowano już mutację genu BRCA1, BRCA2 lub innego genu wysokiego ryzyka.
• Mężczyźni, którzy zachorowali na raka piersi.
• Osoby, w których rodzinie wystąpiły przypadki raka trzustki lub zaawansowanego raka prostaty w połączeniu z rakiem piersi.
• Kobiety, które zachorowały na tzw. potrójnie ujemnego raka piersi przed 60. rokiem życia.

Warto podkreślić, że mutacje genów BRCA zwiększają ryzyko nowotworów również u mężczyzn. Nosiciele mutacji BRCA1 i BRCA2 mają istotnie wyższe ryzyko zachorowania na raka prostaty (zwłaszcza o agresywnym przebiegu), raka trzustki oraz raka piersi. Dlatego poradnictwo genetyczne i ewentualne badania powinny obejmować również męskich członków rodziny obciążonej genetycznie.

Profilaktyka i leczenie po badaniu genetycznym

Kluczowym elementem procesu jest konsultacja z lekarzem genetykiem, zarówno przed badaniem, jak i po otrzymaniu wyniku. Specjalista wyjaśnia znaczenie wyniku, omawia indywidualne ryzyko oraz przedstawia dostępne opcje profilaktyczne i terapeutyczne.

Opcje zarządzania ryzykiem

W przypadku wykrycia mutacji, pacjentka lub pacjent zostaje objęty specjalistycznym programem opieki. Opcje zarządzania ryzykiem obejmują:

• Intensywny nadzór onkologiczny: Regularne badania obrazowe (rezonans magnetyczny piersi, mammografia, USG), które pozwalają na wykrycie nowotworu na bardzo wczesnym etapie.
• Profilaktyczne zabiegi chirurgiczne: Prewencyjna mastektomia (usunięcie gruczołów piersiowych) redukuje ryzyko raka piersi o ponad 90%. Z kolei profilaktyczne usunięcie jajników i jajowodów (salpingo-ooforektomia) zmniejsza ryzyko raka jajnika o ok. 80-90%, a także raka piersi o ok. 50%.
• Chemoprewencja: Stosowanie leków (np. tamoksyfenu), które mogą obniżyć ryzyko zachorowania na raka piersi u niektórych pacjentek.

Wiedza o posiadaniu mutacji ma ogromne znaczenie nie tylko w profilaktyce, ale również w leczeniu. Pacjentki z rakiem piersi lub jajnika związanym z mutacją BRCA1/2 mogą odnieść korzyść z terapii celowanych, takich jak inhibitory PARP (np. olaparyb, talazoparyb). Leki te wykorzystują genetyczną "słabość" komórek nowotworowych, prowadząc do ich zniszczenia, co stanowi przykład nowoczesnej medycyny spersonalizowanej.