Borielioza - co trzeba o niej wiedzieć?

Borelioza to choroba odkleszczowa, przenoszona, według szacunków, nawet przez 1/3 dorosłych osobników kleszczy na terenie Polski. Co ciekawe, kleszcze same na boreliozę nie chorują – są jedynie nosicielami. Borelioza jest chorobą wieloukładową, a wywołuje ją przenoszona przez kleszcze bakteria Borrelia burgdorferi, która odkryta została dopiero w 1982 roku. Zwana także krętkowicą kleszczową lub chorobą z Lyme, borelioza jest coraz częściej traktowana nie jako pojedyncza choroba, ale jako zespół objawów atakujących różne narządy.

Warto wiedzieć, że za boreliozę w Europie odpowiadają głównie trzy gatunki krętków: Borrelia burgdorferi sensu stricto (powodująca głównie zapalenie stawów), Borrelia garinii (odpowiedzialna za objawy neurologiczne, czyli neuroboreliozę) oraz Borrelia afzelii (wywołująca przede wszystkim zmiany skórne). Różnorodność gatunków bakterii tłumaczy, dlaczego przebieg choroby może być tak odmienny u różnych pacjentów.

Jak dochodzi do zakażenia i jak się chronić?

Borelioza na terenie Polski przenoszona jest przede wszystkim przez kleszcza pospolitego (Ixodes ricinus). Aby doszło do zakażenia, kleszcz musi być przyczepiony do skóry przez co najmniej 24-36 godzin. Tyle czasu potrzebują krętki, by przedostać się z jelita kleszcza do jego ślinianek, a stamtąd do organizmu człowieka. Dlatego tak ważny jest dokładny przegląd całego ciała po powrocie z lasu, parku czy łąki. Im szybciej zauważymy i prawidłowo usuniemy kleszcza, tym mniejsze ryzyko zakażenia.

Prawidłowe usunięcie kleszcza polega na pewnym chwyceniu go pęsetą lub specjalnym przyrządem jak najbliżej skóry i wyciągnięciu go pionowo w górę, bez wykręcania. Miejsca po usunięciu nie należy smarować tłuszczem ani alkoholem, wystarczy je zdezynfekować.

Profilaktyka – najlepsza ochrona przed boreliozą

Profilaktyka boreliozy opiera się na unikaniu ukąszeń. Kluczowe jest:

• Noszenie odpowiedniej odzieży: długie spodnie włożone w skarpetki, koszula z długim rękawem, nakrycie głowy. Jasne kolory ubrań ułatwiają zauważenie kleszcza.
• Stosowanie repelentów, czyli środków odstraszających kleszcze, zawierających substancje takie jak DEET, ikarydyna czy permetryna (do stosowania na odzież).
• Unikanie zarośli i wysokich traw, zwłaszcza w okresie największej aktywności kleszczy, czyli od wczesnej wiosny do późnej jesieni.

Warto zaznaczyć, że w Europie i USA dostępne są już szczepionki przeciwko boreliozie dla psów, które są często narażone na ukąszenia. Trwają również zaawansowane badania kliniczne nad szczepionką dla ludzi, co daje nadzieję na skuteczniejszą profilaktykę w przyszłości.

Objawy boreliozy w różnych stadiach choroby

Borelioza jest nazywana "wielkim imitatorem", ponieważ jej objawy mogą przypominać wiele innych schorzeń, od grypy po stwardnienie rozsiane. Przebieg choroby dzieli się na kilka stadiów.

Stadium wczesne zlokalizowane (kilka dni do miesiąca po ukąszeniu)

Najbardziej charakterystycznym i jednoznacznym objawem jest rumień wędrujący – powiększające się, zwykle niebolesne zaczerwienienie wokół miejsca ukąszenia, często z przejaśnieniem w środku. Pojawia się on u 50-80% zakażonych i jest podstawą do natychmiastowego włączenia leczenia bez konieczności wykonywania badań. Mogą mu towarzyszyć objawy grypopodobne: gorączka, bóle mięśni i głowy.

Stadium wczesne rozsiane (kilka tygodni do miesięcy po zakażeniu)

Jeśli choroba nie zostanie wyleczona, krętki rozprzestrzeniają się po organizmie, atakując różne narządy. Mogą pojawić się:

• Objawy stawowe: nawracające, wędrujące bóle i obrzęki dużych stawów, najczęściej kolanowego.
• Objawy neurologiczne (neuroborelioza): porażenie nerwu twarzowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, silne bóle korzeniowe.
• Objawy kardiologiczne: zapalenie mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca.

Stadium późne (powyżej roku od zakażenia)

Nieleczona lub niewłaściwie leczona borelioza przechodzi w formę przewlekłą, która może prowadzić do trwałych i trudnych do wyleczenia powikłań, takich jak przewlekłe zapalenie stawów, przewlekłe zanikowe zapalenie skóry, a także encefalopatia z zaburzeniami pamięci i koncentracji oraz przewlekłe zmęczenie.

Diagnostyka i leczenie boreliozy

Rozpoznanie boreliozy, zwłaszcza w późniejszych stadiach, bywa trudne i opiera się na połączeniu objawów klinicznych z wynikami badań laboratoryjnych.

Badania diagnostyczne

Podstawą diagnostyki są dwuetapowe badania serologiczne z krwi, które wykrywają przeciwciała przeciwko krętkom boreliozy:

1. Test ELISA – badanie przesiewowe o wysokiej czułości.
2. Test Western Blot – badanie potwierdzające o wysokiej swoistości, wykonywane w przypadku dodatniego lub wątpliwego wyniku testu ELISA.

Nowa wiedza: Należy pamiętać, że przeciwciała pojawiają się we krwi dopiero po 4-6 tygodniach od zakażenia, dlatego wykonywanie testów bezpośrednio po ukąszeniu kleszcza nie ma sensu. W diagnostyce neuroboreliozy wykonuje się również badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Antybiotykoterapia

Podstawową metodą leczenia zdiagnozowanej boreliozy jest antybiotykoterapia trwająca od 14 do 28 dni. Najczęściej stosuje się doksycyklinę, amoksycylinę lub aksetyl cefuroksymu. W przypadku neuroboreliozy lub zapalenia stawów konieczne może być leczenie dożylne. Skuteczność prawidłowo prowadzonej antybiotykoterapii, zwłaszcza we wczesnym stadium choroby, jest bardzo wysoka.

Nawet po skutecznym leczeniu, ponowne zakażenie jest możliwe, dlatego kluczowa jest stała profilaktyka i ostrożność.