Alloplastyka stawu barkowego – na czym polega i kiedy jest stosowana?

Staw barkowy (określany również mianem ramiennego) stworzony jest z połączenia kości ramiennej oraz łopatki. Zakres ruchów w obrębie tego połączenia jest niezwykle duży, obejmuje m.in. przywodzenie i odwodzenie kończyny górnej, a także unoszenie ku przodowi oraz ruchy obrotowe w kierunku na zewnątrz i do wewnątrz.

Wraz z upływem czasu dochodzić może do zmian zwyrodnieniowych stawu barkowego, skutkujących choćby ograniczeniem ruchomości w jego obrębie. Podobna sytuacja może występować wtedy, kiedy elementy stawu podlegały wielokrotnym urazom. Wymienione stanowią tylko kilka sytuacji, w których przeprowadza się swego rodzaju wymianę elementów stawu barkowego.

Na czym polega alloplastyka stawu barkowego?

"Allo" tłumaczy się jako "inny, obcy". Alloplastyka stawu barkowego jest procedurą, podczas której uszkodzone bądź też zdegenerowane elementy tego stawu podlegają wymianie na funkcjonalne, syntetyczne ich odpowiedniki. Zabieg alloplastyki stawu barkowego zapisał się w historii jako pierwsza procedura wykorzystania protezy w leczeniu chorób stawów.

Prototypowy zabieg wykonano w 1892 roku, kiedy to implant zastosowany został u pacjenta z gruźlicą stawu barkowego. Współcześnie wymiana elementów wspominanego stawu wykonywana jest coraz częściej. Według informacji American Academy of Orthopaedic Surgeons, każdego roku procedura ta jest przeprowadzana u ponad 50 tysięcy obywateli Stanów Zjednoczonych.

W ostatnich latach rośnie popularność tzw. odwróconej endoprotezoplastyki stawu barkowego (reverse shoulder arthroplasty). Technikę tę opracowano z myślą o pacjentach z uszkodzeniem stożka rotatorów lub zaawansowaną niestabilnością, u których klasyczna proteza nie zapewniałaby funkcji.

Dzięki innej biomechanice stawu możliwe jest zwiększenie zakresu ruchu oraz ograniczenie bólu u chorych, u których wcześniej operacja mogła nie przynieść zadowalających rezultatów. Endoprotezoplastyka stawu barkowego może być częściowa lub całkowita. W przypadku pierwszej formy wymianie podlega tylko jedna część stawu, ta tworzona przez kość ramienną.

Całkowita alloplastyka związana jest z kolei z tym, że leczeniu podlega zarówno wspomniany wcześniej element, jak i budowana przez łopatkę panewka stawu barkowego. Wybór rodzaju protezy zależy od stanu struktur mięśniowo-ścięgnistych, poziomu uszkodzeń kostnych oraz oczekiwanego zakresu ruchu po operacji.

Opisywany zabieg wykonywany jest najczęściej w znieczuleniu ogólnym. Po uzyskaniu dostępu do struktur kostnych zdegenerowane tkanki są usuwane, a na ich miejsce wprowadzane są protezy. Jeżeli są one zbudowane z odpowiedniego materiału, który umożliwia wzrost tkanki kostnej wokół implantu, dodatkowe mocowanie nie jest konieczne.

W przypadku innego rodzaju tworzyw uzupełnieniem zabiegu może być zastosowanie specjalnego łącznika, określanego mianem cementu. Wykonanie procedury zajmuje około dwóch, trzech godzin.

Współczesne systemy implantów stawu barkowego uwzględniają także bardziej precyzyjne techniki dopasowania rozmiaru i kształtu protezy, takie jak planowanie 3D czy wykorzystanie szablonów drukowanych w technologii 3D. Pozwala to na dokładniejsze odtworzenie anatomii stawu oraz zmniejszenie ryzyka powikłań pooperacyjnych. Choć technologie te nie są jeszcze stosowane rutynowo w każdym ośrodku, ich znaczenie stale rośnie.

Wskazania do endoprotezy stawu barkowego

Chorymi, u których alloplastyka stawu barkowego może być wskazana, są m.in. osoby:

• z chorobą zwyrodnieniową tego stawu,
• po wielokrotnych złamaniach dotyczących tej części kończyny górnej,
• doświadczające ograniczenia ruchomości lub znacznych dolegliwości bólowych ze strony ramienia (których nie udaje się już opanować przy pomocy leków).

Wskazaniem do zabiegu może być również przewlekła niestabilność stawu barkowego lub znaczne uszkodzenie tkanek miękkich, zwłaszcza stożka rotatorów, w sytuacji kiedy leczenie zachowawcze i operacje naprawcze nie przyniosły poprawy. Ostateczną decyzję o wykonaniu zabiegu ortopeda podejmuje na podstawie badania obrazowego, historii choroby oraz oceny funkcjonalnej.

Najczęstsze wskazania pozabiegowe i kontrolne:

• monitorowanie postępów w zakresie ruchomości,
• kontrola bólu i gojenia tkanek,
• regularne badania obrazowe w celu oceny protezy,
• dostosowanie rehabilitacji do możliwości pacjenta.

Rehabilitacja i powrót do sprawności

Samo przeprowadzenie wymiany uszkodzonych elementów stawu nie jest równoznaczne z zakończeniem leczenia pacjenta. Po zabiegu u pacjenta wdrażana jest rehabilitacja, która ma na celu maksymalizowanie jego rezultatów. Początkowo ćwiczenia bazują głównie na ruchach biernych – czyli takich, gdzie kończyną porusza fizjoterapeuta – co ma zapobiegać nadwyrężeniu stawu.

Po alloplastyce stawu barkowego przez 2 do 4 tygodni u pacjentów stosowany jest temblak, po tym czasie możliwe staje się wykonywanie przez chorego operowaną kończyną takich czynności, jak jedzenie czy ubieranie się. Wraz z upływem czasu, przy przestrzeganiu zaleceń pozabiegowych, ruchomość w stawie barkowym ulega coraz większej poprawie.

W najnowszych zaleceniach dotyczących usprawniania po endoprotezoplastyce zwraca się uwagę na indywidualizację planu ćwiczeń oraz ścisłe monitorowanie postępów. Coraz częściej stosuje się telemonitoring ruchu czy aplikacje do samodzielnej kontroli przebiegu rehabilitacji, co może poprawiać regularność ćwiczeń i bezpieczeństwo terapii.