Badanie pola widzenia (perymetria) - na czym polega i kiedy warto je wykonać?

Perymetria – na czym polega badanie pola widzenia?

Badanie perymetryczne (inaczej perymetria) ma na celu określenie wielkości przestrzeni, którą pacjent jest w stanie objąć swoim wzrokiem bez poruszania głową. Wyznaczane w ten sposób zostaje pole widzenia. Obok m.in. oceny ostrości wzroku czy reakcji źrenic na światło, stanowi ono jedno z podstawowych badań w okulistyce.

Zasadniczo ocena pola widzenia przeprowadzona może zostać przez każdego lekarza. Badanie manualne (konfrontacyjne) ma jednak charakter orientacyjny i polega na porównaniu pola widzenia badającego i pacjenta. Ze względu na subiektywność metoda ta nie jest wystarczająco dokładna w diagnostyce wielu schorzeń. Zdecydowanie czulsze i bardziej precyzyjne są pomiary dokonywane przy pomocy perymetru, czyli specjalistycznego urządzenia do mapowania pola widzenia.

Wyróżnia się dwie główne metodyki badania perymetrycznego, które różnią się sposobem prezentacji bodźca świetlnego:

• Perymetria statyczna (SAP - Standard Automated Perimetry) – jest to obecnie najczęściej stosowana metoda, szczególnie w diagnostyce jaskry. Pacjent patrzy na centralny punkt, a w różnych miejscach ekranu pojawiają się i znikają punkty świetlne o różnym natężeniu. Zadaniem pacjenta jest naciśnięcie przycisku za każdym razem, gdy zauważy bodziec. Komputer tworzy w ten sposób szczegółową mapę czułości siatkówki.
• Perymetria kinetyczna – to starsza metoda, w której punkt świetlny przemieszcza się od obwodu pola widzenia w kierunku centrum. Pacjent sygnalizuje moment, w którym po raz pierwszy dostrzeże bodziec. Badanie powtarza się dla różnych południków, co pozwala na wykreślenie granic (izopter) pola widzenia. Jest ona szczególnie przydatna w diagnostyce schorzeń neurologicznych i ocenie bardzo dużych ubytków na obwodzie.

Wskazania i przygotowanie do perymetrii

Badania pola widzenia przy użyciu perymetru (określanego również mianem polomierza) przeprowadzane są zazwyczaj przez okulistów. Nie istnieją szczególne wymogi odnośnie przygotowań do pomiaru, zalecane jest jedynie przybycie do gabinetu lekarskiego wypoczętym, ponieważ perymetria wymaga skupienia i może być lekko nużąca. Przed przystąpieniem do badania oceniana jest ostrość wzroku – niedostateczna nie pozwoli ocenić pola widzenia (w związku z tym, jeżeli pacjent nosi okulary, powinien je zabrać ze sobą).

Badanie perymetryczne jest kluczowym narzędziem diagnostycznym w wielu sytuacjach. Do najważniejszych wskazań należą:

• Diagnostyka i monitorowanie jaskry – to podstawowe wskazanie, gdyż jaskra powoduje charakterystyczne, postępujące ubytki w polu widzenia.
• Choroby nerwu wzrokowego – takie jak zapalenie, neuropatie toksyczne czy uciskowe.
• Schorzenia siatkówki – np. odwarstwienie siatkówki, zmiany zwyrodnieniowe (jak retinopatia barwnikowa) czy zamknięcie naczyń siatkówki.
• Choroby ośrodkowego układu nerwowego – guzy mózgu (zwłaszcza przysadki mózgowej), udary, stwardnienie rozsiane, które mogą powodować charakterystyczne ubytki (np. niedowidzenie połowicze).
• Monitorowanie skutków ubocznych niektórych leków – np. hydroksychlorochiny stosowanej w reumatologii, która może uszkadzać siatkówkę.
• Niewyjaśnione bóle głowy lub inne objawy neurologiczne.

Jak przebiega badanie i jak interpretować wyniki perymetrii?

Osoba badana siada przy perymetrze, a jej podbródek oraz czoło opierają się na specjalnych podparciach w celu unieruchomienia głowy.

Jednorazowo badaniu podlega jedno oko, drugie w tym czasie jest zasłonięte. Pacjent musi przez cały czas wpatrywać się w centralny punkt fiksacji. Jego zadaniem jest sygnalizowanie (zazwyczaj za pomocą przycisku), że zauważył on w danym momencie świetlny punkt pojawiający się w dowolnym miejscu na czaszy perymetru.

Uzyskiwany wynik przedstawiany jest w postaci graficznej mapy oraz wskaźników liczbowych. Lekarz analizuje wydruk, szukając obszarów o obniżonej czułości, zwanych mroczkami (łac. scotoma). Kształt, głębokość i lokalizacja tych ubytków dostarczają kluczowych informacji diagnostycznych. Przykładowo, wczesna jaskra często objawia się mroczkami łukowatymi, podczas gdy ucisk na skrzyżowanie wzrokowe (np. przez guz przysadki) powoduje charakterystyczne niedowidzenie połowicze dwuskroniowe (ubytek widzenia w bocznych częściach pola widzenia obu oczu).

Nowoczesne techniki i ograniczenia badania perymetrycznego

Standardowa perymetria automatyczna (SAP) jest złotym standardem, ale rozwój technologii wprowadził nowe, bardziej czułe metody, które pozwalają na wcześniejsze wykrywanie zmian, zwłaszcza w jaskrze.

Zaawansowane technologie w perymetrii

Oprócz standardowych metod, w nowoczesnej okulistyce stosuje się również bardziej zaawansowane techniki perymetryczne, które zwiększają czułość diagnostyczną:

• Perymetria FDT (Frequency Doubling Technology) – wykorzystuje złudzenie optyczne podwajania częstotliwości, aby stymulować określoną populację komórek zwojowych siatkówki (komórki M), które uważa się za uszkadzane we wczesnych stadiach jaskry. Badanie jest szybkie i może służyć jako badanie przesiewowe.
• Perymetria SWAP (Short-Wavelength Automated Perimetry) – używa niebieskiego bodźca na żółtym tle, co pozwala na selektywne badanie komórek zwojowych wrażliwych na krótkie fale świetlne. Umożliwia wykrycie zmian jaskrowych nawet kilka lat wcześniej niż standardowa perymetria.
• Mikroperymetria – to wysoce zaawansowana technika łącząca perymetrię z jednoczesnym obrazowaniem dna oka (funduskopią). Pozwala to na precyzyjne nałożenie mapy czułości siatkówki na jej obraz anatomiczny. Jest niezastąpiona w diagnostyce chorób plamki żółtej, umożliwiając dokładną ocenę funkcji w centralnej części pola widzenia.

Badanie perymetryczne jest całkowicie bezpieczne, bezinwazyjne i nie grozi wystąpieniem powikłań. Czas trwania badania wynosi (dla jednego oka) od kilku do kilkunastu minut, w zależności od zastosowanej strategii. Wymaga ono jednak dobrej współpracy i koncentracji, wobec czego jego wykonanie może być niemożliwe lub niemiarodajne u małych dzieci, osób z zaawansowaną demencją czy pacjentów, którzy nie są w stanie utrzymać fiksacji.

Na dokładność wyniku mogą wpływać takie czynniki jak zmęczenie pacjenta, tzw. „efekt uczenia się” (pierwsze badanie często wychodzi gorzej niż kolejne) czy schorzenia zmniejszające przezierność ośrodków optycznych oka, np. zaawansowana zaćma. Dlatego tak ważne jest, aby badanie przeprowadzać w odpowiednich warunkach i prawidłowo interpretować jego wyniki w kontekście całego obrazu klinicznego.