Diagnostyka nietrzymania moczu u kobiet

Nietrzymanie moczu (NTM) jest objawem bardzo szeroko rozpowszechnionym. Częstość występowania schorzenia wzrasta wraz z wiekiem: według Medycyny Praktycznej dotyczy 20% kobiet po 40 roku życia, natomiast po przekroczeniu 80 lat może występować nawet u połowy z nich, w przypadku mężczyzn z kolei odsetek obciążonych objawem może sięgać 33%.

Jak można zauważyć, problem występuje często - niestety, bardzo duża ilość chorych ze względu na poczucie wstydu nie korzysta z pomocy lekarskiej. Tymczasem pierwszym krokiem do skutecznego wyleczenia NTM jest właśnie diagnostyka.

Przyczyny i typy nietrzymania moczu

Przyczyn występowania nietrzymania moczu jest niezwykle wiele, wobec czego badanie podmiotowe (wywiad lekarski) musi być szczególnie dokładne. Pierwsze pod uwagę muszą być wzięte stany związane z przejściowymi zaburzeniami oddawania moczu. Należą do nich przyjmowanie niektórych leków (m.in. moczopędnych, obniżających ciśnienie, przeciwbólowych) czy spożywanie zbyt dużej ilości płynów (do tego lekarz może zapytać o ich rodzaj, szczególnie o picie kawy, herbaty, alkoholu). Przyczyną zjawiska może być także zakażenie w obrębie dróg moczowych, dlatego też często wykonywane jest badanie ogólne moczu celem wykrycia ewentualnych markerów procesu infekcyjnego.

W trakcie wywiadu istotne jest również zebranie informacji o obecności czynników ryzyka nietrzymania moczu, takich jak:

• przebyte porody siłami natury, szczególnie liczne lub powikłane,
• otyłość,
• okres pomenopauzalny,
• przewlekłe choroby (np. cukrzyca, przewlekły kaszel, choroby neurologiczne),
• historia zabiegów chirurgicznych w obrębie miednicy.

Warto podkreślić, że istnieje kilka typów nietrzymania moczu, które różnią się zarówno przyczynami, jak i podejściem terapeutycznym. Jednym z najczęstszych jest wysiłkowe nietrzymanie moczu, charakteryzujące się wyciekiem moczu podczas wysiłku fizycznego, kaszlu, kichania czy śmiechu. Inną postacią jest naglące nietrzymanie moczu, w którym pojawia się nagłe, silne uczucie parcia na pęcherz, trudne do powstrzymania, często związane z nadreaktywnością mięśnia wypieracza. Mieszane nietrzymanie moczu łączy w sobie objawy obu wymienionych typów, czyli zarówno wysiłkowego, jak i naglącego. Z kolei nietrzymanie moczu z przepełnienia wynika z nadmiernego zalegania moczu w pęcherzu, co prowadzi do jego mimowolnego wycieku, i często towarzyszy chorobom neurologicznym wpływającym na kontrolę mikcji.

Metody diagnostyczne w nietrzymaniu moczu

Kolejny elementem przydatnym podczas diagnostyki jest prowadzenie tzw. dzienniczka mikcji. Pacjentka przez określony czas (stosunkowo krótki, np. 3 dni) proszona jest o zapisywanie:

• ilości mikcji danego dnia i podczas nocy;
• ilości epizodów nietrzymania moczu;
• rodzaju i ilości wypijanych płynów;
• objętości oddawanego moczu

Coraz częściej stosuje się także ustrukturyzowane kwestionariusze jakości życia, które pozwalają ocenić subiektywne odczucia pacjentki związane z dolegliwością. Narzędzia te wspierają lekarza w śledzeniu skuteczności terapii oraz w podejmowaniu decyzji terapeutycznych. Przykładem jest np. International Consultation on Incontinence Questionnaire (ICIQ).

Badanie ginekologiczne

Bardzo istotne jest badanie ginekologiczne. Ocenie poddawane są mięśnie dna miednicy oraz struktury pochwy. Poszukuje się ewentualnych mas patologicznych, osłabienia struktur mięśniowych, atrofii (zaniku) części pochwy. Czasami pacjentki w trakcie tego badania mogą zostać poproszone o to, by zakaszleć - jedną z postaci nietrzymania moczu jest wysiłkowa, związana z jego wyciekiem w sytuacjach narastającego ciśnienia w obrębie jamy brzusznej (spowodowanych właśnie kaszlem, kichaniem, śmianiem się). Taka próba może pomóc w postawieniu takiego rozpoznania.

Badania urologiczne i obrazowe

W przypadku, gdy nietrzymaniu moczu towarzyszą nawracające infekcje dróg moczowych, wielokrotnie w moczu wykrywana jest krew lub białko lub gdy NTM współtowarzyszą zaburzenia neurologiczne, wskazane są specjalistyczne badania urologiczne. Dzięki tzw. metodom urodynamicznym określić można czynność pęcherza oraz cewki moczowej. Uroflowmetria, poprzez zastosowanie cewnika umieszczonego w pęcherzu, określa sposób przepływu moczu podczas jego oddawania oraz mierzy całkowitą jego ilość. Podczas cystometrii z kolei ocenie podlega ciśnienie panujące w obrębie pęcherza, sprawdza się jak pacjentka odczuwa różny stopień jego wypełnienia oraz napięcie mięśni zaangażowanych w oddawanie moczu.

Poza opisanymi, często wykonywane jest badanie ultrasonograficzne oceniające struktury jamy brzusznej oraz układu moczowo - płciowego, ze szczególnym uwzględnieniem zobrazowania pęcherza moczowego oraz żeńskich narządów rozrodczych.

Nowoczesne techniki diagnostyczne

Nowoczesne metody diagnostyczne obejmują również dynamiczne rezonanse magnetyczne miednicy mniejszej (MRI) oraz badania elektromiograficzne, pozwalające ocenić funkcję mięśni dna miednicy. Choć nie są one standardem w podstawowej diagnostyce, ich rola rośnie w przypadku skomplikowanych postaci NTM.

Coraz częściej w procesie diagnostycznym oraz terapeutycznym wykorzystuje się także fizjoterapię uroginekologiczną, która poprzez ocenę siły, napięcia oraz koordynacji mięśni dna miednicy pozwala na precyzyjne zaplanowanie leczenia zachowawczego.

Leczenie nietrzymania moczu u kobiet

Leczenie nietrzymania moczu można rozpocząć od wizyty u swojego lekarza rodzinnego, jednak często celem odnalezienia przyczyny objawu pacjentki kierowana są do ginekologów oraz urologów.

Postępowanie terapeutyczne zależy od rodzaju i stopnia zaawansowania dolegliwości. Może obejmować ćwiczenia mięśni dna miednicy, stosowanie elektrostymulacji, farmakoterapii (np. leków antycholinergicznych), a w przypadkach bardziej zaawansowanych –  leczenie operacyjne. Kluczowe jest indywidualne dopasowanie leczenia do potrzeb pacjentki.