Genetyczne testy prenatalne NIFTY oraz HARMONY

Aberracje chromosomowe stwierdza się u około 6,5% żywo urodzonych płodów. Obawa przed urodzeniem dziecka obciążonego wadą genetyczną wywołuje duże zainteresowanie rodziców i lekarzy testami prenatalnymi. Obecnie do wyboru są testy przesiewowe lub inwazyjne. Te pierwsze są nieinwazyjne, czyli nie ingerują w środowisko płodu, ale nie mają 100% czułości.

Testy inwazyjne (np. amniopunkcja) polegają na nakłuciu owodni i pobieraniu do badania płynu owodniowego lub też pobraniu próbki trofoblastu lub krwi płodu. Niestety niosą ze sobą niewielkie ryzyko powikłań.

Standardowa ścieżka diagnostyczna w Polsce opiera się na badaniach przesiewowych I trymestru, tzw. teście złożonym (test PAPP-A). Składa się na niego ocena anatomii płodu w badaniu USG oraz analiza stężenia białka PAPP-A i wolnej podjednostki beta-hCG we krwi matki.

Dopiero gdy wynik tego badania wskaże na podwyższone ryzyko wady genetycznej, pacjentce proponuje się dalszą diagnostykę – najczęściej w postaci testu NIPT lub od razu badania inwazyjnego. Testy typu NIFTY czy Harmony mogą być również oferowane jako badanie pierwszego wyboru, szczególnie pacjentkom z grupy podwyższonego ryzyka (np. wiek powyżej 35 lat).

Testy NIPT – co wykrywa badanie wolnego DNA płodowego?

Testy NIFTY i Harmony są nieinwazyjnymi badaniami prenatalnymi (NIPT – Non-Invasive Prenatal Testing). Ich celem jest oszacowanie ryzyka wystąpienia najczęstszych wad genetycznych u płodu, takich jak zespół Downa (trisomia chromosomu 21), zespół Edwardsa (trisomia chromosomu 18) czy zespół Patau (trisomia chromosomu 13).

Testy NIPT wykrywają:

• zespół Downa,
• zespół Edwardsa,
• zespół Patau,
• inne aneuploidie chromosomów płci,
• niektóre zespoły mikrodelecyjne i mikroduplikacyjne.

W ten sposób można też określić płeć dziecka. W badaniu ocenie poddaje się pozakomórkowe DNA płodu (cffDNA, cell free fetal DNA), które przez łożysko dostaje się do krwioobiegu ciężarnej kobiety. Dzięki temu nie ma konieczności badania płodu, a do oceny pobiera się krew żylną matki. Badanie wykonuje się najwcześniej po dziesiątym tygodniu ciąży.

Należy pamiętać, że testy NIPT są badaniami przesiewowymi, a nie diagnostycznymi. Oznacza to, że nie dają one 100% pewności. Wynik wskazujący na wysokie ryzyko wystąpienia aberracji chromosomowej jest wskazaniem do potwierdzenia go za pomocą badania inwazyjnego (np. amniopunkcji), które jako jedyne pozwala postawić ostateczną diagnozę.

Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, testy NIPT są zalecane jako metoda przesiewowa u kobiet z grupy pośredniego lub podwyższonego ryzyka trisomii, a także u pacjentek, które odczuwają duży niepokój związany z możliwością wystąpienia wady genetycznej u dziecka, nawet przy prawidłowym wyniku przesiewowego badania I trymestru.

Zaawansowane testy NIPT – technologia i rozszerzony zakres badań

Oba badania są nowoczesne i zaawansowane technologicznie. Pierwszym etapem badania jest identyfikacja i izolacja cffDNA z surowicy kobiety. Następnie wykorzystuje się dwie główne metody. Test NIFTY wykorzystuje analizę MPS (Massively Parallel Sequencing), czyli masywne równoległe sekwencjonowanie, w której zsekwencjonowany fragment płodowego DNA jest dopasowywany do ludzkiego genomu za pomocą baz danych.

Test HARMONY oparty jest na analizie SNP (Single Nucleotide Polymorphism), czyli polimorfizmu pojedynczego nukleotydu. Metoda ta określa liczbę chromosomów poprzez celowane sekwencjonowanie i analizę tysięcy różnych nukleotydów na chromosomach 13, 18, 21 oraz X i Y.

Najnowsza generacja testów NIPT, takich jak NIFTY Pro, znacznie rozszerzyła zakres wykrywanych nieprawidłowości. Poza klasycznymi trisomiami, pozwalają one na ocenę ryzyka wystąpienia aneuploidii chromosomów płci (np. zespół Turnera, zespół Klinefeltera) oraz wybranych zespołów mikrodelecyjnych i mikroduplikacyjnych.

Są to rzadsze wady genetyczne, spowodowane utratą lub podwojeniem niewielkiego fragmentu chromosomu, takie jak zespół DiGeorge’a, zespół Angelmana czy zespół Pradera-Williego. Rozszerzenie panelu badanych chorób zwiększa wartość diagnostyczną testu, jednak wymaga jeszcze dokładniejszej konsultacji genetycznej.

Czułość i interpretacja wyników testów prenatalnych

Czułość testów NIPT jest bardzo wysoka, zwłaszcza w odniesieniu do zespołu Downa. Zespół z Fetal Medicine Centre w Hong Kongu określił czułość dla testu NIFTY na ponad 99% dla zespołu Downa (przy 0,1% wyników fałszywie dodatnich), 97% dla zespołu Edwardsa oraz 79% dla zespołu Patau.

Z kolei badacze z Uniwersytetu Stanford w USA przebadali test HARMONY, uzyskując czułość dla zespołu Downa na poziomie 100% (przy 0,3% wyników fałszywie dodatnich) i 97,4% dla zespołu Edwardsa. Producent testu Harmony podaje, że może być on wykonywany również w przypadku ciąży bliźniaczej oraz u pacjentek po zapłodnieniu in vitro.

Test NIFTY opracowano w Instytucie BGI Diagnostics w Shenzhen w Chinach, a test HARMONY przez laboratorium Ariosa Diagnostics w San Jose w USA. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele walidowanych testów NIPT od różnych producentów (np. SANCO, Panorama), a na wynik czeka się zazwyczaj od kilku do kilkunastu dni roboczych.

Kluczowym elementem diagnostyki jest profesjonalna konsultacja genetyczna, zarówno przed podjęciem decyzji o wykonaniu testu, jak i po otrzymaniu wyniku. Lekarz lub genetyk kliniczny wyjaśnia, co oznacza wynik "niskiego ryzyka" (nie wyklucza wady w 100%) oraz co oznacza wynik "wysokiego ryzyka" (nie jest równoznaczny z chorobą dziecka).

Specjalista pomaga zrozumieć ograniczenia testu i omawia dalsze kroki, w tym konieczność i ryzyko związane z badaniami inwazyjnymi. Prawidłowa interpretacja wyniku jest niezbędna do podjęcia świadomej i spokojnej decyzji.

Dostępność i koszt badań NIPT w Polsce

Obecnie wykonanie testów oferuje wiele placówek, jednak koszty badania w większości przypadków pokrywane są przez pacjentki. Ceny mogą się różnić w zależności od placówki oraz zakresu badanego testu (panel podstawowy vs. rozszerzony).

Pomimo że koszty mogą być wysokie, wiele ośrodków zdrowia oferuje możliwość rozłożenia płatności na raty, co czyni badania bardziej dostępnymi dla szerszej grupy pacjentek. Warto również wiedzieć, że w ramach programów badań prenatalnych finansowanych przez NFZ, testy NIPT mogą być refundowane w określonych sytuacjach klinicznych, np. gdy pacjentka ma przeciwwskazania do wykonania badań inwazyjnych.

Należy jednak zawsze zweryfikować aktualne kryteria kwalifikacji do programu w danej placówce.