Densytometria - wskazania, przebieg i przygotowanie do badania

Badanie densytometryczne (DXA, Dual-energy X-ray Absorptiometry) służy do oceny BMD (Bone Mineral Density), czyli gęstości mineralnej kości. Jest to rodzaj precyzyjnego badania rentgenowskiego, które wykorzystuje minimalną dawkę promieniowania i stanowi złoty standard w diagnostyce osteoporozy.

Do rozpoznania osteoporozy u kobiet po menopauzie i mężczyzn po 50. roku życia wykorzystuje się wskaźnik T-score. Porównuje on gęstość kości pacjenta do szczytowej masy kostnej młodych, zdrowych osób. U dzieci, młodzieży i kobiet przed menopauzą stosuje się wskaźnik Z-score, który odnosi wynik do normy dla osób w tym samym wieku i tej samej płci.

Badanie densytometryczne umożliwia lekarzowi ocenienie ryzyka złamań kości, może również służyć do oceny skuteczności leczenia oraz rozstrzygać, czy konieczne jest rozpoczęcie farmakoterapii osteoporozy. Zgodnie z międzynarodowymi wytycznymi, standardem jest densytometria szyjki kości udowej oraz kręgosłupa w odcinku lędźwiowym. Pomiar w innych lokalizacjach, np. w obrębie przedramienia, wykonuje się w szczególnych sytuacjach klinicznych.

Densytometria – wskazania do badania gęstości kości

Wskazań do badania densytometrycznego jest wiele. Według ISCD (International Society for Clinical Densitometry) oraz innych towarzystw naukowych, badanie należy wykonać u:

• Kobiet, które ukończyły 65. rok życia.
• Mężczyzn, którzy ukończyli 70. rok życia.
• Kobiet po menopauzie, ale przed 65. rokiem życia, jeśli posiadają dodatkowe czynniki ryzyka.
• Mężczyzn w wieku 50-69 lat z czynnikami ryzyka złamań.
• Osób dorosłych, które przebyły złamanie niskoenergetyczne (tzw. złamanie osteoporotyczne), czyli złamanie po niewielkim urazie, np. upadku z własnej wysokości.
• Osób z chorobami lub stanami związanymi z niską masą kostną, takimi jak reumatoidalne zapalenie stawów, nadczynność tarczycy i przytarczyc, choroby zapalne jelit czy przewlekła choroba nerek.
• Osób, które przyjmują lub planują przyjmować leki powodujące utratę masy kostnej, zwłaszcza glikokortykosteroidy w dawce odpowiadającej co najmniej 5 mg prednizonu dziennie przez 3 miesiące lub dłużej.

Inne ważne czynniki ryzyka, które powinny skłonić do rozważenia badania, to niska masa ciała (BMI < 18,5 kg/m²), historia złamania szyjki kości udowej u rodziców, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu oraz niska podaż wapnia i witaminy D w diecie.

Ocena ryzyka złamań z kalkulatorem FRAX

Skierowanie na badanie densytometryczne wystawia lekarz, np. ortopeda, reumatolog lub endokrynolog. Kluczowym narzędziem, które pomaga w podjęciu decyzji o badaniu oraz leczeniu, jest kalkulator FRAX (Fracture Risk Assessment Tool). Jest to algorytm opracowany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), który na podstawie czynników klinicznych (takich jak wiek, płeć, BMI, przebyte złamania, palenie tytoniu, stosowanie sterydów) oblicza 10-letnie, bezwzględne ryzyko złamania szyjki kości udowej oraz głównych złamań osteoporotycznych.

Lekarz może najpierw obliczyć ryzyko za pomocą kalkulatora FRAX. Jeśli jest ono wysokie lub graniczne, skieruje pacjenta na badanie densytometryczne. Wynik BMD uzyskany w badaniu DXA można następnie wprowadzić do kalkulatora FRAX, co pozwala na ponowne, jeszcze bardziej precyzyjne oszacowanie ryzyka. Należy jednak pamiętać, że densytometria jest tylko jednym z elementów oceny. Kompleksowa diagnoza opiera się na całościowym obrazie klinicznym, uwzględniającym wszystkie czynniki ryzyka.

W ostatnich latach coraz większą uwagę przywiązuje się do TBS (Trabecular Bone Score). Jest to zaawansowana analiza obrazu uzyskanego podczas standardowej densytometrii kręgosłupa lędźwiowego. TBS ocenia mikroarchitekturę, czyli jakość wewnętrznej struktury kości beleczkowej, która jest równie ważna dla jej wytrzymałości, co sama gęstość mineralna. Wysoki wynik TBS świadczy o dobrej jakości kości, a niski – o jej pogorszonej strukturze i zwiększonym ryzyku złamań, niezależnie od wyniku BMD.

Przebieg badania densytometrycznego

Densytometria jest badaniem bezbolesnym, nieinwazyjnym i szybkim – trwa zazwyczaj kilka minut. Pacjent kładzie się na specjalnym stole, a nad badanym obszarem (kręgosłupem, biodrem) przesuwa się ramię densytometru emitujące niewielką dawkę promieniowania rentgenowskiego. Badanie nie wymaga bycia na czczo ani innego specjalnego przygotowania. Jedyne ważne zalecenia to:

Przygotowanie do badania

Wskazania przed badaniem:

• Nie należy przyjmować suplementów wapnia na co najmniej 24 godziny przed badaniem, ponieważ mogą one zaburzyć wynik. Inne leki należy przyjmować normalnie.
• Należy założyć wygodne ubranie, bez metalowych elementów (guzików, zamków, klamer) w okolicy badanej.
• Należy poinformować personel o ewentualnych wcześniejszych operacjach w badanym obszarze (np. endoprotezie stawu biodrowego) lub o niedawno przeprowadzonych badaniach z użyciem środka kontrastowego (np. tomografii komputerowej z kontrastem), które są tymczasowym przeciwwskazaniem do badania.

Przeciwwskazania i zalecenia

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do wykonania badania DXA jest ciąża. Częstotliwość powtarzania badania ustala lekarz, ale zazwyczaj kontrolne pomiary wykonuje się nie częściej niż co 1-2 lata, chyba że istnieją szczególne wskazania kliniczne do wcześniejszej oceny.