Leczenie parafunkcji - szyna NTI

Narząd żucia jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego a jego zadaniem jest przygotowanie pokarmu do trawienia. W jego skład, oprócz jamy ustnej i języka wchodzą także szczęki górna i dolna wraz z zębami oraz staw skroniowo-żuchwowy i mięśnie poruszające żuchwą.

Nieprawidłowe, wykonywane nieświadomie ruchy tych mięśni, wpływające na cały narząd żucia nazywane są w medycynie parafunkcjami. Podzielić można je na:

• parafunkcje zwarciowe – przebiegające z kontaktem przeciwstawnych zębów, np. nawykowe zgrzytanie i zaciskanie zębów (bruksizm)
• parafunkcje niezwarciowe – gdy nie dochodzi do kontaktu przeciwstawnych ęebów, np. przygryzanie warg lub obgryzanie paznokci

Bruksizm – przyczyny i konsekwencje

Najczęściej występującą parafunkcją jest bruksizm (z gr. Βρυγμός - zgrzytać zębami), który według niektórych statystyk dotyczyć może nawet 70% dorosłych osób. Wśród przyczyn prowadzących do jego wystąpienia, oprócz wrodzonych wad zgryzu, wymieniane są przede wszystkim czynniki takie jak nadmierny stres i nerwowy tryb życia. Siła oddziaływująca podczas mimowolnego zaciskania zębów jest nawet 10-krotnie większa niż podczas normalnych procesów gryzienia i żucia.

Problem może pozostawać niezauważony, ale zignorowanie go prowadzi do ścierania się (tzw. tarczki wytarcia) i pękania szkliwa nazębnego, obnażenia korzeni zębowych, rozchwiania zębów a w dłuższej perspektywie do zmian zwyrodnieniowych stawu skroniowo-żuchwowego i ograniczenia jego ruchomości. Bruksizm może być także przyczyną uporczywych bólów głowy, bólu karku, pleców oraz ucha.

W najnowszych badaniach (2022–2023) coraz częściej podkreśla się także rolę zaburzeń snu oraz przewlekłego stresu psychicznego jako czynników nasilających parafunkcje. U wielu pacjentów obserwuje się współwystępowanie bruksizmu z zaburzeniami lękowymi i bezsennością, co wymaga szerszego podejścia terapeutycznego.

Przyczyny i skutki parafunkcji

Parafunkcje mogą mieć różnorodne źródła – od wad anatomicznych, przez czynniki psychologiczne, aż po nieprawidłowe nawyki dnia codziennego. Ich konsekwencje wykraczają poza układ stomatognatyczny, prowadząc do problemów bólowych w obrębie głowy, szyi i kręgosłupa.

Najczęstsze objawy:

• nadwrażliwość zębów
• pęknięcia szkliwa
• ubytki klinowe
• przewlekłe bóle głowy i mięśni żucia
• ograniczenie ruchomości stawu skroniowo-żuchwowego

Szyny odciążające w leczeniu parafunkcji

W terapii parafunkcji stosowane są m.in. leki uspokajające i psychoterapia, ale często są one niewystarczające i konieczne jest zastosowanie specjalnych tzw. szyn odciążających. Wyróżniamy wśród nich szyny okluzyjne nagryzowe, przykrywające wszystkie zęby i mające za zadanie fizyczne uniemożliwienie kontaktu zębów górnych i dolnych (powstrzymanie "zgrzytania") oraz działającą na innej zasadzie szynę NTI (Nociceptive Trigeminal Inhibition) - nocyceptywne hamowanie nerwu trójdzielnego, opracowaną przez amerykańskiego stomatologa dr Jamesa Boyda, którą z powodzeniem przetestował na sobie samym.

Jak zauważył dr Boyd, tradycyjna szyna okluzyjna działa tylko na poziomie zębów, separując je od siebie, nie likwiduje natomiast sedna problemu, którym jest nadaktywność mięśni powodujących patologiczny nacisk na zęby, powodujący nadwyrężenie mięśni twarzy i stawu skroniowo-żuchwowego.

To założenie stało się punktem wyjścia do stworzenia szyny NTI, której istotą jej działania jest redukcja odruchowej aktywności mięśni w trakcie zaciskania i zgrzytania zębami. W przeciwieństwie do szyn okluzyjnych obejmujących wszystkie zęby, gdzie mimo ich oddzielenie od siebie nacisk wciąż rozłożony jest równomiernie pomiędzy nimi, szyna NTI (zwana niekiedy "szyną na siekacze") zakładana jest tylko na zęby przednie, co uniemożliwia stykanie się zębów tylnych i występowanie tam siły nacisku będącego najbardziej destrukcyjnym dla stawu skroniowo-żuchwowego.

Porównać to można do zaciskania przednich zębów na ołówku. Mechanika działania szyny NTI relaksuje mięśnie twarzy i głowy oraz stawy skroniowo-żuchwowe, co przekłada się na zmniejszanie dolegliwości bólowych a skuteczność leczenia parafunkcji tą metodą szacowana jest na 82% przypadków.

Szyna NTI posiada atest amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków (FDA) oraz unijny certyfikat CE. Od 1998 r. jej użycie jest oficjalnie zaaprobowane w USA do leczenia napięciowych bólów głowy oraz od 2001 r. jako profilaktyka migreny.

W literaturze naukowej wskazuje się, że szyna NTI może również ograniczać częstotliwość epizodów migrenowych u osób cierpiących na przewlekłe bóle głowy. W 2021 r. opublikowano przegląd systematyczny, który potwierdził jej skuteczność w zmniejszaniu intensywności objawów u pacjentów z bruksizmem opornym na inne metody leczenia.

Do największych zalet NTI należy:

• szybka poprawa komfortu pacjenta
• zmniejszenie bólu
• ograniczenie destrukcyjnych sił działających na zęby
• ochrona stawu skroniowo-żuchwowego
• skuteczność potwierdzona badaniami klinicznymi

Leczenie parafunkcji szyną NTI

Wskazaniami do zastosowania szyny NTI są m.in. leczenie napięciowych i migrenowych bólów głowy pochodzenia napięciowego, zaburzenia czynności stawów skroniowo-żuchwowych, bruksizm oraz leczenie przedprotetyczne. Jest ona wykonana z termoplastycznego poliwęglanu, materiału o wysokiej wytrzymałości mechanicznej.

Pobranie wycisku zębów pacjenta, dopasowywanie i założenie szyny trwa ok. 30 minut i wykonywane jest już podczas pierwszej wizyty u stomatologa. Czas leczenia jest indywidualny dla każdego pacjenta, natomiast zmniejszenie objawów bólowych zauważalne jest zwykle już po 5-7 dniach od założenia szyny, a ustąpienie dolegliwości i oduczenie się zaciskania zębów trwa od jednego do kilku miesięcy.

Współcześnie coraz większy nacisk kładzie się na kompleksowe podejście do leczenia parafunkcji, łączące stosowanie szyny NTI z technikami relaksacyjnymi, fizjoterapią oraz terapią behawioralną. Pozwala to osiągnąć lepsze i trwalsze efekty terapeutyczne.