Mikroskop konfokalny w diagnostyce czerniaka

Czerniak jest złośliwym nowotworem, który może pojawić się na skórze, błonach śluzowych czy w obrębie gałki ocznej. Ocenia się, że co roku w Polsce na ten nowotwór zachoruje około 3000 osób, przy czym zachorowalność ta ciągle rośnie.

Bardzo ważna jest samoobserwacja skóry i zgłaszanie się z niepokojącymi zmianami do dermatologa, ponieważ czerniak wykryty we wczesnym stadium może być w większości przypadków wyleczony. Niestety, im późniejsza diagnoza tym gorsze rokowanie. Pomocnymi narzędziami, które pozwalają na wczesne wykrycie czerniaka skóry są urządzenia umożliwiające oglądanie skóry w powiększeniu. Należą do nich dermatoskop, wideodermatoskop oraz mikroskop konfokalny.

Ważne narzędzia do wykrywania czerniaka:

• Dermatoskop – urządzenie do oglądania skóry w powiększeniu.
• Wideodermatoskop – urządzenie umożliwiające uzyskanie obrazu wideo skóry w powiększeniu.
• Mikroskop konfokalny – narzędzie pozwalające na dokładniejsze obserwacje komórek skóry bez konieczności biopsji.

Rola mikroskopu konfokalnego w diagnostyce czerniaka

Tradycyjnie czerniak skóry rozpoznawany jest na podstawie badania histopatologicznego, które polega na wycięciu podejrzanej tkanki i oglądaniu jej budowy pod mikroskopem. Ten inwazyjny element diagnostyki poprzedzony jest zwykle badaniem „gołym okiem” oraz w powiększeniu za pomocą dermatoskopu (rodzaj lupy).

Mikroskop konfokalny jest urządzeniem, które uzupełnia powyższy algorytm i pozwala na wcześniejsze postawienie diagnozy. Zastosowanie mikroskopii konfokalnej w dermatologii pozwala na oglądanie komórek z dokładnością zbliżoną do tej, na jaką pozwala badanie histopatologiczne, bez konieczności przeprowadzania biopsji (tj. pobierania fragmentu tkanki). Kolejną zaletą jest znacznie krótszy czas w jakim uzyskuje się wynik badania.

Jak wygląda procedura z użyciem mikroskopu konfokalnego?

Miejsce tego badania w diagnostyce czerniaka wygląda następująco: najpierw lekarz dermatolog ogląda skórę za pomocą dermatoskopu i/lub wideodermatoskopu, a następnie zmiany o niejasnym charakterze oglądane są za pomocą mikroskopu konfokalnego.

W przypadku, gdy zmiana jest nadal podejrzana, zaleca się jej usunięcie i przeprowadzenie badania histopatologicznego. Jedynie to badanie może być podstawą rozpoznania czerniaka. Jeśli jednak w mikroskopii konfokalnej nie obserwuje się cech złośliwości, zmiana może być obserwowana dalej podczas okresowych wizyt u dermatologa.

Czym różni się mikroskop konfokalny od klasycznego?

Większość z nas słyszała zapewne o klasycznym mikroskopie świetlnym, który służy do oglądania bardzo małych struktur. Mikroskop konfokalny różni się od klasycznego m.in. tym, że pozwala na uzyskanie obrazów o lepszym kontraście i rozdzielczości.

W praktyce oznacza to możliwość obserwacji przekrojów horyzontalnych komórek naskórka i powierzchownych warstw skóry właściwej (mikroskop wykonuje zdjęcia coraz głębszych warstw naskórka i skóry właściwej). Obrazy te można następnie obserwować i przetwarzać na ekranie komputera, co pozwala uzyskać obrazy 2D i 3D.

Korzyści z zastosowania mikroskopii konfokalnej

W porównaniu do klasycznej biopsji, mikroskopia konfokalna jest całkowicie bezinwazyjna, co ma ogromne znaczenie u pacjentów z licznymi lub trudnodostępnymi zmianami. Dzięki temu pacjenci mogą uniknąć blizn, a lekarze zyskują szybki dostęp do informacji potrzebnych do decyzji terapeutycznych.

Nowoczesne technologie wspierające diagnostykę

Nowoczesne mikroskopy konfokalne są wyposażone w funkcje sztucznej inteligencji, które wspierają lekarza w analizie obrazu, automatycznie rozpoznając podejrzane cechy. Technologie te są rozwijane intensywnie od 2023 roku i obecnie wdrażane w wybranych ośrodkach dermatologicznych w Europie i USA.

Skuteczność i aktualne wyniki badań

W badaniach klinicznych opublikowanych w latach 2023–2024 w czasopismach takich jak Journal of the American Academy of Dermatology oraz Skin Research and Technology, wykazano, że mikroskopia konfokalna pozwala na trafną diagnozę czerniaka z czułością nawet 90–95%. To porównywalne z klasyczną biopsją, a jednocześnie mniej obciążające dla pacjenta.

Badania podkreślają wartość mikroskopii w odróżnianiu łagodnych zmian barwnikowych, takich jak znamiona atypowe, od wczesnych postaci czerniaka. Można dzięki temu unikać zabiegów chirurgicznych i monitorować zmiany w czasie, co wspiera podejście „watchful waiting”.

Dostępność i ograniczenia mikroskopii konfokalnej

Pomimo wielu zalet, mikroskopia konfokalna nie jest jeszcze powszechnie dostępna w Polsce. Urządzenia znajdują się głównie w dużych ośrodkach akademickich oraz w prywatnych klinikach dermatologicznych. Wysoki koszt aparatury ogranicza możliwość jej szerokiego wdrożenia.

Ograniczeniem jest także konieczność wysokiego poziomu doświadczenia lekarza w interpretacji obrazów mikroskopowych, co wymaga dodatkowego szkolenia. Dlatego trwają prace nad automatyzacją analizy i standaryzacją, co może ułatwić codzienne zastosowanie tej technologii w praktyce dermatologicznej.