Nieinwazyjna ocena wydolności układu żylnego kończyn dolnych

Według danych zawartych w "Chorobach Wewnętrznych" Andrzeja Szczeklika, żylaki kończyn dolnych stwierdza się w Polsce u 47% kobiet oraz u 37% mężczyzn, przy czym w grupie wiekowej 20-34 lata występują one sześć razy częściej u płci pięknej. Kobiety są znacznie bardziej narażone na rozwój przewlekłej niewydolności żylnej (PNŻ) z uwagi na czynniki ryzyka takie jak: ciąża, przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, siedzący tryb życia, otyłość. Zagrożenie rozwoju PNŻ wzrasta wraz z wiekiem, jak również zauważa się udział czynników dziedzicznych: jeżeli oboje rodziców cierpiało z powodu żylaków, prawdopodobieństwo, że wystąpią one również u potomstwa wynosi 89% (A. Szczeklik, "Choroby Wewnętrzne").

Objawy i rozwój przewlekłej niewydolności żylnej

Symptomy PNŻ są łatwo rozpoznawalne i specyficzne. Występowanie objawów koreluje z zaawansowaniem choroby. We wczesnym stadium charakterystyczne jest uczucie ciężkości nóg, które zmniejsza się po przyjęciu pozycji leżącej. W miarę rozwoju choroby na skórze pojawiają się poszerzone żyłki śródskórne, które następnie ustępują miejsca szerokim, zatokowato skręconym żylakom. Obrzęki kończyn dolnych pojawiają się stopniowo, z czasem stają się sprężyste i stale obecne.

Noga przybiera charakterystyczny wygląd, porównywany do odwróconej butelki od szampana. W zaawansowanym stadium pojawiają się owrzodzenia żylne obejmujące cały obwód kończyny, rozwijają się stany zapalne, pojawiają się utrzymujące się obrzęki limfatyczne.

Znaczenie profilaktyki i zmiany stylu życia

W ostatnich latach w literaturze medycznej podkreśla się znaczenie wczesnego leczenia objawowego, nawet w najłagodniejszych stadiach PNŻ. Zastosowanie wyrobów uciskowych odpowiednio dobranych przez specjalistę może znacząco spowolnić progresję choroby. Nowoczesne wyroby kompresyjne – od pończoch uciskowych po inteligentne systemy dynamicznego ucisku – poprawiają komfort i skuteczność leczenia.

Najważniejsze zalecenia w profilaktyce PNŻ:

• Regularna aktywność fizyczna, szczególnie spacery i pływanie
• Unikanie długiego siedzenia i stania bez ruchu
• Redukcja masy ciała przy nadwadze lub otyłości
• Odpoczynek z uniesionymi nogami, szczególnie wieczorem
• Stosowanie wyrobów uciskowych zalecanych przez specjalistę
• Unikanie gorących kąpieli i sauny w przypadku objawów PNŻ

Oprócz kompresjoterapii kluczową rolę odgrywa styl życia – aktywność fizyczna, redukcja masy ciała, unikanie długotrwałego stania lub siedzenia oraz regularne odpoczywanie z uniesionymi nogami. Zmiana nawyków wspomaga leczenie farmakologiczne oraz zabiegowe.

Nowoczesna diagnostyka układu żylnego

Mimo specyficznych objawów PNŻ, postawienie trafnej diagnozy nie jest proste. Wydawać by się mogło, że do rozpoznania żylaków może wystarczyć wywiad oraz badanie fizykalne chorego. W praktyce niezbędna jest szersza diagnostyka. Lekarz po oględzinach i krótkim wywiadzie może wskazać przypuszczalną przyczynę schorzenia, jego nasilenie oraz rodzaj, jednak konieczne jest określenie przyczyny i zasięgu zmian. Jedną z metod jest  fotopletyzmografia.

Ultrasonografia dopplerowska jako złoty standard

Współcześnie coraz większą rolę odgrywa ultrasonografia dopplerowska (USG Duplex), która stanowi złoty standard diagnostyki żył powierzchownych i głębokich. Metoda umożliwia ocenę morfologii naczyń oraz przepływu krwi i obecności refluksu żylnego. W badaniu możliwe jest zlokalizowanie niewydolnych zastawek i zaplanowanie leczenia.

Rola fotopletyzmografii PPG w diagnostyce żył

Fotopletyzmografia to metoda nieinwazyjna i bezbolesna, a przy tym tania i łatwa do wykonania. Dzięki niej można ocenić zmiany przepływu krwi w tkankach. Lekarz przy użyciu specjalistycznego sprzętu określa czas między odpłynięciem krwi z łydki a jej powrotem.

Badanie jest łatwe do przeprowadzenia. Na podudziu pacjenta umieszczana jest sonda aparatu PPG, wyposażona w źródło światła oraz diodę rejestrującą jego natężenie. Następnie osoba badana wykonuje serię gwałtownych zgięć grzbietowych stopy, co powoduje chwilowy odpływ krwi z łydki. Po wykonaniu zgięć należy pozostać w bezruchu w czasie pomiaru. Światło odbite od skóry zależy od ilości krwinek w skórze właściwej. Badanie najczęściej przeprowadza się w pozycji siedzącej, czasem także w stojącej.

Fotopletyzmografia pozwala odróżnić niewydolność żył powierzchownych od głębokich, jednak aby określić stopień upośledzenia żył głębokich, należy sięgnąć po inne metody diagnostyczne. Fotopletyzmografia jest znana już od lat 80., jednak nie była wówczas stosowana ilościowo z powodu zawodnego sprzętu. Postęp technologiczny pozwolił na dokładniejsze pomiary. Dzisiejsze urządzenia umożliwiają kalibrację sygnału i powrót do wartości wyjściowej.

Metody leczenia przewlekłej niewydolności żylnej

Wraz z postępem medycyny pojawiły się nowoczesne możliwości leczenia PNŻ. Obecnie oprócz leczenia zachowawczego (kompresjoterapia, farmakoterapia, zmiana stylu życia) stosuje się małoinwazyjne zabiegi naczyniowe takie jak laserowe usuwanie żylaków (EVLT), skleroterapia piankowa, ablacja prądem o częstotliwości radiowej (RFA) oraz klejenie żylne.

Zindywidualizowane podejście do leczenia

Dobór odpowiedniej metody leczenia powinien być indywidualny i oparty na wynikach diagnostyki obrazowej. Nowoczesne techniki są coraz szerzej dostępne także w ramach publicznej opieki zdrowotnej. Ich skuteczność potwierdzono w badaniach klinicznych, zarówno w redukcji objawów, jak i poprawie jakości życia pacjentów.

W 2024 roku Europejskie Towarzystwo Naczyniowe zaktualizowało wytyczne dotyczące leczenia PNŻ, podkreślając wagę wczesnych interwencji oraz diagnostyki. Szczególną uwagę zwrócono na monitorowanie długoterminowych efektów terapii, co pozwala ocenić trwałość rezultatów i zmniejszyć ryzyko nawrotów.