Plany żywieniowe - czym się różnią?

Według najnowszych danych Instytutu Żywności i Żywienia, w Polsce około 53% kobiet i 68% mężczyzn cierpi na nadwagę lub otyłość. Otyłość, często mierzona za pomocą wskaźnika BMI (Body Mass Index), występuje, gdy BMI wynosi 30 lub więcej. Dlatego definicja otyłości nie bazuje już na procentowej zawartości tkanki tłuszczowej, lecz na BMI.

Eksperci ze wspomnianego Instytutu Żywności i Żywienia alarmują, że taki stan jest bardzo dużym (o ile nie największym) zagrożeniem dla zdrowia publicznego. Jego efektem bywają takie choroby jak nadciśnienie tętnicze, udar mózgu, cukrzyca typu drugiego, żółciowa kamica, nowotwory sutka, gruczołu krokowego czy grubego jelita, zaburzenia w działaniu hormonów.

Stłuszczenie wątroby (niealkoholowe), problemy z prawidłowym oddychaniem w nocy, zwyrodnienia stawów i kości czy nawet depresja to inne konsekwencje otyłości. Aby skutecznie walczyć z nadwagą i otyłością, należy zmienić tryb życia, w tym zmodyfikować jadłospis. By skutecznie dokonać tych korekt (czyli właściwie dokonać reedukacji żywieniowej), pomocne są m.in. plany żywieniowe.

Dzięki nim dieta zostanie odpowiednio zbilansowana pod kątem zapotrzebowania na energię oraz takie elementy jak witaminy, białka, węglowodany, tłuszcze czy składniki mineralne. Pamiętać należy, że ułożenie właściwego planu żywieniowego powinno być wykonane przez osobę po odpowiednich szkoleniach czy studiach dietetycznych.

Powinien je poprzedzać dokładny wywiad z osobą zainteresowaną oraz seria podstawowych badań oceniających stan naszego ciała. Tylko dzięki temu odpowiednio szybko i skutecznie osiągnie się zakładane efekty.

Jakie czynniki wpływają na wybór planu żywieniowego?

Rodzaje planów żywieniowych mogą być bardzo odmienne. To, który zostanie w danej sytuacji zalecony, zależy od bardzo wielu kwestii. Najważniejsze z nich opisane są poniżej.

Kwestia pierwsza: indywidualne cechy odbiorcy

 Zanim dokładny jadłospis zostanie ułożony, dietetyk musi uwzględnić szereg ważnych informacji dotyczących konkretnego pacjenta. Są to przede wszystkim wiek, wzrost i waga. Kluczowy jest także stan zdrowia organizmu, stan fizjologiczny czy aktywność fizyczna (bądź jej brak).

Informacje, które powinny zostać uwzględnione:

• wiek, wzrost i waga,
• stan zdrowia organizmu,
• stan fizjologiczny,
• aktywność fizyczna (lub jej brak),
• indywidualne upodobania żywieniowe,
• typ wykonywanego zajęcia zawodowego,
• dotychczas używane diety.

Nie można pomijać takich czynników jak indywidualne upodobania żywieniowe, typ wykonywanego zajęcia zawodowego czy dotychczas używane diety. By określić wszystkie parametry, o czym pisano powyżej, konieczne jest przeprowadzenie z odbiorcą planu dokładnego wywiadu i zalecenie mu badań, zwłaszcza morfologii krwi, glikemii i badania na oznaczenie poziomu TSH.

Konieczne informacje dadzą też badania hormonów płciowych i kortyzolu oraz USG jamy brzusznej. Warto również uwzględnić aktualny stan psychiczny pacjenta, ponieważ stres i emocje mogą wpływać na nawyki żywieniowe i zdolność do przestrzegania założonego planu.

Dlatego rozważenie aspektów psychodietetycznych może być kluczowe w osiąganiu długotrwałych efektów.

Kwestia druga: oczekiwane efekty

Gdy osoba układająca plan żywieniowy posiada już powyższe informacje, może przejść do oczekiwanych przez odbiorcę efektów. Niektórzy chcą po prostu szybko i skutecznie schudnąć, inni na przykład zyskać więcej energii potrzebnej do częstych treningów.

Dodatkowo ktoś może mieć więcej czasu na przygotowanie posiłków, a inny potrzebuje planu żywieniowego opartego o dania szybkie w przygotowaniu, które będzie mógł zabierać w pudełku do pracy. Oczekiwania dotyczące efektów powinny być realistyczne i dostosowane do indywidualnych możliwości pacjenta.

Zbyt ambitne cele mogą prowadzić do frustracji i zniechęcenia, dlatego ważne jest, aby cele były osiągalne i mierzalne.

Kwestia trzecia: urozmaicaj i bilansuj!

By dieta była skuteczna, musi być odpowiednio zbilansowana, a także urozmaicona. Dzięki temu odbiorca się nią szybko nie znudzi, dostarczając jednocześnie do organizmu odpowiednią ilość energii i niezbędnych mikro- i makroskładników. Warto także, by była oparta o ogólnodostępne składniki.

Mimo licznych zalet kapusty chińskiej, fenkułów, skorzonery, guawy czy kumkwatu, ciężko będzie o nie właśnie oprzeć codzienną dietę, gdyż w większości sklepów po prostu ich się nie dostanie. Warto również zwrócić uwagę na sezonowość produktów, co nie tylko może obniżyć koszty diety, ale również wpłynąć pozytywnie na jej różnorodność i smakowitość.

Sezonowe warzywa i owoce są często bogatsze w składniki odżywcze i bardziej przyjazne dla środowiska.

Kwestia czwarta: skład i ilość posiłków

Zazwyczaj plany żywieniowe zalecają, by spożywać w ciągu dnia od czterech do pięciu posiłków. Niekiedy ich ilość może być inna, tak samo jak i zalecane godziny spożywania. Dodatkowo co innego powinno się jeść na śniadanie, a co innego na kolację czy obiad.

Średnio zalecana energetyczność posiłków:

• śniadanie - do 30 procent dziennego zapotrzebowania na energię,
• drugie śniadanie - do 10 procent,
• obiad - do 35 procent,
• podwieczorek - do 10 procent,
• kolacja - do 20 procent.

W różnych częściach dnia nasz organizm potrzebuje różnych składników i nieco odmiennie je trawi. Od składu i objętości posiłku zależy też to, jak dużo energii dostarczy konkretnej osobie. Średnio zalecana energetyczność z podziałem na poszczególne posiłki powinna wynosić: śniadanie - do 30 procent dziennego zapotrzebowania na energię, drugie śniadanie - do 10 procent.

Obiad - do 35 procent, podwieczorek - do 10 procent, kolacja - do 20 procent. Myśląc o składzie posiłków w danym planie żywieniowym, trzeba pamiętać o zachowaniu równowagi kwasowo-zasadowej czy uzupełnianiu niedoborów, które wynikają z przeprowadzonych badań.

Ważne jest także, aby spożycie posiłków było regularne, co pomaga w utrzymaniu stabilnego poziomu glukozy we krwi oraz zapobiega napadom głodu i podjadaniu między posiłkami. Aktywność fizyczna jest kluczowym uzupełnieniem planów żywieniowych, wspomagając zarządzanie masą ciała i poprawiając ogólne samopoczucie.

Kwestia piąta: diety specjalistyczne

Jeśli jest się chorym na jedną z chorób dietozależnych (choroby nerek, cukrzyca czy choroby układu pokarmowego), trzeba uwzględnić ten fakt w dobieraniu odpowiedniego planu żywieniowego. Odmienność w stosunku do diety odchudzającej czy diety sportowca będzie tu dotyczyć zwłaszcza ilości tłuszczów, białek, węglowodanów, dostarczanej energii i innych składników odżywczych.

Nie można pomijać typu stosowanej farmakoterapii, gdyż niektóre leki wchodzą w interakcje z poszczególnymi składnikami jedzenia. W przypadku diet specjalistycznych, takich jak dieta wegetariańska, dieta ketogeniczna, czy dieta niskowęglowodanowa, ważne jest, aby zapewnić odpowiednią podaż kluczowych składników odżywczych.

Te składniki mogą być trudniejsze do uzyskania, takich jak witamina B12, żelazo, wapń czy białko.

Indywidualne plany żywieniowe - czy to kosztowna inwestycja?

Na zdrowiu nie ma co oszczędzać, bo przecież ma się je tylko jedno. Dlatego warto zapłacić odpowiednią kwotę za profesjonalny, indywidualnie dopasowany rodzaj planu żywieniowego.

Warto zwrócić uwagę, że ceny mogą się różnić w zależności od doświadczenia i renomy specjalistów, a także od zakresu świadczonych usług. Często wyższa cena wiąże się z bardziej kompleksowym podejściem do pacjenta, co może obejmować dodatkowe konsultacje czy wsparcie psychologiczne.

Podsumowanie, czyli ile zależy od dobrego planu żywieniowego?

Szacuje się, że przy odchudzaniu nawet 70 procent efektów zależy od właściwej diety. W sporcie czy planach leczniczych procent ten może być nieco mniejszy, ale nadal niemały. Dlatego tak ważne jest, by profesjonalny dietetyk ułożył zainteresowanemu jadłospis dokładnie dostosowany do jego potrzeb i celów.

Czynniki wpływające na sukces planu żywieniowego:

• precyzyjne przestrzeganie zaleceń,
• gotowość do wprowadzania trwałych zmian w stylu życia,
• zaangażowanie pacjenta,
• wsparcie ze strony rodziny i bliskich.

Następnie, by pacjent go precyzyjnie przestrzegał. Jeśli będzie robił zbyt wiele odstępstw od zaleceń, efekty procesu żywieniowego będą mniejsze niż oczekiwane. Nie należy zapominać, że długoterminowy sukces w osiąganiu celów żywieniowych zależy nie tylko od samego planu, ale także od zaangażowania pacjenta.

Gotowość do wprowadzania trwałych zmian w stylu życia jest kluczowa. Wsparcie ze strony rodziny i bliskich może również odegrać kluczową rolę w procesie transformacji.