Szczepienie na krztusiec w ciąży

Czy kobieta w ciąży powinna się szczepić przeciw krztuścowi?

Tak – szczepienie kobiet w ciąży przeciw krztuścowi jest silnie zalecane jako skuteczna metoda ochrony noworodków przed ciężkim przebiegiem choroby. W 2024 roku, w odpowiedzi na wzrost zachorowań w Polsce, minister zdrowia udostępnił kobietom ciężarnym bezpłatną szczepionkę Tdap (inaczej dTpa), zawierającą antygeny przeciwko tężcowi, błonicy oraz krztuścowi.

Mechanizm ochronny opiera się na przekazaniu przez łożysko przeciwciał wytworzonych przez organizm matki po szczepieniu. Dzięki temu dziecko zyskuje czasową odporność, zanim będzie mogło zostać zaszczepione zgodnie z kalendarzem szczepień. Badania potwierdzają, że szczepienie ciężarnych wyraźnie redukuje ryzyko hospitalizacji oraz zgonu noworodków z powodu krztuśca, szczególnie w pierwszych tygodniach życia.

Co daje szczepienie przeciw krztuścowi w ciąży?

Szczepienie przeciw krztuścowi w ciąży zapewnia przede wszystkim ochronę dziecka w kluczowym, najtrudniejszym okresie – czyli w pierwszych 3–6 miesiącach życia, gdy układ odpornościowy niemowlęcia jest jeszcze niedojrzały, a sam noworodek nie jest jeszcze objęty rutynowym szczepieniem. Krztusiec stanowi dla tej grupy dzieci realne zagrożenie życia. Powikłania, takie jak krwotoki dospojówkowe, bezdechy, przepukliny, drgawki czy nadciśnienie płucne, zdarzają się u niemowląt znacznie częściej niż u starszych dzieci. Dane epidemiologiczne wskazują, że większość hospitalizacji z powodu krztuśca dotyczy właśnie niemowląt, a śmiertelność wśród dzieci

Dlaczego krztusiec jest szczególnie groźny dla niemowląt?

Krztusiec stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia niemowląt, zwłaszcza w pierwszych miesiącach życia, gdy układ odpornościowy dziecka nie jest jeszcze w pełni rozwinięty.

Noworodki nie mogą być od razu zaszczepione, dlatego każda infekcja w tym okresie wiąże się z wysokim ryzykiem ciężkiego przebiegu choroby.

Typowe objawy, takie jak napadowy kaszel, mogą prowadzić do poważnych komplikacji, w tym bezdechu, niedotlenienia mózgu, zapalenia płuc, a nawet zgonu.

Optymalnym czasem na podanie szczepionki Tdap w ciąży jest okres między 27. a 36. tygodniem ciąży. W tym czasie następuje najbardziej efektywny transfer przeciwciał przez łożysko do organizmu płodu. Szczepienie nie wymaga dodatkowych zaświadczeń ani skierowań – kobieta ciężarna może otrzymać szczepionkę bezpośrednio w przychodni POZ. W przypadku ciąż zagrożonych wcześniejszym porodem dopuszcza się wcześniejsze podanie szczepionki – już od 20. tygodnia.

Czy można zaszczepić się wcześniej lub później?

Teoretycznie tak, ale nie jest to zalecane. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej wskazują jednoznacznie, że najlepsze efekty uzyskuje się przy szczepieniu w trzecim trymestrze. Wyjątki mogą stanowić ciąże wysokiego ryzyka, w których szczepienie przed 27. tygodniem życia może być uzasadnione.

Czy można zaszczepić się na krztusiec w czasie karmienia piersią?

Tak – karmienie piersią nie stanowi przeciwwskazania do szczepienia przeciw krztuścowi. Preparaty Tdap są bezpieczne zarówno w ciąży, jak i w okresie laktacji. Układ odpornościowy noworodka nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, dlatego dziecko jest szczególnie narażone na choroby zakaźne. Ochrona matki w postaci szczepienia może więc pośrednio chronić również dziecko – także po porodzie.

Czy szczepienie po porodzie nadal chroni dziecko?

Szczepienie po porodzie nie zapewnia tak wysokiego poziomu ochrony noworodka, jak szczepienie wykonane w ciąży. Przekazanie przeciwciał w okresie prenatalnym jest skuteczniejsze i zapewnia bezpośrednią ochronę w pierwszych tygodniach życia dziecka. Niemniej jednak szczepienie kobiety po porodzie nadal przynosi korzyści – zmniejsza ryzyko przeniesienia zakażenia na dziecko przez najbliższe otoczenie.

Na czym polega mechanizm przekazywania przeciwciał przez łożysko?

Przeciwciała wytwarzane przez organizm kobiety po podaniu szczepionki Tdap przenikają przez łożysko do krwiobiegu płodu. Proces ten rozpoczyna się w drugim trymestrze, ale największa efektywność występuje właśnie między 27. a 36. tygodniem ciąży. Właśnie dlatego ten okres jest wskazywany jako najkorzystniejszy czas na szczepienie.

Jakie szczepionki na krztusiec są bezpieczne dla ciężarnej?

W ciąży zalecane są szczepionki Tdap o obniżonej zawartości antygenów, takie jak Boostrix lub Adacel. Oba preparaty są inaktywowane – nie zawierają żywych drobnoustrojów – co czyni je bezpiecznymi dla kobiet w ciąży oraz ich dzieci. Badania nie wykazały zwiększonego ryzyka dla matki ani płodu w związku z podaniem Tdap w ciąży. Co istotne, szczepionkę tę można bezpiecznie podać w trakcie tej samej wizyty co szczepienie przeciw grypie sezonowej.

Czy szczepienie przeciw krztuścowi można łączyć z innymi szczepieniami w ciąży?

Tak – szczepionka Tdap może być bezpiecznie podawana podczas tej samej wizyty co szczepienie przeciw grypie sezonowej. Obie szczepionki są inaktywowane i nie zawierają żywych wirusów, co oznacza, że nie stanowią zagrożenia dla płodu. Łączenie szczepień w jednej wizycie pozwala nie tylko zwiększyć komfort pacjentki, ale też skuteczniej zabezpieczyć ją i dziecko przed groźnymi infekcjami.

Czy szczepienie na krztusiec u ciężarnej może zaszkodzić dziecku?

Nie – szczepienie ciężarnej przeciw krztuścowi nie stanowi zagrożenia dla dziecka. Obecnie nie ma dowodów, które sugerowałyby istnienie negatywnego wpływu na przebieg ciąży, rozwój płodu czy zdrowie noworodka. Wręcz przeciwnie – podanie szczepionki matce w odpowiednim momencie ciąży chroni dziecko przed potencjalnie śmiertelną infekcją w pierwszych tygodniach życia.

Jakie są skutki uboczne szczepionki na krztusiec dla kobiety ciężarnej?

Najczęstsze działania niepożądane mają charakter łagodny i przejściowy. Należą do nich:

• zaczerwienienie, ból lub obrzęk w miejscu wkłucia,
• niewielka gorączka,
• uczucie zmęczenia,
• drażliwość.

Bardzo rzadko obserwuje się poważniejsze reakcje, takie jak drgawki gorączkowe, reakcje alergiczne czy zespół hipotoniczno-reaktywny. Wszystkie one zazwyczaj ustępują samoistnie i nie prowadzą do trwałych konsekwencji zdrowotnych.

Jak wygląda proces kwalifikacji do szczepienia w ciąży?

Kwalifikację do szczepienia Tdap przeprowadza lekarz POZ, który może podać szczepionkę podczas wizyty lub skierować pacjentkę do punktu szczepień. W przypadku ciąży zagrożonej wcześniejszym porodem lekarz prowadzący ciążę może wystawić stosowne zalecenie do wcześniejszego szczepienia – już po 20. tygodniu ciąży.

Czy szczepienie na krztusiec w ciąży jest obowiązkowe?

Nie – szczepienie na krztusiec w ciąży nie jest obowiązkowe w Polsce. Jest jednak silnie zalecane przez krajowe i międzynarodowe instytucje zdrowia publicznego, w tym WHO. Szczepienie to stanowi kluczowy element profilaktyki zdrowotnej kobiet ciężarnych i ich dzieci. Dziecko może być zaszczepione samodzielnie dopiero po ukończeniu 6. tygodnia życia, dlatego wcześniejsza ochrona jest niezwykle istotna.

Ile kosztuje szczepienie na krztusiec w ciąży i gdzie je wykonać?

Od 15 października 2024 roku szczepienie przeciw krztuścowi jest w Polsce dostępne bezpłatnie dla wszystkich kobiet w ciąży. Można je wykonać w przychodniach POZ, w ramach opieki sprawowanej przez lekarza rodzinnego. Do realizacji szczepienia nie jest potrzebna recepta – szczepionka udostępniana jest bezpośrednio przez POZ. Cały proces rejestrowany jest w Elektronicznej Karcie Szczepień.

Jak udokumentowane jest szczepienie ciężarnej?

Szczepienie kobiety ciężarnej przeciw krztuścowi zostaje odnotowane w Elektronicznej Karcie Szczepień (e-Karta Szczepień). Informacja ta jest dostępna zarówno dla lekarza rodzinnego, jak i dla personelu medycznego prowadzącego ciążę, co ułatwia dalszą opiekę nad pacjentką.