Skuteczność terapii dialektyczno-behawioralnej w leczeniu zaburzeń emocjonalnych

Terapia dialektyczno-behawioralna – na czym polega?

Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) polega, w zależności od potrzeb danej osoby, na eliminacji destrukcyjnych zachowań oraz na wypracowywaniu u pacjenta umiejętności radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych. Stosowane są wówczas elementy psychoterapii poznawczo-behawioralnej, takie jak dążenie do zmiany przekonań poprzez trening umiejętności. Jednocześnie wykorzystywane są elementy dodatkowe, wzbogacające proces leczenia. W trakcie sesji terapeutycznych kluczowe jest też ćwiczenie uważności, podzielonej na 8 podumiejętności. Ważne jest również wypracowywanie z pacjentem akceptacji rzeczywistości, współczucia wobec siebie oraz samodzielnej identyfikacji własnej, wewnętrznej mądrości.

Cechą charakterystyczną DBT jest bazowanie na złożonym, poznawczym modelu zaburzeń osobowości oraz na zestawianiu ze sobą technik poznawczych, regulacji emocji i techniki uważności. Terapia dialektyczno-behawioralna łączy techniki CBT, takie jak np. ekspozycja czy modyfikacja poznawcza, nie tylko z mindfulness, ale i m.in. z akceptacją czy procesami dialektycznymi. Co równie istotne, psychoterapeuta specjalizujący się w metodzie DBT skoncentrowany jest na pacjencie, którego w pełni akceptuje i nawiązuje z nim swoistą relację, pomocną w procesie zdrowienia.

DBT różni się od standardowej terapii CBT silniejszą relacją pomiędzy pacjentem a terapeutą. Nawet poza gabinetem osoba poddawania kuracji ma ścisły kontakt ze specjalistą, m.in. w postaci rozmów telefonicznych. Dzięki temu istnieje ograniczone ryzyko przerwania leczenia. Pacjent czuje się wówczas ważny i uzyskuje pomoc zawsze wtedy, kiedy znajduje się w większym kryzysie. Choć więc DBT bazuje na CBT i zawiera jej elementy, to różni się od niej w pewnym zakresie. Co ciekawe, twórczyni tej metody początkowo leczyła swoje pacjentki ze skłonnościami samobójczymi standardową psychoterapią poznawczo-behawioralną. Dopiero z czasem zorientowała się, że instynktownie wprowadzała do terapii nowe, dodatkowe elementy.

Wprowadzenie do terapii dialektyczno-behawioralnej

Terapia dialektyczno-behawioralna (ang. dialectical behavior therapy, DBT) to jedna z form terapii poznawczo-behawioralnej (CBT). Zaprojektowana została przez Marshę N. Linehan, która wspólnie ze Stevanem Hayesem zapoczątkowała w latach 80. ubiegłego wieku tzw. III falę psychoterapii CBT. Metoda DBT powstała w 1993 roku, z myślą o osobach cierpiących na zaburzenie osobowości typu borderline. Z biegiem czasu okazało się jednak, że psychoterapia dialektyczno-behawioralna jest skuteczna także wśród innych pacjentów.

Wybrane wskazania do terapii DBT:

• zachowania samobójcze,
• zaburzenie afektywne dwubiegunowe,
• uogólnione zaburzenie lękowe (GAD),
• zespół stresu pourazowego (PTSD),
• zaburzenie używania substancji,
• zaburzenie osobowości typu borderline (BPD),
• zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD,
• samookaleczanie inne niż samobójcze,
• zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD),
• zaburzenia odżywiania, takie jak np. jadłowstręt psychiczny,
• zaburzenia depresyjne, a w tym ciężka depresja i depresja przewlekła.

Podstawowe zasady terapii DBT

Psychoterapia DBT bazuje na filozoficznym pojęciu dialektyki, która opiera się na trzech podstawowych zasadach: wzajemnego powiązania i całości, biegunowości oraz ciągłej zmiany. W pierwszej ze wskazanych zasad tkwi założenie, że rzeczywistość to system, a tożsamość ma charakter relacyjny. Zasada biegunowości natomiast związana jest z przeświadczeniem, że każda teza ma swoją antytezę. W związku z tym podczas terapii DBT pacjenci są akceptowani bezwarunkowo, a wszelkie ich zachowania poddawane są analizie – w celu odszukania w nich określonego sensu. Ważne jest jednak to, by pomimo pełnej akceptacji swojego podopiecznego specjalista konsekwentnie naciskał na zmianę – co ma związek z zasadą ciągłej zmiany.

Zasady dialektyki, na której bazuje DBT:

• zasada wzajemnego powiązania i całości,
• zasada biegunowości,
• zasada ciągłej zmiany.

Co istotne, zasady dialektyki dotyczą zarówno pacjenta, jak i psychoterapeuty. Dowodzi to poniekąd zaangażowaniu, które musi wnieść w proces terapii każda ze stron. Kluczowa jest przy tym pełna akceptacja pacjenta ze strony terapeuty, co pozwala na zbudowanie przyjaznej relacji opartej na współpracy i empatii. Pacjent zyskuje wówczas przestrzeń do tego, by poszukiwać nowych sposobów na rozwiązywanie swoich problemów, a nawet całkiem nowych dróg rozwoju. Podczas sesji DBT niezwykle istotne jest przeświadczenie, że nic nie jest z góry ustalone. Innym efektem takiego podejścia jest to, że pacjent przestaje karać siebie za swoje patologiczne zachowania, szukając po tym metod na wyeliminowanie pojawiających się trudności.

Terapia DBT w leczeniu zaburzeń osobowości borderline

Zaburzenie osobowości typu borderline (BPD) jest jednym ze wskazań do rozpoczęcia terapii w nurcie dialektyczno-behawioralnym. Psychoterapeuci bardzo często uważają, że przypadłość ta jest trudna do wyleczenia, w związku z czym obawiają się współpracy z pacjentami, którzy na nią cierpią. Zakładają, że pacjenci z BPD będą agresywni w trakcie terapii i zaczną przekraczać stawiane im granice. Takie przekonanie negatywnie wpływa na proces terapeutyczny. Dlatego w leczeniu zaburzeń osobowości borderline metodą dialektyczno-behawioralną duży nacisk kładzie się na wykazywanie dużej empatii wobec pacjenta oraz na rozumienie jego potrzeb.

Ze względu na stereotypowe podejście do pacjentów z zaburzeniem osobowości z pogranicza opracowano korzystne dla terapii założenia na temat uczestników prowadzonego leczenia. Jednym z nich jest uznanie, że pacjenci radzą sobie tak dobrze, jak mogą. Ważne jest też zrozumienie, że osoby z osobowością borderline chcą poprawy swojego stanu, dlatego muszą starać się bardziej i mieć większą motywację do zmiany. Kluczowe jest przy tym założenie, że pacjenci nie wywołali swoich problemów, ale to oni muszą je rozwiązać. Terapeuci muszą mieć jednocześnie świadomość tego, że życie, będąc osobą chwiejną emocjonalnie, jest nie do wytrzymania i konieczna jest wówczas nauka nowych zachowań, w różnych możliwych kontekstach. Z tym że pacjenci nie mogą odnieść porażki w procesie terapeutycznym. Proces leczenia powinien trwać tak długo, jak jest to konieczne.

Jak DBT pomaga osobom z BPD?

Dzięki terapii DBT pacjent z BPD uczy się tego, jak wyrażać pełną akceptację wobec życia i samego siebie. Zyskuje wiedzę na temat tego, jak wprowadzać pozywane zmiany w swoich zachowaniach, a tym samym w relacjach z innymi osobami. Terapeuci specjalizujący się w tej metodzie koncentrują się na dawaniu pacjentom odpowiedniego wsparcia, motywowaniu ich do zmian oraz na wspólnym wypracowywaniu umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach i adaptacji do różnych okoliczności. Oczekiwanym efektem psychoterapii jest wówczas przede wszystkim nauczenie się przez pacjenta kontrolowania własnych emocji i zachowań oraz wykształcenie umiejętności zarządzania kryzysowego.

Wybrane efekty terapii DBT u osób z BPD:

• akceptowanie rzeczywistości,
• umiejętność wprowadzania zmian,
• analizowanie własnych zachowań i zdrowsze reagowanie,
• zmiana destrukcyjnych myśli,
• umiejętność współpracowania z innymi osobami,
• otwartość na nabywanie nowych umiejętności,
• umiejętność przyjmowania wsparcia.

DBT w leczeniu depresji i zaburzeń lękowych

Psychoterapia dialektyczno-behawioralna bywa też stosowana w przypadku osób cierpiących na depresję czy zaburzenia lękowe. Badania pokazały, że DBT sprawdza się m.in. u seniorów, którzy zmagają się z depresją, a także u osób z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym z objawami depresji. Taka forma terapii może sprawić, że pacjenci mają mniej myśli samobójczych, niższy poziom depresji oraz mniejsze poczucie bezradności i gniewu. DBT może również ograniczyć objawy lękowe, wzmocnić umiejętność regulacji emocji i uważności, a także zwiększyć poziom poczucia własnej sprawczości – co pomaga w zachowaniu zdrowia psychicznego.

Terapia DBT w pracy z młodzieżą i problemami behawioralnymi

DBT jest też formą leczenia zalecaną nierzadko w przypadku osób młodych, mających rozmaite problemy natury psychicznej. W takim kontekście wskazaniem do przeprowadzenia terapii dialektyczno-behawioralnej są m.in. tendencje samobójcze, zaburzenia odżywiania, samookaleczenia, zachowania seksualne wysokiego ryzyka, zażywanie narkotyków czy nadużywanie alkoholu. Warto natomiast podkreślić, że terapia DBT jest też przeznaczona dla nastolatków z trudnościami o mniejszym stopniu nasilenia. Terapeuci dialektyczno-behawioralni pomagają np. w panowaniu nad gniewem czy utrzymywaniu zdrowych relacji. Na terapię do nich zgłaszają się także osoby młode mające problem z regularnym uczęszczaniem na lekcje czy z zachowaniem świadomości własnych emocji.

Problemy nastolatków uczestniczących w terapii DBT:

• problem z panowaniem nad gniewem,
• brak świadomości własnych emocji,
• częste zrywanie relacji z innymi osobami,
• zachowania samobójcze,
• częste opuszczanie lekcji,
• zaburzenia odżywiania,
• samookaleczenia,
• zachowania seksualne wysokiego ryzyka,
• zażywanie narkotyków,
• nadużywanie alkoholu.

Sesje terapii DBT: czego oczekiwać?

Struktura i format sesji DBT

Technika DBT jest realizowana zarówno w formie terapii indywidualnej, jak i terapii grupowej czy coachingu telefonicznego. Sesje indywidualne prowadzone są przez wyspecjalizowanego psychoterapeutę, który wypracowane przez pacjenta umiejętności behawioralne dostosuje do wyzwań jego życia osobistego. Terapia grupowa natomiast polega na nabywaniu przez pacjentów umiejętności behawioralnych w grupie. Coaching telefoniczny z kolei odbywa się poza ustalonymi sesjami. Pacjenci mogą dzwonić do swoich terapeutów, by uzyskać pomoc w przypadku sytuacji kryzysowych.

Formy terapii dialektyczno-behawioralnej:

• psychoterapia indywidualna,
• psychoterapia grupowa,
• coaching telefoniczny.

Należy przy tym zaznaczyć, że dialektyczna terapia behawioralna jest podzielona na cztery etapy terapeutyczne. Na początek terapeuci pracują z pacjentami nad najpoważniejszymi, autodestrukcyjnymi problemami, takimi jak np. zachowania samobójcze. Następnie skupiają się na innych trudnościach, które wpływają na jakość życia danej osoby – przykładem takiego problemu jest brak umiejętności regulacji emocji. W etapie trzecim celem staje się podniesienie u pacjenta poczucia własnej wartości oraz polepszenie jego relacji interpersonalnych. Na końcu terapia skoncentrowana jest na tym, by pacjent potrafił wykorzystywać życie w optymalny sposób oraz by odczuwał on dzięki temu większe szczęście.

Etapy psychoterapii DBT:

• Etap 1: Eliminacja najpoważniejszych, autodestrukcyjnych zachowań.
• Etap 2: Poprawa jakości życia pacjenta.
• Etap 3: Polepszenie poczucia własnej wartości pacjenta oraz poprawa jego relacji interpersonalnych.
• Etap 4: Maksymalne wykorzystywanie życia, znalezienie sposobów na odczuwanie większego szczęścia.

Techniki i ćwiczenia wykorzystywane w DBT

Trening uważności

Jedną z najważniejszych technik wykorzystywanych w ramach terapii DBT jest mindfulness, czyli trening uważności. Takie ćwiczenie polega na koncertowaniu uwagi na wewnętrznych i zewnętrznych bodźcach pojawiających się w danej chwili – na doświadczaniu „tu i teraz”. Jego celem jest poprawa samopoczucia, eliminacja bodźców stresowanych, a tym samym zmniejszenie odczuwanego niepokoju. W ramach treningu uważności pacjenci przeprowadzają m.in. skanowanie ciała, uważność skierowaną na myśli i emocje czy pełne doświadczanie własnego oddechu. W ten sposób zwalniają i uczą się tego, jak zdrowo radzić sobie ze stresem w przypadku bólu emocjonalnego. W ramach treningu uważności pacjenci nabywają dwa rodzaje umiejętności: umiejętności „co” oraz umiejętności „jak”.

Regulacja emocji

W terapii dialektyczno-behawioralnej istotna jest też regulacja emocji, która pozwala na umiejętne reagowanie w przypadku pojawienia się silniejszych uczuć. Celem treningu, który ma z nią związek, jest nauczenie się przez pacjenta identyfikacji, nazywania i zmieniania własnych emocji – na zdrowsze i tym samym korzystniejsze w kontekście jego zdrowia psychicznego. W rezultacie pacjent ma więcej pozytywnych doświadczeń emocjonalnych: potrafi rozpoznawać i nazywać negatywne emocje i eliminować je w zdrowy dla siebie sposób. Ekspozycja na emocje pozwala mu na zmniejszenie lęku przed nimi i na eliminację zachowań związanych z unikaniem ich doświadczania, np. w postaci zażywania narkotyków czy samouszkodzeń.

Efektywność interpersonalna

Elementem psychoterapii dialektyczno-behawioralnej jest również praca nad efektywnością interpersonalną. Polega to na wykształceniu umiejętności odpowiedniego postępowania z ludźmi i budowania z nimi zdrowych relacji. Uczestnicy terapii uczą się, jak realizować swoje cele bez niszczenia nawiązanych relacji. Celem DBT jest w tym zakresie wypracowanie u pacjenta asertywności, umiejętności rozwiązywania konfliktów i dbania o relacje z jednoczesnym zachowaniem szacunku wobec samego siebie.

Tolerancja na stres

Podczas terapii dialektyczno-behawioralnej kluczowe są też ćwiczenia poświęcane zwiększaniu tolerancji pacjenta na stres. Celem jest wówczas doświadczanie cierpienia w sposób zrównoważony i przetrwanie kryzysu bez pogarszania swojej sytuacji. Pacjenci uczą się tego, jak akceptować rzeczywistość – nawet wtedy, kiedy ich aktualne doświadczenia są wyjątkowo trudne. Zyskują przy tym świadomość tego, że cierpienie jest naturalne, a nieakceptowanie go prowadzi do spotęgowania negatywnych emocji. W ten sposób stają się gotowi do wprowadzania w swoim życiu istotnych zmian.

Analiza behawioralna

Poza treningiem umiejętności behawioralnych, takich jak uważność, odporność na stres, efektywność interpersonalna i regulacja emocja, podczas terapii DBT wykorzystywana jest także analiza behawioralna. To technika zaczerpnięta z funkcjonalnej analizy zachowania (FAP), która polega na szczegółowej analizie łańcucha zachowania doprowadzającego do reakcji problemowej. Psychoterapeuta nie przyjmuje wówczas żadnych założeń. Dąży tylko do tego, by zdobyć wszystkie informacje na temat myśli, uczuć i środowiska, które dotyczyły zdarzeń poprzedzających zachowanie problemowe. W ten sposób chce uzyskać pełen obraz sytuacji.

Ekspozycja

Inną przykładową techniką terapeutyczną stosowaną podczas terapii DBT jest ekspozycja: na zdarzenia budzące strach, poczucie winy, żal i złość. Kluczowe w jej kontekście jest także blokowanie bądź odwrócenie automatycznych tendencji do zachowywania się w określony sposób, związany z odczuwaną emocją. Warto natomiast podkreślić, że w terapii dialektyczno-behawioralnej ekspozycja stosowana jest nieformalnie. Oznacza to, że nie istnieje sformalizowany protokół, a na realizację tej techniki nie poświęca się raczej całej sesji.

Korzyści i wyzwania terapii DBT

Główną korzyścią mającą wynikać z terapii dialektyczno-behawioralnej jest doprowadzenie pacjenta do momentu, w którym jego wcześniejsze problemy, utrudniające jego funkcjonowanie, zostaną wyeliminowane. Wśród szczegółowych zalet takiej metody terapeutycznych mieści się w szczególności pełna akceptacja pacjenta ze strony psychoterapeuty oraz założenie, że prawda nie jest obiektywna. W kontekście terapii DBT niewątpliwie kluczowe znaczenie ma relacja pomiędzy pacjentem a specjalistą – oparta na zaangażowaniu, empatii, zaufaniu i braku uprzedzeń. Choć jednak nurt dialektyczno-behawioralny zyskał dotychczas duże uznanie, wyszczególniane są również pewne wyzwania, wobec których stawiani są terapeuci. Takim wyzwaniem jest m.in. praca z osobami z zaburzeniem osobowości z pogranicza, stanowiącym główne wskazanie do rozpoczęcia terapii DBT.

Pozytywne aspekty stosowania DBT

Stosowanie metody dialektyczno-behawioralnej ma na celu uzyskanie określonych rezultatów terapeutycznych. Jednym z oczekiwanych efektów jest wypracowanie u pacjenta pełnej akceptacji rzeczywistości. Korzyścią, którą czerpie osoba uczestnicząca w procesie zdrowienia, jest też wykształcenie umiejętności budowania wysokiej jakości relacji oraz zmiana destrukcyjnych myśli, przekonań i zachowań na nowe, korzystniejsze w kontekście zdrowia psychicznego. Są to jednak tylko wybrane efekty, które stanowią jednocześnie pozytywne aspekty stosowania DBT.

Korzyści czerpane przez uczestnika terapii DBT:

• akceptacja rzeczywistości,
• zdrowe doświadczanie emocji i samego siebie,
• budowanie zdrowych relacji,
• wprowadzanie pozytywnych zmian w swoich zachowaniach,
• analizowanie swoich problemów i destrukcyjnych wzorców zachowań,
• zastępowanie destrukcyjnych zachowań innymi, lepszymi reakcjami,
• zmiana destrukcyjnych myśli i przekonań,
• skuteczne komunikacja i współpraca w zespole,
• wypracowanie nowych umiejętności, w celu maksymalizacji swojego potencjału,
• rozpoznawanie swoich mocnych stron i ich odpowiednie wykorzystywanie.

Jak znaleźć kwalifikowanego terapeutę DBT?

Kliniki.pl to miejsce, w którym zgromadzeni są specjaliści świadczący rozmaite usługi mające na celu poprawę zdrowia pacjentów. To nowoczesna platforma łączącą pacjentów z prywatnymi klinikami czy gabinetami lekarskimi – również takimi, które specjalizują się w prowadzeniu psychoterapii. W naszym serwisie pacjenci mogą znaleźć odpowiedniego specjalistę, między innymi w zakresu terapii dialektyczno-behawioralnej.

Terapia DBT a inne metody terapeutyczne

Warto przy tym podkreślić, że psychoterapia, a w tym terapia dialektyczno-behawioralna jest tylko z jedną z możliwości w zakresie leczenia pacjentów z zaburzeniami emocjonalnymi. Pacjenci, w zależności od indywidualnych potrzeb, korzystają również z leczenia farmakologicznego. Stosują wówczas przede wszystkim takie środki jak leki przeciwdepresyjne, uspokajające lub przeciwlękowe.

Porównanie DBT z innymi formami terapii

Różne mogą być też postaci psychoterapii stosowanej wśród pacjentów cierpiących na zaburzenia emocjonalne. Poza metodą dialektyczno-behawioralną powszechna jest m.in. terapia akceptacji i zaangażowania skoncentrowana na maksymalnym zaangażowaniu pacjenta we własne życie czy terapia mindfulness, mająca na celu osiągnięcie stanu świadomego skupienia uwagi na emocjach doświadczanych w danej chwili. Poza nurtem poznawczo-behawioralnym natomiast popularne jest stosowanie terapii psychoanalitycznej, np. freudowskiej, skoncentrowanej na czynnikach biologicznych, popędach i przeżyciach pacjenta z okresu dzieciństwa. Wyróżnia się także nowoczesną psychoanalizę i terapię psychodynamiczną – odpowiednią w szczególności w przypadku osób z depresją i zaburzeniami osobowości.