Usuwanie zmian skórnych metodą krioterapii

Początki krioterapii ogólnej datowane są na czasy starożytnego Egiptu. Pierwsze zmianki o terapii zimnem, bo tym jest właśnie krioterapia, można znaleźć m.in. w pismach Hipokratesa, który uważał ten typ leczenia za redukujący ból i zatrzymujący krwawienie. Prekursorem wykorzystania niskich temperatur skroplonego powietrza przy usuwaniu zmian skórnych był doktor Campbell White, który w 1899 roku podał do wiadomości publicznej informację o udanych próbach leczenia tym sposobem m.in. brodawek i kurzajek. Dziś krioterapia miejscowa, zwana też kriodestrukcją, stosowana jest głównie przy usuwaniu zmian skórnych oraz leczeniu powierzchownych nowotworów. 

W ostatnich latach rozwinięto urządzenia krioterapeutyczne z kontrolą temperatury i czasu ekspozycji – nowoczesne kriospraye pozwalają na precyzyjne działanie i ograniczenie uszkodzeń tkanek otaczających. Badania kliniczne z 2022 roku potwierdzają skuteczność tej metody przy leczeniu niewielkich zmian, oferując poziom nawrotów porównywalny z leczeniem chirurgicznym.

Rodzaje aplikacji krioterapii

W zależności od rodzaju zmiany skórnej oraz lokalizacji, krioterapia może być przeprowadzana różnymi metodami aplikacji:

• Kriospray – rozpylanie ciekłego azotu bezpośrednio na zmianę skórną z użyciem dyszy pod ciśnieniem;
• Krioaplikator – specjalna końcówka przystawiana do skóry, przez którą przepływa schłodzony czynnik chłodzący;
• Sonda kontaktowa – metalowa końcówka przykładana bezpośrednio do skóry, zapewniająca miejscowe, intensywne zamrażanie zmiany.

Wybór metody zależy od charakterystyki zmiany, jej rozmiaru, głębokości oraz doświadczenia personelu medycznego.

Skuteczność krioterapii i wskazania

Według specjalistycznego portalu medycznego MedScape, już w 1990 roku 87% dermatologów z całego świata stosowało krioterapię. Dobrze przeprowadzona procedura w leczeniu raka podstawnokomórkowego zmniejsza ryzyko nawrotu do 7,5%, podczas gdy zabieg chirurgiczny daje około 10% szans na ponowne pojawienie się choroby.

Nowe doniesienia z badań z 2023 roku potwierdzają, że krioterapia jest także efektywna przy likwidacji wczesnych raków płaskonabłonkowych o niewielkich rozmiarach, choć w takich przypadkach konieczna jest dokładna kontrola histopatologiczna po zabiegu.

Zastosowania dermatologiczne

Krioterapia najpowszechniej stosowana jest obecnie w dermatologii. Znajduje szerokie zastosowanie w likwidacji różnych zmian skórnych – od brodawek (w tym kłykcin kończystych wywołanych HPV), przez kurzajki i nagniotki, aż po naczyniaki i rozszerzone naczynka. Również blizny, bliznowce i rogowacenia słoneczne u osób z jasną karnacją reagują pozytywnie na leczenie niską temperaturą.

Osobom z trądzikiem i pozostałościami po nim krioterapia może pomóc spłycić zmiany oraz poprawić wygląd skóry – choć stosuje się ją zwykle jako uzupełnienie innych procedur, np. peelingów chemicznych czy laseroterapii.

Bezpieczeństwo, powikłania i przeciwwskazania

Krioterapia miejscowa jest bezpieczna i może być stosowana u osób w różnym wieku. Zabieg wykonuje się w cyklach lub jednorazowo, w zależności od rodzaju zmiany. Jest bezbolesny, bezkrwawy i zwykle nie wymaga znieczulenia – co czyni go wygodną opcją m.in. dla dzieci.

Pierwsze doniesienia o możliwych powikłaniach mówią o niewielkim odsetku przypadków bolesności lub rumienia. Rzadko dochodzi do infekcji wtórnej – zwykle w miejscach z głęboką zmianą. W 2024 roku opublikowano zalecenia podkreślające konieczność oceny stanu naczyń krwionośnych przed zabiegiem u osób z chorobami tętnic kończyn.

Możliwe powikłania

Warto zaznaczyć, że wśród potencjalnych efektów ubocznych krioterapii mogą pojawić się:

• Przebarwienia pozabiegowe – hipopigmentacja (rozjaśnienie skóry) lub hiperpigmentacja (ściemnienie) szczególnie u osób z ciemniejszym fototypem skóry;
• Obrzęk i przejściowe zasinienie w miejscu zabiegu;
• Ryzyko kriouszkodzeń głębszych tkanek w przypadku niewłaściwej techniki aplikacji lub zbyt długiej ekspozycji na zimno.

U pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi lub cukrzycą należy zachować szczególną ostrożność. Ze względu na obniżoną odporność oraz zaburzenia mikrokrążenia mogą oni być bardziej podatni na powikłania oraz wolniejsze gojenie ran po krioterapii.

Przeciwwskazania do krioterapii

• Choroby naczyniowe (np. choroba Raynauda);
• Skłonność do bliznowców przerostowych;
• Aktywne infekcje bakteryjne lub wirusowe w obszarze zabiegowym;
• Okres ciąży (nie zaleca się zabiegu w okolicach brzucha/jajników);
• Zaawansowana cukrzyca z powikłaniami naczyniowymi;
• Aktywne choroby autoimmunologiczne przebiegające z zaburzeniami gojenia skóry.

Przebieg zabiegu i gojenie

Po zabiegu tworzy się strupek, który odpada samoistnie. Czas gojenia zależy od głębokości i powierzchni zabiegu. Dzięki precyzyjnej kontroli temperatury minimalizuje się ryzyko powstawania blizn – zwykle są one niewielkie lub nieobecne, co wpływa na wysoki komfort pacjenta.

Nowoczesne podejście obejmuje również wsparcie regimenem pielęgnacyjnym – lekarze często zalecają delikatne środki nawilżające i ochronę przeciwsłoneczną, aby wspomóc proces regeneracji oraz zapobiegać hiperpigmentacji w miejscu zabiegu.