Żylaki powrózka nasiennego - przyczyny powstawania

Powrózek nasienny obejmuje struktury wychodzące z moszny, a następnie przechodzące przez kanał pachwinowy. Utrudnienia w obrębie odpływu krwi żylnej mogą powodować poszerzenie ściany naczyń, co ostatecznie skutkuje powstaniem żylaków, w tej okolicy określanych terminem varicocele. Jak podaje Urology Care Foundation, żylaki powrózka nasiennego występować mogą nawet u 10 do 15 na 100 mężczyzn. Większość przypadków przebiega bezobjawowo, rzadko występują obrzęk okolicy mosznowej czy zmiany imitujące guzki zlokalizowane w obrębie jądra, czasami objawem może być ból jądra promieniujący do pachwiny.

Przyczyny żylaków powrózka nasiennego

Procesy prowadzące do poszerzenia naczyń nie są do końca zdefiniowane. Sugerowany jest rozwój zmian na podłożu wrodzonego defektu zastawek żylnych lub nieprawidłowej syntezy składników tkanki łącznej. Zdarzyć się może również niedorozwój bądź brak niektórych naczyń.

Najczęstsze przyczyny żylaków powrózka nasiennego:

• wrodzony defekt zastawek żylnych,
• nieprawidłowa synteza tkanki łącznej,
• niedorozwój lub brak niektórych naczyń,
• patologie w obrębie nerek (guzy, torbiele),
• czynniki środowiskowe (stres oksydacyjny, toksyny),
• predyspozycje genetyczne osłabiające ścianę naczyniową.

Zmiany częściej lokalizują się po stronie lewej (nawet w 90% przypadków). Wynika to z anatomii układu rozrodczego męskiego. Lewa żyła jądrowa jest jedną z najdłuższych występujących u człowieka, jej ujście znajduje się bezpośrednio w obrębie żyły nerkowej lewej. Dłuższy przebieg naczynia powoduje, że dla wywołania przepływu krwi wymagane jest wyższe ciśnienie, a ten właśnie czynnik fizyczny sprzyja zwiększaniu przekroju ściany naczyniowej. W ostateczności proces powstawania żylaków obejmuje nie tylko wyżej wymienioną żyłę, ale także naczynia wchodzące w skład wiciowatego splotu żylnego.

W literaturze medycznej podkreśla się znaczenie czynników środowiskowych. Należą do nich przewlekły stres oksydacyjny, ekspozycja na toksyny oraz czynniki cywilizacyjne, takie jak siedzący tryb życia czy długotrwałe przebywanie w wysokiej temperaturze. Te elementy mogą zwiększać ryzyko rozwoju  żylaków powrózka nasiennego oraz pogarszać parametry nasienia.

Procesy doprowadzające do żylaków powrózka nasiennego mogą wynikać z patologii w obrębie nerek. Guzy, torbiele zlokalizowane w pobliżu żyły nerkowej lewej mogą stanowić mechaniczną przeszkodę dla przepływu krwi, a to skutkuje później nadmiernym gromadzeniem płynu w naczyniach jądrowych i ich poszerzaniem.

Badania sugerują, że u niektórych pacjentów występują predyspozycje genetyczne do osłabienia struktury ściany naczyniowej. Zaburzenia w budowie kolagenu oraz elastyny mogą dodatkowo sprzyjać rozwojowi żylaków w młodym wieku.

Mechanizmy i skutki żylaków powrózka nasiennego

Zastój krwi skutkuje niedoborami tlenu w najbliżej położonych komórkach. Do ciekawych wniosków doszła chińska grupa badawcza, analizująca występowanie niektórych białek w obrębie niedotlenionych naczyń [1]. Zauważono znaczący wzrost poziomu HIF-1-alfa (hypoxia-inducible factor 1 alfa) oraz Bcl-2 (czynnika zapobiegającego apoptozie, czyli śmierci komórki). Sugeruje się protekcyjny wpływ tych substancji na śródbłonek naczyniowy. Możliwe, że wraz z postępem nauki, pomiar stężenia tych substancji we krwi będzie mógł być wykorzystywany w diagnostyce bezobjawowych przypadków varicocele.

Zaburzenie odpływu krwi powoduje wzrost temperatury w obrębie jąder (o około 1–1,5 stopnia Celsjusza), co skutkuje nieprawidłowymi procesami spermatogenezy (produkcji męskich komórek rozrodczych). Brak leczenia prowadzi do niepłodności – autorzy włoskiego badania [2] z 2015 roku podkreślili, że nawet zmiany subkliniczne powinny podlegać leczeniu. W ich pracy analizowano skuteczność zabiegu embolizacji nieprawidłowych struktur. Odnotowano, że jakość nasienia u tych pacjentów, w porównaniu do grupy kontrolnej, uległa znaczącej poprawie.

Najświeższe badania z lat 2021–2023 wskazują także na rolę stresu oksydacyjnego w patogenezie varicocele. Nasilony stres oksydacyjny prowadzi do uszkodzenia DNA plemników, co ma bezpośrednie przełożenie na obniżenie płodności. Terapie antyoksydacyjne, stosowane równolegle z leczeniem operacyjnym, są przedmiotem intensywnych badań klinicznych i mogą w przyszłości stanowić element standardu postępowania.

Varicocele jest jedną z głównych przyczyn męskiej niepłodności. Zaburzenia jakości plemników oraz ich ruchliwości obserwuje się nawet u mężczyzn bez widocznych objawów choroby, co podkreśla konieczność wczesnej diagnostyki.

Najważniejsze skutki nieleczonych żylaków powrózka nasiennego:

• wzrost temperatury jąder,
• zaburzenia spermatogenezy,
• obniżenie jakości i ruchliwości plemników,
• zwiększone ryzyko męskiej niepłodności,
• pogorszenie parametrów nasienia mimo braku objawów.

Diagnostyka i konsekwencje kliniczne

Powstawanie męskiego nasienia, nawet jeżeli proces żylakowy dotyczy naczyń tylko jednej połowy ciała, jest zaburzone zwykle w obu jądrach. W czasach, gdy problemy z poczęciem są wyjątkowo częste, mężczyźni powinni bacznie obserwować swoje jądra oraz struktury w ich okolicy i w razie podejrzenia jakichś nieprawidłowości niezwłocznie kierować się do lekarza urologa.

Diagnostyka żylaków powrózka nasiennego opiera się przede wszystkim na badaniu fizykalnym oraz ultrasonografii z dopplerem, która pozwala precyzyjnie ocenić przepływ krwi i stopień refluksu żylnego. Najnowsze wytyczne Europejskiego Towarzystwa Urologicznego zalecają również uwzględnienie badań nasienia, co pomaga w ocenie wpływu schorzenia na płodność pacjenta.