Analiza składu ciała - o czym nam mówi?

Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia z 2023 roku, problem nadwagi i otyłości w Polsce stale narasta. Szacuje się, że już 3 na 5 dorosłych Polaków ma nadwagę, a co czwarty jest otyły. Co alarmujące, problem ten coraz częściej dotyczy również dzieci i młodzieży. Warto przy tym podkreślić, że otyłość jest już uznawana za chorobę cywilizacyjną, która wpływa zarówno na kondycję fizyczną, jak i psychiczną człowieka.

Jej skutkami mogą być m.in. depresje, nadciśnienie, cukrzyca typu 2, kłopoty ze snem, choroby mięśni i szkieletu czy nowotwory (w tym rak jelita grubego i rak piersi). Dlatego trzeba z nią walczyć, korzystając ze wszystkich dostępnych metod. Jedną z nich jest analiza składu ciała dostarczająca szczegółowych informacji o organizmie konkretnego człowieka, które później przekłada się na odpowiednie dopasowanie diety i aktywności fizycznych.

Dlaczego analiza składu ciała jest ważna?

Dlaczego samo regularne ważenie się nie wystarczy? Wynika to z tego, że osoby mające dokładnie taką samą masę ciała mogą mieć zróżnicowany stan organizmu. Wskaźnik BMI, choć przydatny w badaniach populacyjnych, bywa mylący na poziomie indywidualnym – nie odróżnia masy mięśniowej od tłuszczowej. Sportowiec o rozbudowanej muskulaturze może mieć BMI wskazujące na nadwagę, podczas gdy osoba o prawidłowej masie ciała może cierpieć na otyłość okołonarządową (wisceralną), która jest szczególnie niebezpieczna dla zdrowia.

Posiadając tak szczegółowe informacje, trener czy dietetyk może doprowadzić do zmiany nieprawidłowych proporcji w ciele, zmieniając chociażby proporcje tkanki mięśniowej i tłuszczowej. Co istotne, takiej zmiany możemy początkowo nie zauważać na wadze (gdyż mięśnie są gęstsze od tłuszczu), ale badanie BIA pokaże ją natychmiast, co jest niezwykle motywujące.

Analiza składu ciała BIA - jak działa i co pokazuje?

Analiza składu ciała (bioimpedancja elektryczna, w skrócie BIA) za pomocą podstawowego urządzenia do niej służącego zmierzy wagę ciała, procentowy skład tkanki tłuszczowej i wodnej, masę mięśni, masę kości, stopień otłuszczenia narządów, pokaże też wartość BMI (body mass index) i nasz wiek metaboliczny.

Rozszerzone wersje analizatorów pokażą również zawartość białka i substancji mineralnych w organizmie, masę mięśni i tłuszczu z rozróżnieniem na poszczególne segmenty ciała i poziom wskaźnika PPM (podstawowej przemiany materii) mówiący o tym, ile ciało potrzebuje kalorii do tego, by prawidłowo pracować.

Nowoczesne analizatory BIA oferują analizę segmentalną, która pozwala na ocenę rozkładu tkanki tłuszczowej i mięśniowej w poszczególnych częściach ciała (np. w prawej i lewej ręce, nodze czy tułowiu). Jest to niezwykle cenne narzędzie w fizjoterapii do monitorowania postępów rehabilitacji po urazach, a także w sporcie do oceny symetrii rozwoju muskulatury i optymalizacji planów treningowych.

W trakcie analizy przez ciało przepływa prąd o bardzo niskim, niemal nieodczuwalnym dla nas natężeniu (około 330 μA). By uzyskać wynik, wykorzystywana jest zasada mówiąca o tym, że kości, woda oraz mięśnie inaczej (lepiej) przewodzą energię elektryczną niż tłuszcz. Tkanka tłuszczowa stawia znacznie większy opór dla impulsów elektrycznych, przez co jest łatwo rozróżniana od kości czy mięśni.

Ograniczenia metody BIA

Warto zaznaczyć, że wyniki analizy składu ciała mogą różnić się w zależności od użytego sprzętu i metody, co może wpłynąć na ich interpretację. Niektóre urządzenia mogą być bardziej dokładne, a inne mniej, dlatego warto korzystać z nowoczesnych i dobrze skalibrowanych analizatorów. Ponadto, metoda BIA (bioelektryczna impedancja) ma swoje ograniczenia.

Do najważniejszych ograniczeń metody należą:

• Wpływ nawodnienia organizmu - pomiar metodą BIA jest bardzo wrażliwy na poziom nawodnienia ciała. Odwodnienie może zawyżać wynik procentowej zawartości tłuszczu, natomiast nadmierne nawodnienie – go zaniżać. Dlatego pomiar wykonany po intensywnym wysiłku, spożyciu alkoholu czy kofeiny może być niedokładny.
• Zmienność pomiaru w ciągu dnia - wyniki BIA mogą się różnić w zależności od pory dnia. Najbardziej wiarygodne są poranne pomiary na czczo. Jedzenie, picie, a nawet zmęczenie mogą zmienić wynik nawet o kilka punktów procentowych.
• Niska dokładność u osób z dużą masą ciała - u osób z nadwagą lub otyłością metoda BIA może nieprecyzyjnie oszacować zawartość tkanki tłuszczowej. Podobnie, u bardzo umięśnionych osób wynik może być błędnie interpretowany jako nadmiar wody.
• Wpływ wieku, płci i typu sylwetki - algorytmy stosowane w urządzeniach BIA opierają się na danych statystycznych. Nie zawsze uwzględniają indywidualne różnice, np. u osób starszych, sportowców czy osób z niestandardową budową ciała.
• Rodzaj używanego urządzenia - domowe wagi z funkcją BIA mają znacznie niższą precyzję niż profesjonalne analizatory segmentowe, które mierzą skład ciała osobno dla różnych partii (tułów, kończyny).
• Brak rozróżnienia rodzaju tłuszczu - BIA nie rozróżnia tłuszczu podskórnego i trzewnego. Tymczasem to właśnie tłuszcz trzewny (wewnętrzny) wiąże się z większym ryzykiem chorób metabolicznych.
• Ograniczenia dla niektórych pacjentów - metoda BIA nie jest zalecana dla osób z wszczepionym rozrusznikiem serca oraz kobiet w ciąży. Może być również niedokładna u osób z zaburzeniami elektrolitowymi.

Inne metody analizy składu ciała

Istnieją również inne metody analizy składu ciała, takie jak DEXA (Dual-Energy X-ray Absorptiometry) czy tomografia komputerowa (CT), które są uważane za "złoty standard" ze względu na wysoką dokładność. Są one jednak zazwyczaj droższe, mniej dostępne i wiążą się z ekspozycją na promieniowanie, dlatego stosuje się je głównie w badaniach naukowych i klinicznych.

Przygotowanie do badania składu ciała

By uzyskać najbardziej miarodajny wynik, należy nie jeść nic minimum dwie godziny przed badaniem, wypróżnić się przed nim, nie pić przez minimum godzinę wody i innych płynów, zdjąć biżuterię, skarpetki, rajstopy i ciężkie warstwy odzieży, nie kąpać się ani nie trenować bezpośrednio przed analizą, stać też spokojnie minimum pięć minut przed nią.

Kluczowa dla monitorowania postępów jest powtarzalność warunków badania. Aby kolejne pomiary były ze sobą porównywalne, analizę należy wykonywać o tej samej porze dnia, najlepiej rano, na czczo i po skorzystaniu z toalety. U kobiet na wynik może wpływać także faza cyklu miesiączkowego, dlatego warto wykonywać pomiary w tym samym momencie cyklu.

Regularność i częstotliwość pomiarów

Jeśli jest się w trakcie diety, leczenia hormonami czy na przykład intensywnego procesu treningowego, analizę składu ciała warto wykonywać średnio co cztery tygodnie. W innych wypadkach wystarczy poddawać się analizie co dwa-trzy miesiące. Regularność pozwala obiektywnie śledzić zmiany i w razie potrzeby modyfikować plan działania.

Zalety metody BIA

Metoda bioelektrycznej impedancji (BIA) cieszy się dużą popularnością zarówno wśród specjalistów, jak i użytkowników indywidualnych. Wynika to z wielu praktycznych korzyści, jakie oferuje.

Oto najważniejsze zalety tej metody:

• Nieinwazyjność i bezpieczeństwo
• Szybkość badania
• Łatwość wykonania
• Możliwość monitorowania postępów
• Szeroki zakres analizowanych parametrów
• Dostępność i niska cena
• Brak konieczności specjalistycznego przygotowania

Koszt i przeciwwskazania do badania składu ciała

Analizę bioimpedancji ciała można wykonać w przychodniach dietetycznych, w szpitalach, w klubach fitness czy na siłowniach. Ceny tego badania nie są wysokie, jednak warto do nich doliczyć koszt konsultacji ze specjalistą, który dokładnie zinterpretuje wyniki i na ich podstawie sformułuje odpowiednie zalecenia żywieniowe i treningowe.

Mimo że opisywane badanie jest bezpieczne, istnieje kilka przeciwwskazań do jego wykonania. Są nimi przede wszystkim ciąża, posiadanie rozrusznika serca bądź innego elektronicznego implantu (np. pompy insulinowej), waga poniżej 10 kilogramów lub powyżej 250 kilogramów, wzrost poniżej 95 centymetrów i powyżej 220 centymetrów, posiadanie metalowych elementów w ciele (np. endoprotez).

Warto również podkreślić, że analiza składu ciała nie zastąpi pełnych badań medycznych. Jest to narzędzie wspomagające, które dostarcza cennych informacji, ale zawsze powinno być uzupełniane przez konsultacje z lekarzem lub dietetykiem w celu uzyskania kompleksowej oceny stanu zdrowia.