Badanie genetyczne predyspozycji do nowotworów

Od czasu poznania całego ludzkiego genomu 2003 r. genetykom udało się poznać około czterystu genów najczęściej występujących nowotworów tkanki nabłonkowej, takich jak rak płuc, okrężnicy czy piersi.

Badania genetyczne w profilaktyce nowotworów

W przypadku osób zdrowych badania pełnią funkcję profilaktyczną – jeżeli w naszej rodzinie występowały przypadki nowotworów warto sprawdzić, czy znajdujemy się w grupie podwyższonego ryzyka zachorowania na raka z powodów genetycznych i w razie potrzeby zastosować odpowiednie środki zapobiegawcze, np. badania przesiewowe. 

Materiał genetyczny do badań izolowany jest z krwi pacjenta. Jednak nawet w przypadku niestwierdzenia mutacji genów oraz biorąc pod uwagę złożoność procesu rozwoju choroby nowotworowej - wciąż podstawą kwalifikacji do grupy podwyższonego ryzyka jest rzetelny wywiad lekarski i badania kliniczne.

Panele genetyczne i badania przesiewowe

Coraz częściej profilaktyczne badania genetyczne oferowane są w formie tzw. paneli genowych, obejmujących kilkanaście lub kilkadziesiąt genów związanych z ryzykiem nowotworów, np. piersi, jajnika, jelita grubego czy prostaty. Panele te pozwalają na kompleksową ocenę predyspozycji dziedzicznych.

W Polsce i Europie rośnie też znaczenie badań populacyjnych, które obejmują całe grupy społeczne, szczególnie w krajach nordyckich i Holandii. Celem takich badań jest wykrycie osób z wysokim ryzykiem genetycznym jeszcze przed wystąpieniem objawów choroby.

Genetyczne testy wspierające leczenie raka

W przypadku osób chorych na raka badania genetyczne mają zazwyczaj związek z nowoczesnymi metodami leczenia, czyli tzw. terapiami spersonalizowanymi. Badania te najczęściej prowadzone są jednak tylko w kierunku niektórych genów czy sekwencji genowych. Upraszczając, chodzi o to, że są to badania zmierzające do dopasowania pacjenta do określonego, dostępnego leczenia. Do najlepiej znanych badań tego typu zaliczamy testy w kierunku oceny mutacji w obrębie genów RAS (dla nowotworów jelita grubego), EGFR (dla raka płuc), a także receptora HER-2 lub HER2 (dla raka piersi i raka żołądka).

Najczęściej analizowane geny w leczeniu nowotworów:

• RAS – nowotwory jelita grubego
• EGFR – rak płuc
• HER2 – rak piersi i rak żołądka

W świecie nauk medycznych coraz więcej miejsca poświęca się jednak nowemu podejściu do pacjenta, czyli badaniom zmierzającym do dopasowania leku do profilu genetycznego nowotworu u konkretnego pacjenta.

W tym przypadku niezbędne są badania obejmujące wiele genów, gdzie w pierwszej kolejności stwierdza się obecność mutacji genowych. Materiał do tego rodzaju badań pochodzi z biopsji guza.

Nowoczesne technologie sekwencjonowania

Nowością są także tzw. badania NGS (Next-Generation Sequencing), które umożliwiają analizę setek genów jednocześnie. Technologia ta pozwala na uzyskanie bardziej kompleksowego obrazu molekularnego nowotworu i coraz częściej jest wdrażana także w Polsce – głównie w ramach badań naukowych i komercyjnych usług diagnostycznych.

Wyniki badań i ich znaczenie kliniczne

Wiedza na temat obecności dodatkowych mutacji patogennych, mających udział w procesie tworzenia nowotworów, lub ich braku już dzisiaj jest podstawą do kwalifikacji chorego do terapii celowanych. Może również skutkować włączeniem chorego do badania klinicznego z udziałem leków ukierunkowanych molekularnie, a w przyszłości być podstawą do wdrożenia nowszych metod leczenia celowanego, które aktualnie są w fazie badań klinicznych.

W większości ośrodków europejskich, w ramach rutynowych badań mutacji genowych, bada się od jednego do dwóch genów.

W Polsce badania mutacji genowych prowadzi m.in. niemiecko-węgierska firma KPS Diagnostics, która analizuje od 6 do 58 możliwych mutacji genów (jej twórcy 10 lat temu odkryli mutację genu EGFR, która występuje u ok 10% osób chorych na raka płuc).

Na podstawie wyników badania pacjent oraz lekarz otrzymują raport opisujący występujące mutacje oraz dodatkowo – wykaz terapii spersonalizowanych, które mogą być efektywne dla pacjenta posiadającego właśnie taką mutację (ostateczną decyzję o zasadności leczenia podejmuje lekarz interpretujący badanie genetyczne).

Interpretacja wyników badań genetycznych wymaga wiedzy specjalistycznej. Niektóre mutacje mogą być łagodne lub nie mieć znaczenia klinicznego – dlatego zawsze powinny być omawiane z lekarzem genetykiem lub onkologiem molekularnym.

Dostępność testów genetycznych i udział w badaniach klinicznych

Dzięki współpracy z ośrodkami badawczymi na całym świecie prowadzony przez firmę serwis oncompass.pl wyszukuje również dostępne w danym momencie badania kliniczne, prowadzone pod kątem takich mutacji i pomaga pacjentom w kontakcie z danym ośrodkiem klinicznym.

Jak wskazują statystyki medyczne, 70% pacjentów uczestniczących w dopasowanych badaniach klinicznych odnosi korzyści. Badania mutacji genowych nie są jeszcze standardem w diagnostyce, zarówno w Polsce, jak i w Europie, dlatego koszty ich przeprowadzenia ponosi pacjent. Za to w przypadku zakwalifikowania się do badań klinicznych, pacjent ponosi wyłącznie wydatki związane z logistyką.

Formy finansowania badań genetycznych:

• Środki własne pacjenta (komercyjna diagnostyka)
• Programy lekowe i pilotaże NFZ (Polska)
• Publiczne dofinansowanie (wybrane kraje UE)
• Udział w badaniach klinicznych (bezpłatne badania)

Obecnie trwają prace nad szerszym włączeniem finansowania badań genetycznych do systemu refundacji. W niektórych krajach UE testy genetyczne dla pacjentów z nowotworami piersi, jajnika czy jelita grubego są częściowo finansowane ze środków publicznych.

W Polsce refundacja obejmuje jedynie wybrane badania, głównie w ramach programów lekowych lub pilotaży NFZ.

Rozwój diagnostyki genetycznej wpisuje się w szerszy trend personalizacji leczenia w onkologii. W przyszłości możliwe będzie szersze wykorzystanie sztucznej inteligencji w analizie danych genetycznych oraz ich automatycznej interpretacji dla lekarzy i pacjentów.