Przepuklina brzuszna a ćwiczenia

O pozytywnych aspektach ćwiczeń fizycznych nie trzeba chyba nikogo przekonywać. Ruch pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia wielu schorzeń (m.in. kardiologicznych), a oprócz tego, dzięki wydzielanym podczas wysiłku endorfinom, poprawia samopoczucie. Niestety, u niektórych pacjentów występują ograniczenia co do możliwości podejmowania aktywności fizycznej. Czy jednym z takowych ograniczeń jest posiadanie przepukliny brzusznej?

Ćwiczenia przy przepuklinie brzusznej

Pacjent z przepukliną brzuszną może ćwiczyć, powinien jednak wybierać z ograniczonej listy aktywności sportowych. Związane jest to z patomechanizmem powstawania przepuklin. Do przemieszczeń narządów jamy brzusznej dochodzi bowiem w tych miejscach, w których tkanki są osłabione. Kiedy przepuklina już się rozwinie, a wytrzymałość tkanek otaczających jej tzw. wrota będzie się nadal zmniejszać, worek przepuklinowy będzie przybierał coraz większe rozmiary.

Pod pojęciem przepuklin brzusznych najczęściej mieszczą się: przepuklina pachwinowa, pępkowa, nadbrzuszna (kresy białej), pooperacyjna (brzuszna) oraz udowa. Ich lokalizacja i skłonność do uwięźnięcia wpływają na dobór ćwiczeń i strategię leczenia:

• przepuklina pachwinowa – zwykle wymaga unikania dźwigania i ćwiczeń z manewrem Valsalvy; preferowane są marsz, pływanie i łagodne formy jogi bez intensywnej pracy brzucha,
• przepuklina pępkowa/nadbrzuszna – należy unikać ruchów wywołujących wyraźne „wybrzuszanie” linii środkowej brzucha (mocne brzuszki, deski), a dobór ćwiczeń powinien minimalizować wzrost ciśnienia w jamie brzusznej,
• przepuklina pooperacyjna – z uwagi na osłabienie w obrębie blizny postępuje się szczególnie ostrożnie; często konieczna jest modyfikacja aktywności do czasu leczenia operacyjnego,
• przepuklina udowa – obarczona relatywnie większym ryzykiem uwięźnięcia; do czasu zabiegu zwykle zaleca się wyłącznie niskoobciążające aktywności.

Ze względu na wspomniane wyżej fakty pacjenci muszą unikać ćwiczeń, które mogłyby doprowadzić do powiększenia się rozmiarów przepukliny. Ograniczenia dotyczą chociażby możliwości wykonywania tzw. brzuszków czy podnoszenia ciężarów. Wymienione aktywności są związane ze wzrostem ciśnienia panującego we wnętrzu jamy brzusznej, a zmiany tego właśnie parametru stanowią jeden z czynników sprzyjających powstawaniu przepuklin oraz powiększaniu się tych, które są już obecne u pacjenta.

Bezpieczne i niewskazane ćwiczenia

Na szczęście istnieją ćwiczenia, które są bezpieczne dla osób z przepukliną brzuszną.

Zaliczamy do nich m.in.:

• spacery
• pływanie
• jogę (z pominięciem niektórych pozycji)

Joga przy przepuklinie – pozycje do unikania

W przypadku jogi warto znać pozycje, które często są niewskazane przy przepuklinie, bo wymagają silnego napinania mięśni brzucha, głębokich skrętów lub sprzyjają wstrzymywaniu oddechu:

• Navasana (łódka),
• deska (plank) i jej warianty, Chaturanga,
• Urdhva Dhanurasana (mostek) i głębokie wygięcia w tył,
• pozycje odwrócone wymagające dużego wysiłku (np. stanie na głowie, na rękach, świeca),
• głębokie skręty brzucha (np. Parivrtta Trikonasana) oraz pozycje z intensywnym bracingiem tułowia.

Zamiast tego lepiej wybierać łagodne pozycje, takie jak pozycja dziecka, delikatne „koci–krowi grzbiet”, spokojne pozycje stojące i rozciąganie bioder, z naciskiem na płynny oddech i brak bólu. Podczas każdej aktywności stosuj zasadę: wydech w fazie wysiłku, nie wstrzymuj oddechu.

Oddech i stabilizacja

Pomocny może być także pilates, który przyczynia się do wzmacniania głębokich mięśni brzucha bez istotnego zwiększania ciśnienia w jamie brzusznej.

Warto włączać łagodne ćwiczenia oddechowe (np. oddychanie przeponowe) oraz naukę świadomej aktywacji mięśnia poprzecznego brzucha i dna miednicy, co pomaga stabilizować tułów przy mniejszym wzroście ciśnienia w jamie brzusznej.

Czynniki ryzyka i profilaktyka

Czynniki ryzyka rozwoju przepukliny ściany jamy brzusznej obejmują m.in.:

• predyspozycję związaną z wiekiem i płcią (u mężczyzn częstsza jest przepuklina pachwinowa),
• przebyte operacje w obrębie jamy brzusznej (ryzyko przepukliny pooperacyjnej),
• otyłość, ciążę, wodobrzusze,
• przewlekły kaszel (np. przy POChP) lub kichanie,
• zaparcia i nawyk silnego parcia, przeszkody w odpływie moczu (np. przerost prostaty),
• podnoszenie ciężarów i intensywną pracę fizyczną bez prawidłowej techniki,
• palenie tytoniu i choroby tkanki łącznej, które osłabiają jakość kolagenu.

Prewencja polega głównie na:

• utrzymywaniu prawidłowej masy ciała i aktywności dostosowanej do stanu zdrowia,
• leczeniu przewlekłego kaszlu, zaparć i problemów urologicznych zmuszających do parcia,
• stosowaniu prawidłowej techniki podnoszenia (blisko ciała, wyprostowane plecy, wydech podczas dźwigania),
• stopniowym zwiększaniu obciążeń treningowych zamiast gwałtownych skoków intensywności,
• rzuceniu palenia, które sprzyja gojeniu tkanek,
• wzmacnianiu głębokiej stabilizacji tułowia w sposób niskociśnieniowy zgodnie z zaleceniami fizjoterapeuty.

Objawy alarmowe

Podczas ćwiczeń należy obserwować swoje ciało.

Przerwij aktywność i skontaktuj się z lekarzem, jeśli wystąpią:

• nagły lub narastający ból w okolicy przepukliny, zaczerwienienie, ucieplenie,
• gwałtowne powiększenie uwypuklenia, twardość i niemożność jego odprowadzenia,
• nudności, wymioty, wzdęcie, zatrzymanie gazów lub stolca,
• gorączka, złe samopoczucie.

Takie objawy mogą sugerować uwięźnięcie lub niedokrwienie zawartości przepukliny i wymagają pilnej oceny medycznej.

Operacja przepukliny a aktywność fizyczna

W zdecydowanej większości przypadków przepuklinę trzeba usunąć chirurgicznie. Pozwoli to m.in. zapobiec rozwojowi groźnych powikłań, do których zalicza się m.in. uwięźnięcie przepukliny. Jak taka operacja wpływa na możliwości uprawiania różnych sportów?

Sport po operacji przepukliny

Po wyjściu ze szpitala chory musi się oszczędzać. Przez około dwa tygodnie powinno się unikać jakichkolwiek czynności, które mogłyby spowodować zwiększenie ciśnienia w jamie brzusznej – mogłoby to skutkować zarówno rozejściem się rany, jak i rozwojem przepukliny pooperacyjnej.

Pierwsze, niezbyt obciążające aktywności (np. długie spacery) mogą być podejmowane około dwóch tygodni po operacji przepukliny. Stopniowo można wprowadzać kolejne ćwiczenia oraz coraz bardziej je intensyfikować. Miesiąc po zabiegu rana powinna już być całkowicie wygojona. Po tym czasie nadal jednak należy oszczędzać okolice brzucha – takie czynności, jak wspominane już wcześniej brzuszki, wykonywać można najwcześniej po około trzech miesiącach od operacji – i to tylko po uzyskaniu zgody lekarza prowadzącego.

Powrót do aktywności po operacji

Współczesne techniki chirurgiczne często wykorzystują minimalnie inwazyjne metody, które mogą pozwolić na szybszy powrót do aktywności fizycznej. Coraz powszechniej stosowana technika laparoskopowa zmniejsza ryzyko powikłań i przyspiesza proces rehabilitacji.

Tempo powrotu do aktywności po zabiegu zależy od rozmiaru i lokalizacji przepukliny oraz metody operacyjnej (otwarta vs. laparoskopowa, użycie siatki). W przepuklinach o większym ryzyku uwięźnięcia (np. udowych) lub w przepuklinie pooperacyjnej protokół bywa bardziej zachowawczy, a obciążenia zwiększa się wolniej. Do sportów kontaktowych i dźwigania ciężarów wraca się wyłącznie po indywidualnej zgodzie lekarza.

Na zakończenie warto podkreślić, że kluczowe znaczenie ma indywidualne podejście do pacjenta oraz stała współpraca z zespołem medycznym. Regularne konsultacje z lekarzem i fizjoterapeutą mogą pomóc w opracowaniu odpowiedniego planu ćwiczeń, tak aby pacjent mógł stopniowo i bezpiecznie wracać do swojej codziennej aktywności fizycznej.