Wymiana soczewki podczas operacji leczenia zaćmy a rozwój AMD

Pojęciem AMD (Age-related Macular Degeneration) czyli zwyrodnieniem plamki żółtej związanym z wiekiem, określa się zmiany degeneracyjne w obrębie plamki żółtej, które są uzależnione od starzenia się organizmu. Chorobę tę rozpoznaje się u osób po 55 roku życia. Istotą schorzenia jest uszkodzenie i zanik fotoreceptorów co prowadzi do pogorszenia widzenia a dalej do ślepoty. Ocenia się, że aktualnie AMD występuje u 14% mieszkańców krajów Unii Europejskiej powyżej 60 roku życia. Z kolei dane WHO wskazują, że w 2025 roku choroba dotykać będzie 30% społeczeństwa.

Zaćma (łac. cataracta) z kolei jest najczęstszą chorobą soczewki. Według danych WHO, cierpi na nią 20 milionów ludzi na całym świecie. Wyróżnia się wiele przyczyn jej powstawania, jednak najczęstszą z nich, podobnie jak w przypadku AMD, jest starzenie się organizmu. Aktualnie jedyną skuteczną metodą leczenia zaćmy jest operacja, podczas której usuwa się zniszczoną soczewkę oka i zastępuje nową soczewką.

AMD a zaćma – najważniejsze informacje

Współczesna chirurgia zaćmy umożliwia wszczepienie różnych typów soczewek wewnątrzgałkowych (IOL – intraocular lenses), w tym modeli z filtrem światła niebieskiego. W kontekście AMD pojawiła się hipoteza, że takie soczewki mogą zmniejszać ryzyko lub opóźniać progresję zwyrodnienia plamki, jednak dostępne badania nie potwierdzają jednoznacznie takiego efektu.

Najważniejsze informacje o AMD i zaćmie:

• AMD to zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem.
• Choroba rozpoznawana jest najczęściej po 55 roku życia.
• AMD prowadzi do pogorszenia widzenia i ślepoty.
• Zaćma jest najczęstszą chorobą soczewki na świecie.
• Starzenie się organizmu jest wspólnym czynnikiem ryzyka AMD i zaćmy.
• Jedyną skuteczną metodą leczenia zaćmy jest operacja z wymianą soczewki.

Ryzyko rozwoju AMD po operacji zaćmy

Przed zabiegiem operacyjnym wymiany soczewki w zaćmie, każdy pacjent powinien mieć przeprowadzoną dokładną diagnostykę siatkówki. Dzięki temu możliwe jest wychwycenie wczesnych zmian sugerujących występowanie AMD. Niestety czasami ze względu na znaczne zmętnienie soczewki nie jest możliwa dokładna ocena dna oka.

Z pomocą przychodzą zaawansowane badania obrazowe, takie jak optyczna koherentna tomografia komputerowa dna oka. Dobrym rozwiązaniem może być także wykonanie badań genetycznych wykrywających predyspozycję do zachorowania na AMD.

Należy jednak pamiętać, że wynik pozytywny nie oznacza, że na pewno schorzenie się u nas rozwinie, a jedynie, że mamy kilkukrotnie zwiększone ryzyko w stosunku do całej populacji.

Mechanizmy wpływu operacji zaćmy na plamkę żółtą

 Opisana wyżej diagnostyka jest ważna, ponieważ udowodniono wpływ operacji zaćmy z wymianą soczewki na przyspieszenie rozwoju AMD. Aktualnie istnieją dwie teorie, które tłumaczą przyczynę tego zjawiska. Pierwsza z nich dotyczy wytworzenia reakcji zapalnej na skutek operacji zaćmy.

Prowadzi ona do przyspieszenia zmian w siatkówce, a następnie do pogorszenia widzenia. Hipoteza ta jak dotąd nie została udowodniona. Druga zaś, nieco bardziej popularna, zakłada, że odpowiedzialne za przyspieszenie rozwoju AMD jest widmo niebieskie światła widzialnego.

Należy zauważyć, że naturalna soczewka jest jednocześnie filtrem, który ogranicza przepuszczanie szkodliwego promieniowania na siatkówkę. W momencie jej wymiany na sztuczną, która nie ma takich właściwości, światło padające na plamkę żółtą, może prowadzić do przyspieszenia procesów degeneracyjnych.

Od kilku lat wprowadzone zostały do obiegu soczewki z filtrem dla promieniowania niebieskiego. Niestety jak do tej pory wyniki badań prowadzonych zarówno przez polskich, jak i zagranicznych naukowców, są sprzeczne i niejednoznaczne.

Wskazania i przeciwwskazania do zabiegu

Jak do tej pory nie wykazano, aby wymiana soczewki spowodowała AMD u osób, które do tej pory jej nie miały. Opinie specjalistów są jednak podzielone w przypadku pacjentów, u których współistnieje AMD i zaćma. Wszyscy są jednak zgodni, że u chorych z zaawansowaną kataraktą należy przeprowadzić operację wymiany soczewki, która może uratować wzrok. Jednocześnie w sytuacji progresji AMD należy zastosować odpowiednie leczenie np. wstrzykiwanie preparatów anty-VEGF.

W decyzji o terminie zabiegu u pacjenta z rozpoznaną zaćmą i współistniejącym AMD należy uwzględnić kilka kluczowych czynników:

• stopień zmętnienia soczewki – możliwość wykonania dokładnej diagnostyki dna oka;
• stopień zaawansowania zmian plamki – aktywna postać wysiękowa AMD może wymagać najpierw leczenia przed zabiegiem;
• ocena jakości życia pacjenta – czy zmętnienie soczewki znacząco pogarsza widzenie w codziennych aktywnościach;
• dobór typu IOL – możliwie z uwzględnieniem soczewek z filtrem światła niebieskiego, jeśli istnieją wskazania;
• ogólny stan zdrowia pacjenta i poprawność badania przedoperacyjnego.

W praktyce klinicznej, mimo braku jednoznacznych przeciwwskazań, zaleca się, by u pacjentek z wczesną postacią AMD i zaawansowaną zaćmą nie odkładać zabiegu wymiany soczewki, ponieważ pozostawienie znacznie zamglonej soczewki może utrudniać dalsze leczenie plamki.

Nowoczesne możliwości i obserwacje po zabiegu

Coraz częściej w chirurgii zaćmy stosuje się soczewki wieloogniskowe lub torowe, co pozwala na korekcję krótkowzroczności, astygmatyzmu czy presbiopii jednocześnie z usunięciem zaćmy. W kontekście AMD ważne jest, aby dokładnie omówić z pacjentem korzyści i potencjalne ograniczenia takiego wyboru – dotychczasowe dane nie wskazują, że typ IOL może wpłynąć na ryzyko AMD, jednak wymagane są dalsze badania.

Dodatkowo prowadzone są badania nad wpływem suplementacji (np. luteiny, zeaksantyny) i stylu życia po operacji zaćmy na progresję AMD. Niektóre analizy sugerują, że zmniejszenie ekspozycji na światło niebieskie oraz utrzymanie stabilnej wagi ciała i kontrola czynników ryzyka (np. palenia tytoniu) mogą być korzystne dla ochrony plamki żółtej.

Przykładowe czynniki związane ze stylem życia:

• zmniejszenie ekspozycji na światło niebieskie,
• utrzymanie stabilnej wagi ciała,
• kontrola czynników ryzyka, np. palenia tytoniu.

Kontrola pooperacyjna i monitorowanie AMD

Pacjentom po operacji zaćmy z wszczepieniem soczewki wewnątrzgałkowej zaleca się regularne kontrole okulistyczne – co najmniej raz w roku – ze szczególnym uwzględnieniem oceny siatkówki oraz ewentualnej aktywności AMD. W razie stwierdzenia progresji choroby plamki, decyzje dotyczące leczenia (np. iniekcji anty-VEGF) powinny być podejmowane wspólnie z okulistą siatkówki.

Wymiana soczewki podczas operacji leczenia zaćmy stanowi skuteczną metodę poprawy widzenia i jakości życia u osób z zaawansowaną kataraktą. W kontekście rozwoju AMD dotychczasowe badania wykazały, że choć pojawiła się hipoteza zwiększonego ryzyka po zabiegu, nie potwierdzono jej jednoznacznie. Nowe dowody wskazują, że soczewki z filtrem światła niebieskiego nie dają znaczącej przewagi w zmniejszaniu zapadalności na AMD.

Dla pacjenta oznacza to, że decyzja o operacji powinna być oparta przede wszystkim na jakości widzenia i stopniu zaawansowania zaćmy, przy jednoczesnej ocenie stanu plamki żółtej. Ważna jest także długoterminowa opieka okulistyczna oraz kontrola czynników ryzyka – tak, aby możliwie najlepiej chronić zdrowie oka po zabiegu.