Operacje zaćmy

Liczba osób skarżących się na dolegliwości oczu stale rośnie. Według Światowej Organizacji Zdrowia zaćma zajmuje pierwsze miejsce w rankingu przyczyn ślepoty na świecie, odpowiadając za około 50% przypadków całkowitej utraty wzroku.

Szacuje się, że ponad 90 milionów ludzi na świecie żyje z zaawansowaną zaćmą, a ponad 17 milionów straciło wzrok na skutek tej choroby. W Polsce, według danych Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. WAM w Łodzi, z powodu zaćmy cierpi prawie co pięćdziesiąta osoba. Choruje na nią ok. 800 tysięcy Polaków, lecz z różnych powodów zabiegom poddaje się o wiele mniej osób.

Przyczyny i objawy zaćmy

Zaćma (katarakta) to bezbolesna choroba oczu. Może być wrodzona (stwierdza się ją już u noworodków) bądź nabyta, w tym starcza, pourazowa lub wtórna (jako zmętnienie torebki pozostałej po usuniętej soczewce. Leczy się je, wykonując laserem otwór w torebce, czyli YAG-kapsulotomię).

Zaćma pourazowa może występować u osób młodych po urazach mechanicznych gałki ocznej lub urazach penetrujących. Często wymaga indywidualnego podejścia chirurgicznego, szczególnie gdy towarzyszą jej inne uszkodzenia struktur oka.

Dotyczy głównie ludzi starszych, ale coraz częściej pojawia się również u młodszych grup wiekowych (u 30- i 40-latków). Rozwój choroby mogą wywołać zaburzenia metaboliczne, narażenie na promieniowanie rentgenowskie, a także przyjmowanie sterydów.

Głównym objawem jest stopniowe mętnienie soczewki, którego konsekwencją jest pogarszanie się widzenia. Cierpiące na nią osoby najczęściej skarżą się na zamglone widzenie, niekiedy także na zaburzenia widzenia barw i rozszczepianie się światła.

Zaćma nieleczona postępuje, a widzenie pogarsza się coraz bardziej. Schorzenie może wywołać cukrzyca, uraz bądź przewlekły stan zapalny wnętrza oka, natomiast nie poznano do końca przyczyn powstania zaćmy starczej.

Najczęstsze objawy zaćmy:

• zamglone, niewyraźne widzenie,
• trudności z widzeniem w nocy,
• nadwrażliwość na światło i odblaski,
• blaknięcie lub żółknięcie barw,
• podwójne widzenie w jednym oku.

Rozpoznanie i kwalifikacja do operacji

W diagnostyce zaćmy wykorzystuje się badanie ostrości wzroku i lampę szczelinową oraz ocenę przezierności soczewki. Do potwierdzenia diagnozy mogą być również potrzebne pomiary ciśnienia wewnątrzgałkowego i badania obrazowe – np. USG gałki ocznej przy zaawansowanym stadium choroby.

Wczesne rozpoznanie możliwe jest dzięki regularnym kontrolom wzroku, które mogą przeprowadzać nie tylko okuliści, ale także lekarze rodzinni oraz optometryści. Umożliwia to szybsze skierowanie pacjenta do chirurgii zaćmy i poprawia rokowanie.

Przed operacją pacjent musi przejść kwalifikację okulistyczną, obejmującą badanie wzroku, pomiary oka i wywiad zdrowotny. W przypadku zaćmy znacznie ograniczającej widzenie operacja może być refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

W sytuacji, gdy zabieg operacyjny nie jest możliwy, możliwe jest leczenie objawowe polegające na stosowaniu powyższych rozwiązań. W zaawansowanych przypadkach możliwe jest też wsparcie ze strony poradni rehabilitacji wzroku.

Chirurgia zaćmy i rodzaje soczewek

Powszechnie stosowaną metodą leczenia zaćmy jest fakoemulsyfikacja, umożliwiająca operowanie schorzenia w każdym jego stadium. Zabieg wykonuje się w warunkach ambulatoryjnych, w znieczuleniu miejscowym – poprzez podanie pacjentowi kropli znieczulających do worka spojówkowego.

Po kilku godzinach chory może opuścić klinikę. Operacja polega na usunięciu zmętniałej soczewki za pomocą ultradźwięków i wszczepieniu sztucznej soczewki (wewnątrzgałkowej). W czasie zabiegu chirurg wykonuje niewielkie (ok. 2 mm) nacięcie w rogówce i wprowadza do oka fakoemulsyfikator.

Najczęściej stosowana jest fakoemulsyfikacja ultradźwiękowa, ale chorą soczewkę można rozbić także za pomocą strumienia cieczy w czasie tzw. emulsyfikacji płynowej.

Kolejną wersją metody jest fakoemulsyfikacja skrętna z użyciem głowicy OZiL, która rozbija soczewkę przy minimalnym wykorzystaniu energii ultradźwiękowej.

Najnowocześniejszą techniką jest femtofakoemulsyfikacja zaćmy, w trakcie której wykorzystuje się laser femtosekundowy. Ta technika zwiększa precyzję zabiegu, zmniejsza ryzyko powikłań i przyspiesza gojenie oka. Jest to przykład laserowej operacji zaćmy.

Rodzaje soczewek wewnątrzgałkowych

Obecnie dostępne są także zaawansowane typy soczewek wewnątrzgałkowych, np. soczewki multifokalne (umożliwiające widzenie z bliska i daleka), soczewki toryczne (korygujące astygmatyzm) czy EDOF – Extended Depth of Focus – soczewki nowej generacji, które zapewniają większą głębię ostrości, poprawiają jakość widzenia na odległości pośrednie i zmniejszają zależność od okularów.

W przypadku zaćmy obustronnej operacje wykonuje się osobno dla każdego oka, w odstępie kilku dni do kilku tygodni. Pozwala to na bezpieczniejszą ocenę efektów leczenia i uniknięcie komplikacji.

Powrót do zdrowia i powikłania po operacji

Okres rekonwalescencji po operacji zaćmy jest zwykle krótki – większość pacjentów wraca do normalnej aktywności w ciągu kilku dni. Przez pierwsze tygodnie należy jednak unikać wysiłku fizycznego, pocierania oka oraz kontaktu z wodą.

Po operacji zaleca się także stosowanie okularów przeciwsłonecznych, które chronią oczy przed promieniowaniem UV i światłem słonecznym, co wspomaga proces gojenia.

Bezpośrednio po zabiegu pacjent otrzymuje krople antybiotykowe i przeciwzapalne, które należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza. Konieczne są także wizyty kontrolne – zazwyczaj w 1. oraz 7. dniu po operacji, a następnie według indywidualnych zaleceń.

Powikłania po chirurgii zaćmy

Do możliwych powikłań należą:

• wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego,
• zaćma wtórna (zmętnienie torebki tylnej, leczone laserowo),
• infekcje pooperacyjne,
• przemieszczenie soczewki wewnątrzgałkowej,
• obrzęk plamki żółtej (CME),
• zapalenie wnętrza gałki ocznej (endoftalmitis).

Ryzyko powikłań jest niskie, ale ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza i zgłaszanie niepokojących objawów. Warto również pamiętać, że nie każda operacja przynosi idealny efekt – u niektórych pacjentów potrzebna jest dalsza korekcja wzroku przy pomocy okularów lub kolejnych zabiegów w ramach chirurgii okulistycznej.