Badanie genetyczne predyspozycji do raka piersi

Rak piersi pod względem częstotliwości występowania od lat plasuje się w czołówce nowotworów złośliwych w Polsce. Co roku wykrywa się go u około 14 tys. kobiet (średnio 43 przypadki na 100 tys. osób), a umiera z jego powodu około 5 tysięcy. Nie wszyscy o tym wiedzą, ale rak piersi diagnozowany jest również u mężczyzn, aczkolwiek 10 razy rzadziej (zachorowalność wynosi ok. 5 przypadków na 100 tys. mężczyzn).

Czynniki ryzyka i dziedziczność raka piersi

Chociaż etiologia większości przypadków raka piersi nie jest do końca wyjaśniona, to jednym z często wymienianych czynników ryzyka (odpowiadającym za ok. 10% nowych zachorowań) jest dziedzicznie uwarunkowana skłonność do rozwoju nowotworu, związana z mutacjami różnych genów. Zależy ona od stopnia penetracji zmutowanego genu mierzonej odsetkiem zachorowań u nosicieli tej mutacji.

Na tej podstawie wyróżnia się zespół najwyższej, wysokiej lub umiarkowanej predyspozycji dziedzicznej do zachorowania na raka piersi. W grupie najwyższej predyspozycji wymienia się mutacje genów BRCA1 i BRCA2 – są one odpowiedzialne za nawet 10-krotny wzrost ryzyka zachorowania w stosunku do kobiet niebędących nosicielkami takiej mutacji.

Do grupy wysokiej predyspozycji należą nosicielki genu TP53 (zespół Li-Fraumeni) i PTEN (zespół Cowdena). Wysoka predyspozycja towarzyszy również sytuacji, gdy w badaniach przesiewowych nie udaje się wykryć germinalnych mutacji (dotyczących jedynie komórek rozrodczych – komórek jajowych), ale występuje silna agregacja zachorowań na raka w rodzinie.

Zespół umiarkowanej predyspozycji towarzyszy mutacjom w genach: ATM, BRIP1, CHEK2 i PALB2 - podnoszą one 2–3-krotnie ryzyko zachorowania na raka piersi w porównaniu z ogólną populacją.

Kto powinien przeprowadzić badanie genetyczne?

Dziedziczenie predyspozycji do rozwoju raka piersi ma charakter dominujący, co oznacza, że jeśli sprzyjająca rozwojowi nowotworu mutacja genetyczna występuje u matki, to ryzyko jej odziedziczenia przez dzieci wynosi 50%.

Badanie genetyczne w kierunku mutacji genów BRCA1 i BRCA2 zalecane jest szczególnie w przypadkach:

• rodzinnego występowania raka piersi (co najmniej 2-3 przypadki), zwłaszcza przed 50 rokiem życia,
• występującego w rodzinie raka jajnika (niezależnie od wieku),
• nawet pojedynczego przypadku raka rdzeniastego,
• nietypowych przypadków raka piersi (np. raka obustronnego, raka piersi u mężczyzny), występujących przed 40 rokiem życia,
• planowanego rozpoczęcia hormonalnej terapii zastępczej, zwłaszcza u kobiet z rozpoznanymi zmianami niezłośliwymi,
• stwierdzenia mutacji genu BRCA1 lub BRCA2 u krewnej z rakiem piersi lub jajnika (w tym przypadku przeprowadzenie testu zalecane jest u wszystkich "bezobjawowych" krewnych przed ukończeniem 30 roku życia).

Skumulowane ryzyko zachorowania na raka piersi dla nosicielek mutacji genów BRCA1 lub BRCA2 wynosi 50% do 50 roku życia i około 85-90% do 80 roku życia.

Znaczenie badań genetycznych

Badania genetyczne pełnią kluczową rolę w prewencji raka piersi, umożliwiając identyfikację osób z wysokim ryzykiem, które mogą skorzystać z dodatkowych badań przesiewowych i programów profilaktycznych. Zrozumienie ryzyka genetycznego może również pomóc w podejmowaniu świadomych decyzji dotyczących stylu życia i potencjalnie zmniejszyć ryzyko zachorowania.

Nowoczesne podejścia do zarządzania ryzykiem obejmują zarówno profilaktyczne zabiegi chirurgiczne, jak i regularne badania kontrolne. W przypadku nosicieli mutacji BRCA1 i BRCA2 zaleca się także rozważenie prewencyjnego usunięcia jajników i jajowodów po zakończeniu planowania rodziny, co znacząco redukuje ryzyko raka jajnika.

Procedura badań genetycznych

Badanie genetyczne predyspozycji do raka piersi zwykle rozpoczyna się od pobrania próbki krwi lub śliny, która jest następnie analizowana pod kątem obecności specyficznych mutacji genetycznych. Przed wykonaniem testu zaleca się skonsultowanie się z genetykiem lub doradcą genetycznym, który pomoże zrozumieć potencjalne wyniki i ich implikacje zdrowotne.

Przygotowanie do testu zazwyczaj nie wymaga żadnych specjalnych działań, ale ważne jest zrozumienie, jakie mogą być psychologiczne i etyczne konsekwencje wyników. Na przykład, pozytywny wynik testu może wywołać stres lub niepokój związany z przyszłym ryzykiem zachorowania.

Genetyczne doradztwo

Genetyczne doradztwo jest kluczowe zarówno przed, jak i po przeprowadzeniu testu. Przed testem doradca genetyczny wyjaśnia możliwe wyniki i ich znaczenie, a po otrzymaniu wyników pomaga w ich interpretacji oraz w podejmowaniu decyzji dotyczących dalszych kroków, takich jak zmiany w stylu życia czy decyzje dotyczące prewencyjnych zabiegów.

Wyniki testów i ich interpretacja

Wyniki testów genetycznych mogą być różne: wynik pozytywny oznacza obecność mutacji zwiększającej ryzyko raka piersi, podczas gdy wynik negatywny oznacza brak takiej mutacji. Istnieje również możliwość uzyskania wyniku niejednoznacznego, który wymaga dalszej analizy lub badań.

Interpretacja wyników testów jest złożona i wymaga profesjonalnego doradztwa. Wynik pozytywny nie oznacza pewności zachorowania, a wynik negatywny nie gwarantuje, że rak się nie rozwinie, dlatego kluczowa jest kompleksowa ocena indywidualnego ryzyka, uwzględniająca także inne czynniki, takie jak historia rodzinna i styl życia.

Gdzie można wykonać test genetyczny?

Dostępność testów genetycznych:

• testy predyspozycji do rozwoju raka piersi można wykonać w poradniach genetycznych,
• dostępne są w większości większych miast w Polsce,
• dla kobiet z grupy wysokiego ryzyka badanie mutacji genu BRCA1 jest bezpłatne i finansowane przez Ministerstwo Zdrowia,
• koszt testu w innych przypadkach wynosi 230-400 złotych,
• test odpowiada na pytanie o prawdopodobieństwo zachorowania, a nie pewność zachorowania.

Testowi predyspozycji do rozwoju raka piersi można poddać się w jednej z licznych poradni genetycznych, mających swoje siedziby praktycznie w każdym większym mieście w Polsce. Co ważne, dla kobiet z grupy wysokiego ryzyka (przypadki raka piersi i raka jajników w rodzinie) badanie mutacji genu BRCA1 jest bezpłatne – finansuje je Ministerstwo Zdrowia w ramach Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych.

W pozostałych przypadkach jego koszt waha się w przedziale 230-400 złotych. Pamiętać należy, że przeprowadzony test genetyczny nie odpowiada na pytanie "czy zachoruję", tylko na pytanie "jakie jest prawdopodobieństwo zachorowania". Żadne badanie nie jest w stanie wykluczyć możliwości rozwoju nowotworu, dlatego też przeprowadza się je w celu znalezienia kobiet szczególnie narażonych na zachorowanie na raka piersi.

Przyszłość genetyki w onkologii

Postępy w dziedzinie genetyki molekularnej otwierają nowe możliwości w diagnozowaniu i leczeniu nowotworów. Badania nad polimorfizmami genetycznymi oraz identyfikacja nowych mutacji mogą w przyszłości przyczynić się do jeszcze bardziej spersonalizowanego podejścia do leczenia raka piersi.

Nowe technologie w diagnostyce

Rozwój technologii sekwencjonowania DNA pozwala na dokładniejszą analizę genów, co może prowadzić do odkrycia nowych biomarkerów prognostycznych i predykcyjnych. Tego typu podejścia mogą w przyszłości zrewolucjonizować sposób, w jaki diagnozujemy i leczymy raka piersi, oferując bardziej spersonalizowane i skuteczne terapie.