Korzyści terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach dla różnych problemów psychologicznych

Definicja i podstawowe założenia TSR

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (ang. solution focused brief therapy, TSR) to forma krótkoterminowej terapii, wywodząca się z terapii rodzinnej. Związane jest z nią przekonanie, że osoba zgłaszająca się po pomoc specjalisty doskonale wie, czego jej trzeba. Na tej podstawie określane są cele planowanej terapii, które zostaną osiągnięte przez pacjenta – samodzielnie, jedynie z niewielką pomocą psychoterapeuty.

W podejściu TSR wyrażany jest pogląd, że tylko pacjent ma kompetencje do tego, by wyeliminować swoje problemy. Terapeuta natomiast wspiera go, by zrealizował wyznaczone uprzednio dążenia, nakierowując poniekąd, jak może poszukiwać sposobów na uzyskanie oczekiwanego efektu terapeutycznego.

Zgodnie z podejściem TSR należy skoncentrować się na:

•mocnych stronach danej osoby, a nie na jej deficytach i zaburzeniach;

•teraźniejszości i przyszłości, a nie na przeszłości;

•celach danej osoby i na zmianie, którą chce osiągnąć, a nie na problemach;

•dotychczasowych osiągnięciach pacjenta, a nie na poniesionych przez niego porażkach;

•wyjątkach od problemów, a nie na częstotliwości ich występowania i rozmiarach trudności.

Wybrane założenia TSR:

•wprowadzanie małych zmian przynosi duże zmiany;

•warto popatrzyć na problem z kilku perspektyw;

•problematyczne chwile nie zawsze są takie złe, a lepsze momenty mogą wskazywać na rozwiązanie problemu;

•pacjent doskonale wie, jak prowadzić swoje życie, potrzebuje tylko wsparcia w rozwiązywaniu problemów.

Krótka historia rozwoju terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach

Terapia krótkoterminowa skoncentrowana na rozwiązaniu formalnie została opracowana w latach 70. ubiegłego wieku. Przy czym za jej strukturę i nazwę odpowiada Insoo Kim Berg i Steve de Shazer, którzy w roku 1978 założyli Brief Family Therapy Centre – ośrodek w Milwaukee w Stanach Zjednoczonych, przeznaczony dla osób chcących zgłębiać wiedzę na temat podejścia TSR. W Polsce metoda ta pojawiła się w 1990 roku i niedługo potem zyskała uznanie na wielu rozmaitych uczelniach, jako nurt wykładany podczas zajęć ze studentami.

Kluczowe zasady terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach

Zdaniem zwolenników podejścia TSR należy powtarzać te zachowania, które okazały się pomocne w redukowaniu czy likwidowaniu problemów. Trzeba przy tym wyeliminować te czynności, które nie przynoszą pozytywnych zmian i poszukiwać innych sposobów na osiągnięcie swojego celu. Warto jednocześnie pamiętać o tym, że jeśli dana kwestia nie wymaga pracy nad nią, to należy porzucić jej usilne analizowanie i rozwiązywanie związanych z nią problemów. Tkwi w tym zasada, by nie komplikować swojego życia i pojawiających się w nim trudności, a pracę nad negatywnymi kwestiami trzeba rozpocząć od stosowania prostych rozwiązań.

Filozofia centralna TSR:

•jeśli coś działa, rób tego więcej,

•jeśli coś nie działa, rób coś innego,

•jeśli coś się nie zepsuło, nie naprawiaj tego.

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach – dla kogo?

Terapia zorientowana na rozwiązania jest polecana tak naprawdę każdemu. Jest ona stosowana zarówno wśród pacjentów cierpiących na konkretne zaburzenie czy chorobę o podłożu psychicznym, jak i wśród osób, które po prostu znajdują się w sytuacjach kryzysowych. W związku z tym metoda TSR bywa wykorzystywana w rozmaitych dziedzinach. Terapeuci TSR stosują ją na przykład w procesie terapii par czy terapii rodzinnej. TSR służy także prowadzeniu indywidualnych sesji terapeutycznych. Co istotne, sprawdza się również w pracy z dziećmi i młodzieżą. Przy czym wskazaniem do jej wdrożenia mogą być między innymi stany depresyjne, trudności w utrzymaniu zdrowych, wysokojakościowych relacji, a także uzależnienie bądź współuzależnienie, na przykład od alkoholu.

Wybrane wskazania do rozpoczęcia terapii TSR:

•stany depresyjne,

•nerwice,

•trudności w utrzymaniu zdrowych relacji,

•trudności w wychowywaniu dzieci,

•stosowanie przemocy,

•doświadczanie przemocy, np. domowej,

•uzależnienie lub współuzależnienie,

•silny stres związany z trudnym doświadczeniem, np. długotrwałą chorobą.

Wybrane obszary zastosowania terapii TSR:

•terapia indywidualna,

•terapia rodzinna,

•terapia par,

•praktyka pracy socjalnej,

•zarządzanie zasobami ludzkimi,

•coaching,

•edukacja i wychowanie,

•doradztwo zawodowe,

•praktyka ośrodków zdrowia psychicznego i leczenia uzależnień.

Skupienie na rozwiązaniach, a nie na problemach

Terapeuci TSR stają nieco w kontrze wobec zwolenników terapii tradycyjnych: nie skupiają się na szukaniu przyczyn problemów w przeszłości, tylko na ich rozwiązywaniu i na wykorzystywaniu mocnych stron danej osoby. Właśnie dlatego TSR zalicza się do terapii krótkoterminowych, podczas gdy tradycyjne terapie mają bardzo często charakter długoterminowy. Zakończenie procesu terapeutycznego prowadzonego w nurcie TSR następuje wtedy, kiedy pacjent i terapeuta uznają, że problem będący przedmiotem spotkań został wyeliminowany.

Techniki wykorzystywane w TSR

W podejściu TSR bardzo ważna jest praca na zasobach: prowadzenie rozmów wolnych od problemów oraz komplementowanie pacjenta. Kluczowe jest to, by terapeuta zwrócił uwagę na mocne strony uczestnika terapii. Jego zadaniem jest jednocześnie wydobycie talentów, wartości, marzeń, zainteresowań i sukcesów pacjenta – po to, by mógł on następnie wykorzystać zidentyfikowane zasoby osobiste do pokonywania życiowych trudności. Realizacja założonych dążeń nie jest jednak możliwa bez sprecyzowania celu terapii. Dlatego osoba uczestnicząca w terapii TSR powinna komponować obraz preferowanej przyszłości. Dzięki temu ujawni ona własne pragnienia i potrzeby.

Podczas terapii TSR stosowane jest też między innymi skalowanie – technika, która przydaje się do oceny rozmaitych zagadnień i problemów. Wykorzystywana jest wówczas skala, która służy do określenia poziomu zaawansowania danej trudności. Jednocześnie monitorowane są zmiany, które następują w procesie terapeutycznym. Pojawiają się też wtedy pytania o wątki, co ma na celu znalezienie takich okresów w życiu uczestnika terapii, w których dany problem nie istniał lub był dużo mniej nasilony. Ważne jest też wtedy określenie, jakie czynniki na to wpłynęły. Częścią terapii TSR jest również dokonywanie wyborów, planowanie kolejnych małych kroków, przybliżających pacjenta do osiągnięcia wyznaczonego wcześniej celu. Istotne jest także stosowanie przeformułowania, czyli zmiany osądów z negatywnych na pozytywne.

Główne techniki typowe dla TSR:

•technika skalowania,

•rozmowa wolna od problemów,

•technika komplementowania,

•komponowanie obrazu preferowanej przyszłości,

•pytania o wątki,

•przeformułowanie,

•pytanie o cud,

•dokonywanie wyborów.

Proces terapeutyczny w TSR

Proces terapeutyczny zgodny z podejściem TSR jest przede wszystkim krótkoterminowy. Zazwyczaj wystarczy 10 spotkań w gabinecie specjalisty, by pacjent wyeliminował daną trudność, na przykład problemy w wychowywaniu potomstwa. Terapia ta charakteryzuje się również brakiem uniwersalnych metod i technik pracy z pacjentem. W związku z tym w każdym przypadku może ona przebiegać nieco inaczej. Przy czym podstawą pracy terapeuty TSR jest niewątpliwie przekonanie, że to pacjent wie najlepiej, co jest dla niego najlepsze i jak powinien rozwiązać swoje problemy. Kluczowe jest natomiast to, by wspierał go w tym procesie terapeuta, pomagający mu w odszukaniu sposobów na wyeliminowanie poszczególnych trudności.

Cechy charakterystyczne metody TSR:

•krótkoterminowy charakter;

•brak uniwersalnych metod i technik pracy z pacjentem;

•osiąganie celów małymi kroczkami i eliminowanie zbyt wygórowanych oczekiwań;

•niezagłębianie się w przeszłość, która pochłania zbyt dużo energii i może odbierać nadzieję na zmianę;

•przekonanie, że to pacjent najlepiej wie, jak rozwiązać swoje problemy;

•poszukiwanie sposobów na rozwiązanie problemów w lepszych momentach życia.

Jak wygląda typowa sesja TSR?

Typowa sesja TSR polega przede wszystkim na rozmowie i na stosowaniu wybranych technik terapeutycznych, typowych dla takiego podejścia. Jej przebieg w dużej mierze zależy też od relacji terapeuty z pacjentem, która ukształtuje się podczas prowadzonych sesji. W terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach wyróżnia się trzy rodzaje relacji terapeutycznych: goszczenia, narzekania i współpracy. Pierwsza z nich polega na tym, że pacjent jest przekonany o tym (lub tylko tak mówi), że nie ma żadnego problemu, a na terapii zjawił się tylko dlatego, że ktoś go do tego zmusił.

W relacji narzekania natomiast pacjent wie, że ma problem, ale sądzi, że jego rozwiązanie nie zależy od niego, tylko od kogoś innego. Najkorzystniejsza w kontekście oczekiwanych rezultatów terapii jest niewątpliwie relacja współpracy. Pacjent jest wtedy świadomy swojego problemu i wie, że w jakimś stopniu ma wpływ na jego rozwiązanie. W takiej relacji zarówno terapeuta, jak i pacjent dąży do tego, by wyeliminować daną trudność. Współpracują ze sobą, by odnaleźć kierunki terapeutyczne, sposoby na dotarcie do wyznaczonych celów, wdrożyć je w życie i sprawdzać ich skuteczność.

Relacje terapeutyczne typowe dla CSR:

•relacja goszczenia,

•relacja narzekania,

•relacja współpracy.

Rola terapeuty i klienta w TSR

Podczas terapii TSR pacjent stoi na równi z terapeutą. Wynika to z przekonania, że jest on zdolny do dokonywania konstruktywnych wyborów życiowych i doskonale wie, co jest dla niego najlepsze – w czego odszukaniu pomaga mu właśnie terapeuta. Dzięki temu łatwiej identyfikować cenne zasoby danej osoby i wykorzystywać je do rozwiązywania pojawiających się w jej życiu problemów. Pacjent i terapeuta współpracują ze sobą, wzmacniając tym samym u uczestnika terapii poczucie sprawczości, wpływu na własne życie, decyzyjności i wartości. Co istotne, specjalista wcale nie musi znać szczegółów danego problemu, ponieważ nie poddaje go głębokiej analizie. Wspiera jedynie daną osobą w poszukiwaniu przez nią optymalnego sposobu na wyeliminowanie powstałej trudności.

Ograniczenia i wyzwania TSR

Pewnym ograniczeniem w terapii TSR jest między innymi relacja goszczenia zainicjowana przez jej uczestnika. Kiedy pacjent jest przekonany, że nie ma problemu i w związku z tym nie podejmuje wysiłku, by poprawić swoją sytuację, samo określenie celu spotkania okazuje się niemożliwe. Nie ma też wówczas warunków do tego, by zainicjować główny proces terapeutyczny. Terapeuta oczekuje tylko wtedy na zaangażowanie uczestnika terapii i koncentruje się na budowaniu jego cennych zasobów. Zagrożeniem dla współpracy w ramach metody TSR jest też pojawianie się oporu w procesie terapeutycznym, który nie wynika z relacji goszczenia. Taki opór traktowany jest wówczas jako błąd w sztuce i może mieć związek z używaniem technik bezpośredniej konfrontacji – co odbiega od założeń podejścia TSR, w którym zmiana odbywa się dzięki metodzie małych kroczków.