Nietrzymanie moczu - leczenie farmakologiczne

W warunkach fizjologicznych do oddania moczu powinno dochodzić zawsze pod kontrolą. Osłabienie mięśni dna miednicy (np. związane z zaawansowanym wiekiem), przebycie licznych porodów oraz niektóre choroby mogą jednak prowadzić do zaburzeń oddawania lub nietrzymania moczu. Statystycznie problem dotyczy nawet 60% kobiet po menopauzie – może jednak wystąpić znacznie wcześniej, już w wieku rozrodczym.

Warto zauważyć, że w przebiegu inkontynencji często pojawiają się trudności w kontaktach międzyludzkich, poczucie wstydu i przekonanie o braku zachowania higieny, mimo starań.

Leczenie niefarmakologiczne: ćwiczenia i domowe sposoby

Osoba, która zaobserwuje u siebie objawy nietrzymania moczu, powinna zgłosić się do lekarza rodzinnego lub ginekologa. Pierwszym krokiem terapii jest zwykle zmiana nawyków, np. rzucenie palenia oraz zmniejszenie spożycia płynów działających moczopędnie (kawa, alkohol). Przy nadwadze i otyłości zalecane jest natomiast zmniejszenie masy ciała.

Ćwiczenia mięśni dna miednicy i trening pęcherza

Kolejny element leczenia zachowawczego stanowią specjalne ćwiczenia. Trening pęcherza polega na tym, że mocz oddawany jest o ustalonych porach, a przerwy między kolejnymi mikcjami są stopniowo wydłużane. Skuteczność jest niestety dość niska, bo sięga zaledwie 12%.

Znacznie większą skutecznością cechują się ćwiczenia mięśni dna miednicy. Są to struktury otaczające cewkę moczową oraz pęcherz, zaangażowane w kontrolę opróżniania pęcherza. Ćwiczenia mięśni Kegla polegają na świadomym ich kurczeniu, przy jednoczesnym wyobrażeniu sobie momentu oddawania moczu.

Wykonywać je można w pozycji leżącej, stojącej oraz siedzącej. Aby osiągnąć zamierzony efekt, konieczna jest regularność i systematyczność: trening należy podejmować przynajmniej 3 razy dziennie, a podczas jednej sesji trzeba wykonywać łącznie około 30 skurczów. Poprawa pojawia się po co najmniej miesiącu, a kontynuacja pozwala utrzymać osiągnięte wyniki.

Leczenie farmakologiczne nietrzymania moczu – leki

Gdy powyższe metody nie okażą się skuteczne, zwykle sięga się po leczenie farmakologiczne. Wybór leku zależy od typu nietrzymania moczu (wysiłkowe, naglące/z nadreaktywnością pęcherza, mieszane, nokturia z nocną poliurią) oraz chorób współistniejących i przyjmowanych leków.

Leki stosowane w nadreaktywności pęcherza i nietrzymaniu naglącym:

• Leki antycholinergiczne (np. oksybutynina, solifenacyna, tolterodyna): blokują receptory muskarynowe w mięśniu wypieraczu, zmniejszając niekontrolowane skurcze pęcherza i częstość parć. Stosowane głównie w parciach naglących i nietrzymaniu naglącym (zespół nadreaktywnego pęcherza). Możliwe działania niepożądane: suchość w ustach, zaparcia, zaburzenia widzenia, senność lub zawroty głowy, zaburzenia poznawcze (zwłaszcza u osób starszych) oraz ryzyko zatrzymania moczu. Przeciwwskazania obejmują m.in. jaskrę z wąskim kątem przesączania (niekontrolowaną), retencję moczu, istotną niedrożność przewodu pokarmowego; ostrożnie u osób z otępieniem i w skojarzeniu z innymi lekami o działaniu antycholinergicznym.
• Beta-3-adrenomimetyki (np. mirabegron): pobudzają receptory beta-3 w wypieraczu, powodując jego rozluźnienie i zwiększenie pojemności pęcherza. Wskazane w zespole nadreaktywnego pęcherza i nietrzymaniu naglącym, także u chorych nietolerujących leków antycholinergicznych. Działania niepożądane: wzrost ciśnienia tętniczego, kołatanie serca/tachykardia, ból głowy, zakażenia układu moczowego. Przeciwwskazania: ciężkie, niekontrolowane nadciśnienie; wymagane jest monitorowanie ciśnienia. Mirabegron hamuje CYP2D6, dlatego może nasilać działanie niektórych leków (np. metoprololu, dezypraminy, flekainidu) – konieczna jest kontrola interakcji.
• Duloksetyna: inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny; zwiększa napięcie zwieracza cewki (działanie ośrodkowe), co może zmniejszać epizody wysiłkowego nietrzymania moczu u kobiet, gdy metody niefarmakologiczne nie pomagają. Działania niepożądane: nudności (zwłaszcza na początku terapii), suchość w ustach, senność lub bezsenność, zawroty głowy, możliwy wzrost ciśnienia tętniczego; przy nagłym odstawieniu mogą wystąpić objawy odstawienne. Przeciwwskazania: jednoczesne stosowanie inhibitorów MAO, ciężkie zaburzenia czynności wątroby, ciężka niewydolność nerek; wymaga ostrożności przy chorobach psychicznych i stosowaniu innych leków serotoninergicznych (ryzyko zespołu serotoninowego).
• Desmopresyna: analog wazopresyny zmniejszający nocną produkcję moczu; stosowana w nokturii spowodowanej nocną poliurią (po potwierdzeniu jej przyczyny). Wymaga ograniczenia podaży płynów wieczorem oraz kontroli stężenia sodu (przed rozpoczęciem i w trakcie terapii), ponieważ głównym działaniem niepożądanym jest hiponatremia (bóle głowy, nudności, splątanie), na którą szczególnie narażone są osoby starsze. Przeciwwskazania: stwierdzona hiponatremia, zespół nieadekwatnego wydzielania ADH (SIADH), niewyrównana niewydolność serca, ciężka przewlekła choroba nerek, polidypsja psychogenna.
• Miejscowa terapia estrogenowa (dopochwowa): pomocna u kobiet po menopauzie z objawami zespołu urogenitalnego (suchość, pieczenie, dyzuria), bywa także korzystna w dolegliwościach parć naglących i nawracających zakażeniach układu moczowego. Działania niepożądane zwykle mają charakter miejscowy (podrażnienie). Uwaga: ogólnoustrojowa hormonalna terapia zastępcza nie jest zalecana do leczenia nietrzymania moczu i może nasilać objawy wysiłkowe; miejscowe estrogeny należy rozważać po ocenie przeciwwskazań (np. nowotwory hormonozależne — decyzja po konsultacji specjalistycznej).
• Toksyna botulinowa typu A (wstrzyknięcia śródpęcherzowe): stosowana w opornym na leczenie farmakologiczne zespole nadreaktywnego pęcherza; zmniejsza skurcze wypieracza przez hamowanie uwalniania acetylocholiny. Działania niepożądane: zakażenia układu moczowego i przejściowe zatrzymanie moczu (czasem wymagające okresowego samodzielnego cewnikowania). Przeciwwskazania obejmują aktywne zakażenie układu moczowego i retencję moczu.

Dobór leczenia w zależności od typu NTM

Dobór leczenia zależy od rozpoznania. W wysiłkowym nietrzymaniu moczu farmakoterapia ma ograniczone zastosowanie (wyjątkowo duloksetyna), a podstawą pozostają ćwiczenia i metody zabiegowe; W nietrzymaniu naglącym/nadreaktywnym pęcherzu stosuje się leki antycholinergiczne lub mirabegron, a w przypadku nieskuteczności — toksynę botulinową. W nokturii z poliurią nocną rozważa się desmopresynę po wykluczeniu przeciwwskazań. W postaciach mieszanych leczy się dominujący komponent.

Bezpieczeństwo i monitorowanie terapii

Każdą farmakoterapię należy dobrać indywidualnie, uwzględniając choroby towarzyszące i inne przyjmowane leki. W razie wystąpienia objawów takich jak narastająca trudność w oddawaniu moczu, krwiomocz, gorączka czy nawracające zakażenia, konieczna jest ponowna konsultacja lekarska.

Profilaktyka i zalecenia w nietrzymaniu moczu

Nietrzymanie moczu nie tylko zmniejsza komfort życia, ale również zwiększa ryzyko powikłań ogólnozdrowotnych. Właśnie dlatego kontakt z lekarzem jest konieczny, a stosowanie się do zaleceń specjalisty zmniejsza nasilenie objawów.

Profilaktyka i styl życia

Profilaktyka jest również istotnym elementem w radzeniu sobie z niestabilnością pęcherza. Kobiety powinny rozważyć regularne wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie dna miednicy już od młodego wieku. Dodatkowo, unikanie czynników ryzyka, takich jak palenie papierosów, nadużywanie alkoholu i brak aktywności fizycznej, może znacznie zmniejszyć ryzyko wystąpienia nietrzymania moczu w przyszłości.

Jeśli lekarz zaleci leczenie farmakologiczne, ważne jest monitorowanie ewentualnych działań niepożądanych (np. wzrostu ciśnienia, zaburzeń poznawczych, objawów hiponatremii) oraz regularne wizyty kontrolne i przegląd całej listy stosowanych leków.