Paluch koślawy - sposoby leczenia

Według artykułu, opublikowanego w niemieckim czasopiśmie medycznym Deutsches Ärzteblatt, problem haluksów dotyczy około 23% osób pomiędzy 18 a 65 r.ż. oraz 35% tych po ukończony 65 r.ż. Ich powstawaniu sprzyja bez wątpienia noszenie niewłaściwie dobranego obuwia czy częste chodzenie w butach na wysokim obcasie - nic więc dziwnego, że to właśnie panie częściej cierpią z powodu haluksów.

Szacuje się, że występują one nawet 9 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Nie bez znaczenia pozostaje również nadwaga sprzyjająca powstawaniu deformacji. Niestety, najczęściej udajemy się do lekarza, gdy zmiany są już dość zaawansowane - tymczasem istnieją metody, które mogą skutecznie zahamować postęp deformacji i uchronić przed bardziej radykalnym leczeniem.

Decyzję o wyborze odpowiedniej metody podejmie specjalista ortopeda wraz z pacjentem na podstawie badania i nasilenia obserwowanych zmian oraz stopnia dolegliwości.

Najczęstsze czynniki ryzyka haluksów:

• predyspozycje genetyczne
• osłabienie aparatu więzadłowego
• niewłaściwe nawyki chodzenia
• noszenie źle dobranego obuwia
• częste chodzenie w butach na obcasie
• wąskie czubki butów
• nadwaga zwiększająca obciążenie stóp

Przyczyny i czynniki ryzyka haluksów

Do rozwoju palucha koślawego przyczyniają się zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Skłonność do osłabienia aparatu więzadłowego może być dziedziczna, a nieprawidłowe nawyki chodzenia i źle dobrane obuwie znacząco zwiększają ryzyko deformacji. U kobiet dodatkowym czynnikiem jest częste noszenie obcasów oraz wąskich czubków butów.

Warto pamiętać, że nieleczone haluksy mogą prowadzić do poważniejszych problemów, takich jak przewlekły ból, stany zapalne kaletki maziowej, a nawet wtórne deformacje innych palców stopy.

Leczenie zachowawcze palucha koślawego

Leczenie zachowawcze halluksa należy bezwzględnie rozpocząć od rezygnacji z noszenia butów na wysokim obcasie oraz dobraniu właściwego obuwia, które pozbawione jest wąskich, szpiczastych czubków. Według danych Royal Society of Chiropodists and Podiatrics, aż 37% Brytyjek kupuje buty pomimo świadomości, że nie są one właściwie dobrane czy wygodne. Noszenie butów na obcasie powoduje ponadto nieprawidłowy rozkład obciążenia na stopie, co przyczynia się do obluzowania mięśni i więzadeł oraz sprzyja powstawaniu deformacji. Należy także dążyć do uzyskania prawidłowej masy ciała, a codzienna aktywność fizyczna nie tylko pomaga w redukcji zbędnych kilogramów, ale również wzmacnia aparat mięśniowo-więzadłowy stopy.

Ortezy, plastry i aparaty korekcyjne

W aptekach dostępne są specjalne plastry na haluksy bądź żelowe osłonki - ich zadaniem jest równomierny rozkład sił działających na duży paluch oraz niwelowanie ucisku (np. OppO, Compeed). Czasem plastry te są nasączone substancjami o działaniu leczniczym - zapobiegają wówczas powstawaniu otarć oraz zmiękczają stwardniałą skórę halluksa. Niektóre z nich można zakładać nawet na kilka dni.

Istnieją także aparaty korekcyjne, które można stosować w celu zniwelowania odgięcia palucha (np. Neuron). Ich zaletą jest fakt, że mogą być stosowane nocą w trakcie snu oraz, że można samodzielnie regulować siłę korekcji ustawienia palucha. Zakładanie aparatu codziennie na kilka godzin pozwala na osiągnięcie satysfakcjonującego efektu.

Aparat taki wygląda jak swego rodzaju opaska czy opatrunek, który za pomocą taśm pozwala na stopniową korekcję odgięcia palucha z powrotem do położenia fizjologicznego. Nowością są aparaty korekcyjne zaprojektowane tak, by mogły być stosowane w trakcie dnia - zapewniają one wówczas prawidłowe ułożenie palucha podczas chodzenia i nie przeszkadzają w noszeniu obuwia (np. Bunito). Bardzo ważne jest, aby zadbać o właściwe położenie palucha w trakcie chodu, dlatego wkładki te cieszą się rosnącą popularnością.

Separatory i ćwiczenia korekcyjne

Pewną odmianę aparatów korekcyjnych stanowią tzw. nastawiacze oraz kliny, nazywane inaczej separatorami (np. Gehwol, Compeed). Są to wkładki wprowadzane pomiędzy duży palec u stopy a palec sąsiadujący, których zadaniem jest odciążenie palców i niwelacja tarcia pomiędzy nimi oraz eliminacja bólu związanego z nachodzeniem na siebie palców. Wkładki te należy zdejmować na noc, mogą być one myte i używane wielokrotnie.

Jeśli z powodu  haluksów występują dolegliwości bólowe, lekarz zalecić może przyjmowanie środków przeciwbólowych czy przeciwzapalnych.

W ostatnich latach coraz częściej zaleca się również terapię manualną i ćwiczenia mobilizujące stawy śródstopno-paliczkowe. Badania z 2024 roku wskazują, że regularne ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięśnie stopy mogą spowolnić rozwój deformacji u pacjentów we wczesnym stadium choroby.

Najpopularniejsze metody leczenia zachowawczego:

• plastry i osłonki żelowe
• aparaty korekcyjne stosowane w nocy i w dzień
• separatory palców
• terapia manualna
• ćwiczenia wzmacniające mięśnie stopy

Nowoczesne metody leczenia i profilaktyki

Współczesna ortopedia oferuje także indywidualnie projektowane wkładki ortopedyczne, drukowane w technologii 3D na podstawie komputerowej analizy chodu. Takie rozwiązanie pozwala precyzyjnie korygować ustawienie stopy i zmniejszać nacisk w newralgicznych punktach.

Coraz większą popularność zdobywają także zabiegi małoinwazyjne, w tym tzw. techniki MICA (Minimal Invasive Chevron Akin), które pozwalają na krótszy czas gojenia oraz mniejsze blizny. Według raportów z 2023 roku, pacjenci po tego typu operacjach szybciej wracają do aktywności fizycznej i pracy.

Specjaliści podkreślają, że profilaktyka odgrywa kluczową rolę. Regularne badania stóp, dobór odpowiedniego obuwia i wczesne wdrażanie ćwiczeń mogą znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju haluksów, szczególnie u osób obciążonych genetycznie.

Operacja palucha koślawego

Kiedy zaawansowanie deformacji palucha koślawego jest dość duże, a metody leczenia zachowawczego nie przynoszą spodziewanych efektów, należy rozważyć konieczność zabiegu operacyjnego. Operacja jest wskazana, gdy paluch w dużym stopniu zachodzi na pozostałe palce i nie powraca na właściwe położenie nawet przez wiele godzin po zdjęciu obuwia. Istnieje wiele technik operacyjnych stosowanych podczas korekcji haluksów, m.in. osteotomie klinowe i półkoliste, osteotomia Chevron czy metoda Scarf. Wyboru tej właściwej dokonuje lekarz ortopeda wraz z pacjentem w zależności od stopnia zaawansowania zmian oraz oczekiwań chorego. Według badań niemieckich specjalistów, leczenie operacyjne przynosi efekty u 85% pacjentów. Okres rekonwalescencji zależy od wybranej metody, jednak czas jaki musi upłynąć nim możliwe będzie maksymalne obciążenie stopy to minimum 6 tygodni.

Rehabilitacja po operacji jest kluczowa dla utrzymania efektów zabiegu. Obejmuje ona ćwiczenia poprawiające zakres ruchu, wzmacniające mięśnie oraz naukę prawidłowego chodu. Brak odpowiedniej rehabilitacji może zwiększyć ryzyko nawrotu deformacji.

Etapy przygotowania do operacji:

• szczegółowa diagnostyka obrazowa (RTG w obciążeniu)
• ocena stopnia deformacji
• wybór optymalnej techniki operacyjnej
• przygotowanie pacjenta do zabiegu
• omówienie procesu rehabilitacji

Aktualne wytyczne Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego z 2025 roku podkreślają, że wybór metody operacyjnej powinien być poprzedzony pełną diagnostyką obrazową, w tym badaniem RTG w obciążeniu, co pozwala precyzyjnie ocenić stopień deformacji i zaplanować zabieg.