Nietrzymanie moczu - przyczyny

Nietrzymanie moczu jest częstą dolegliwością u kobiet. Szacuje się, że objawy w różnym nasileniu zgłasza około 20–40% dorosłych kobiet, a częstość wyraźnie rośnie wraz z wiekiem. Po 60. roku życia problem może dotyczyć nawet 30–50% kobiet. Istotną rolę w rozwoju nietrzymania moczu odgrywa wiek – największy odsetek osób z tym schorzeniem stanowią kobiety w wieku starszym.

Nietrzymanie moczu – przyczyny i czynniki ryzyka

NTM bywa szczególnie dokuczliwe po menopauzie. Spadek produkcji estrogenów zmniejsza napięcie mięśni dna miednicy i przepony moczowo‑płciowej oraz prowadzi do zmian zanikowych w obrębie cewki i pochwy, co może sprzyjać nietrzymaniu. W leczeniu objawów po menopauzie pomocne mogą być miejscowe estrogeny dopochwowe (kremy, globulki, tabletki dopochwowe), które poprawiają stan nabłonka.

Mogą także zmniejszać parcia naglące oraz częstość zakażeń dróg moczowych. Ogólnoustrojowa hormonoterapia zastępcza nie jest rutynowo zalecana wyłącznie w leczeniu NTM; u części kobiet może nie przynosić poprawy lub nasilać objawy – decyzję o jej włączeniu podejmuje się z innych wskazań i po ocenie ryzyka i korzyści.

Menopauza i hormony

NTM jest szczególnie dokuczliwe po menopauzie. Spadek produkcji estrogenów zmniejsza napięcie mięśni dna miednicy i przepony moczowo‑płciowej oraz prowadzi do zmian zanikowych w obrębie cewki i pochwy, co może sprzyjać nietrzymaniu. W leczeniu objawów po menopauzie pomocne mogą być miejscowe estrogeny dopochwowe.

Aby poprawić stan nabłonka i zmniejszyć parcia naglące, oraz częstotliwość zakażeń dróg moczowych. Ogólnoustrojowa hormonoterapia zastępcza nie jest rutynowo zalecana wyłącznie w leczeniu NTM.

Ciąża, poród i sport

Nietrzymanie moczu u kobiet może występować również w młodszym wieku. Wpływ ma przede wszystkim rozciągnięcie, a czasami uszkodzenie struktur dna miednicy podczas porodu. Lekceważenie problemu w młodym wieku sprzyja jego utrwaleniu.

Dlatego wczesna rehabilitacja uroginekologiczna po porodzie i edukacja dotycząca prawidłowych nawyków są bardzo ważne. Także pracujące fizycznie kobiety oraz osoby uprawiające sporty wysokich obciążeń należą do grupy zwiększonego ryzyka.

Choroby, leki, styl życia i stres

W ostatnich latach zwraca się także uwagę na wpływ psychologicznych czynników stresogennych na pojawienie się objawów NTM. Stres i przewlekłe napięcie mogą nasilać dolegliwości. Dlatego wsparcie psychologiczne, techniki relaksacyjne czy terapia zaburzeń lękowych i snu bywają elementem całościowego postępowania.

Czynnikami, które sprzyjają rozwojowi choroby, mogą być także:

• nadwaga i otyłość,
• przewlekłe zaparcia,
• palenie tytoniu,
• niektóre choroby (cukrzyca, udar mózgu, choroba Parkinsona),
• przebyte operacje w obrębie miednicy (np. zabiegi ginekologiczne, urologiczne, proktologiczne),
• nawracające infekcje dróg moczowych,
• czynniki genetyczne i wrodzona słabość tkanki łącznej (predyspozycja do wypadania narządu rodnego, przepuklin),
• przewlekły kaszel i choroby płuc (np. POChP), intensywne obciążenia fizyczne,
• leki wpływające na mikcję (np. diuretyki, alfa‑blokery), duże spożycie kofeiny i alkoholu,
• radioterapia miednicy, urazy okolicy miednicy.

Diagnostyka nietrzymania moczu

Dolegliwości związane z nietrzymaniem moczu są częste i mogą dotyczyć nawet 20–40% kobiet. Po zaobserwowaniu u siebie objawów inkontynencji nie warto zwlekać z wizytą u lekarza – przełamanie wstydu to pierwszy krok do skutecznego leczenia. Ze względu na to, że przyczyny częstego oddawania moczu lub jego nietrzymania są różne, nierzadko konieczna jest pogłębiona diagnostyka.

W procesie diagnostyki wykorzystuje się m.in.:

• wywiad,
• badanie fizykalne,
• badanie ogólne moczu,
• dzienniczek mikcji,
• czasem badania urodynamiczne.

Wczesna interwencja i regularne badania kontrolne pomagają zahamować postępowanie choroby i dobrać optymalną terapię. Rozpoznanie rodzaju nietrzymania moczu jest kluczowe dla doboru leczenia.

Rodzaje nietrzymania moczu

W zależności od przyczyn nietrzymania moczu wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje inkontynencji:

• Wysiłkowe NTM: to najczęstszy typ u młodszych kobiet; zwykle wynika z osłabienia struktur podtrzymujących cewkę i dno miednicy (porody, przewlekły kaszel, obciążenia fizyczne). Do nasilania się objawów przyczyniają się także palenie tytoniu i otyłość.
• NTM z parcia: często związane z nadreaktywnością pęcherza; bywa idiopatyczne, ale może współwystępować m.in. z chorobami neurologicznymi, infekcjami dróg moczowych czy po zabiegach w miednicy.
• Mieszane NTM: łączy cechy wysiłkowego i z parcia.

Leczenie nietrzymania moczu jest złożone i dobierane indywidualnie do potrzeb pacjentki. Postępowanie obejmuje metody niefarmakologiczne i farmakologiczne.

Leczenie i profilaktyka nietrzymania moczu

Z wiekiem obniża się także ogólna wydolność mięśniowa, co może zwiększać ryzyko NTM. Ćwiczenia wzmacniające mięśnie dna miednicy (tzw. trening mięśni dna miednicy) są zalecane w profilaktyce i leczeniu – najlepiej prowadzić je regularnie przez co najmniej 3 miesiące, pod okiem fizjoterapeuty uroginekologicznego.

Skuteczność może zwiększać trening pęcherza, biofeedback oraz, w wybranych przypadkach, elektrostymulacja. Warto również modyfikować styl życia (redukcja masy ciała, ograniczenie kofeiny i alkoholu, leczenie przewlekłego kaszlu i zaparć).

W przypadkach opornych na leczenie zachowawcze dostępne są zabiegi chirurgiczne i procedury minimalnie inwazyjne, dobierane do rodzaju NTM i wyników diagnostyki:

• przy wysiłkowym NTM: taśmy podcewkowe (mid‑urethral sling, np. TVT, TOT), kolposuspensja sposobem Burcha, taśmy z powięzi własnej, iniekcje wypełniaczy okołocewkowych;

• przy NTM z parcia opornym na leki: iniekcje toksyny botulinowej do pęcherza, neuromodulacja (stymulacja nerwu krzyżowego), przezskórna stymulacja nerwu piszczelowego; w wyjątkowych sytuacjach zabiegi rekonstrukcyjne pęcherza.

Dobór terapii powinien być indywidualny, z uwzględnieniem nasilenia objawów, chorób współistniejących i preferencji pacjentki. Regularne kontrole pozwalają ocenić skuteczność leczenia, modyfikować plan postępowania i zapobiegać nawrotom dolegliwości.