Soczewka asferyczna i jej zastosowanie w leczeniu zaćmy

Pierwsze opisy zaćmy i prób jej leczenia pojawiają się już w starożytności. Początkowo zabiegi te wiązały się z podcinaniem więzadeł soczewki lub też całkowitym jej usunięciem. Przełomem w dziedzinie okulistyki okazały się prace sir Harolda Ridleya. Zauważył on, badając oczy pilotów biorących udział w II wojnie światowej, że odłamki z kabiny wykonanej z pleksiglasu nie powodowały stanu zapalnego — co doprowadziło go do opracowania sztucznej soczewki.

Dzięki dalszym pracom stworzył on pierwszą sztuczną wewnątrzgałkową soczewkę (IOL – intraocular lens), którą wszczepił w 1949 r. w Londynie u 45-letniej kobiety. Od tamtej pory nieustannie trwają badania nad wytworzeniem idealnej IOL, która mogłaby z powodzeniem zastąpić naturalną, bez utraty zdolności akomodacji oka czy też zniekształcania obrazu.

Soczewka asferyczna IOL – działanie i zalety

Aktualnie na rynku oferowanych jest wiele rodzajów sztucznych soczewek wewnątrzgałkowych. Bez wątpienia najpopularniejszą jest standardowa IOL, ponieważ jako jedyna refundowana jest przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Jeśli mamy jednak możliwość, warto zastanowić się nad wyborem implantu asferycznego jednoogniskowego lub wieloogniskowego. Jego istotą jest zmodyfikowanie budowy, dzięki której IOL jest nie tylko nieco węższa, ale przede wszystkim, w odróżnieniu od soczewki sferycznej, ogniskuje wszystkie promienie w tym samym miejscu, niezależnie od tego, czy przechodzą one przez część obwodową, czy centralną implantu. Dzięki temu możliwe jest ostre widzenie nawet w trudnych warunkach, takich jak np. noc, mgła czy nagłe, intensywne oświetlenie. Jest to szczególnie ważne u osób, które prowadzą samochody, zwłaszcza po zmroku.

Doświadczenia przeprowadzone przez firmę Alcon pokazały również, że pacjenci – kierowcy, u których zastosowano asferyczną soczewkę wewnątrzgałkową, reagowali dużo szybciej na zauważone zagrożenie, a droga hamowania skracała się o ponad 30 metrów w stosunku do osób, u których wszczepiono implant standardowy.

Najważniejsze korzyści:

• ogniskowanie wszystkich promieni w jednym miejscu niezależnie od strefy soczewki,
• lepsze widzenie w trudnych warunkach oświetleniowych (noc, mgła, olśnienia),
• mniejsze olśnienia i lepszy kontrast w słabym oświetleniu,
• potencjalnie szybsza reakcja kierowców i krótsza droga hamowania,
• asferyczność nie przywraca akomodacji oka.

Soczewki asferyczne redukują dodatnią aberrację sferyczną układu optycznego oka. W praktyce najczęściej przekłada się to na lepszy kontrast widzenia i mniejsze olśnienia w słabym oświetleniu, podczas gdy ostrość widzenia w wysokim kontraście (np. w warunkach gabinetowych) może być podobna jak po wszczepieniu soczewek sferycznych.

Warto pamiętać, że sama asferyczność nie przywraca akomodacji oka – zdolności ostrego ustawiania ostrości na różne odległości.

Nowoczesne IOL coraz częściej mają profil asferyczny dopasowany do średniej aberracji rogówki (profil „neutralny” lub „kompensujący” aberrację sferyczną). Dobór takiej optyki odbywa się na podstawie pomiarów przedoperacyjnych i może być indywidualizowany pod kątem budowy rogówki, wielkości źrenicy i oczekiwań pacjenta, zwłaszcza u osób prowadzących pojazdy nocą.

Indywidualizacja doboru:

• profil asferyczny neutralny lub kompensujący aberrację rogówki,
• pomiar aberracji rogówkowej i wielkości źrenicy przed zabiegiem,
• dostosowanie do stylu życia i oczekiwań pacjenta,
• szczególne uwzględnienie potrzeb osób prowadzących nocą.

Rodzaje soczewek asferycznych: monofokalne, wieloogniskowe, EDoF i toryczne

Zabieg operacji zaćmy jest poprzedzony dokładnymi badaniami oraz pomiarami gałki ocznej, aby wszczepiona soczewka jak najbardziej pasowała do naszego oka. W zależności od oczekiwań pacjenta można zastosować soczewki asferyczne mono- lub multifokalne. Różnią się one liczbą miejsc ogniskowania promieni świetlnych. W przypadku implantów jednoogniskowych pacjenci zazwyczaj widzą dobrze z daleka, natomiast do czytania konieczne jest korzystanie z okularów. Soczewki wieloogniskowe umożliwiają ostre widzenie zarówno z bliska, jak i z daleka.

Najczęstsze opcje:

• monofokalne – dobre widzenie z daleka, zwykle konieczne okulary do czytania,
• wieloogniskowe – widzenie zarówno z bliska, jak i z daleka, możliwe zjawiska świetlne,
• edof – lepsze widzenie na odległości pośrednie, mniejsza zależność od okularów do komputera,
• toryczne – korekcja astygmatyzmu rogówkowego, wymagają właściwego ustawienia osi.

Soczewki EDoF i toryczne

Oprócz klasycznych rozwiązań dostępne są soczewki asferyczne toryczne (korygujące astygmatyzm rogówkowy) oraz nowsza grupa soczewek o wydłużonej ogniskowej (EDoF – extended depth of focus), które poprawiają zakres widzenia na odległości pośrednie i zmniejszają zależność od okularów do komputera. Wybór pomiędzy monofokalną, wieloogniskową, EDoF i toryczną zależy od budowy oka, stylu życia i akceptacji ewentualnych zjawisk świetlnych.

Kryteria wyboru:

• budowa i parametry oka,
• styl życia i wykonywane aktywności,
• akceptacja możliwych zjawisk świetlnych (halo, blaski).

Dysfotopsje i dobór soczewki

Soczewki wieloogniskowe i EDoF mogą wiązać się z większym ryzykiem dysfotopsji (halo, blaski), zwłaszcza w nocy. U kierowców nocnych, pacjentów z chorobami plamki lub z nieregularnym astygmatyzmem częściej rekomenduje się soczewki monofokalne (ewentualnie toryczne), aby zminimalizować ryzyko niepożądanych efektów wizualnych.

Kiedy zachować ostrożność z soczewkami wieloogniskowymi:

• u kierowców prowadzących nocą,
• przy chorobach plamki żółtej,
• przy nieregularnym astygmatyzmie,
• gdy pacjent nie akceptuje możliwych halo i blasków.

Operacja zaćmy: przebieg, kwalifikacja i rekonwalescencja

Kwalifikacja obejmuje m.in. biometrię optyczną do doboru mocy soczewki, ocenę rogówki (w tym astygmatyzmu), badanie dna oka oraz stabilności filmu łzowego. Te informacje pozwalają zaplanować rodzaj implantu (np. toryczny przy istotnym astygmatyzmie) i oczekiwany wynik refrakcyjny.

W przypadku planowania soczewek premium szczególnie ważna jest optymalizacja powierzchni oka (np. leczenie zespołu suchego oka) oraz wykluczenie chorób plamki ograniczających widzenie.

Zakres kwalifikacji:

• biometria optyczna doboru mocy soczewki,
• ocena rogówki i astygmatyzmu,
• badanie dna oka,
• ocena filmu łzowego i powierzchni oka,
• planowanie rodzaju implantu i wyniku refrakcyjnego.

Przebieg zabiegu fakoemulsyfikacji

Pierwszym etapem zabiegu operacyjnego zaćmy jest usunięcie zniszczonej, naturalnej soczewki oka. Najczęściej przeprowadza się to metodą fakoemulsyfikacji, czyli z użyciem ultradźwięków. Następnie wszczepia się implant, którego zadaniem jest jej zastąpienie oraz przywrócenie wzroku. Całość zabiegu trwa zazwyczaj 20–30 minut i jest przeprowadzana w znieczuleniu miejscowym. Według danych Eurostatu procedury usuwania zaćmy są najczęściej wykonywanymi zabiegami operacyjnymi w krajach Unii Europejskiej, a w samym 2013 roku wykonano ich ponad 3,5 miliona.

Kluczowe etapy zabiegu:

• usunięcie zmętniałej soczewki naturalnej,
• fakoemulsyfikacja z użyciem ultradźwięków,
• wszczepienie odpowiednio dobranej iol,
• znieczulenie miejscowe i czas trwania około 20–30 minut.

Po zabiegu większość pacjentów wraca do domu tego samego dnia. Przez pierwsze dni stosuje się krople przeciwzapalne i przeciwbakteryjne zgodnie z zaleceniami, należy unikać pocierania oka, znacznego wysiłku i zabrudzenia. Widzenie poprawia się zwykle szybko, ale pełna stabilizacja refrakcji i kontrastu może zająć kilka tygodni. Powrót do prowadzenia pojazdów jest możliwy po uzyskaniu bezpiecznej ostrości i po kontroli lekarskiej.

Leczenie zaćmy obustronnej

W przypadku obustronnej zaćmy zabiegi wykonuje się zazwyczaj w odstępie od kilkunastu dni do kilku tygodni, aby ułatwić ocenę wyniku pierwszego oka i doprecyzować plan dla oka drugiego. Wszczepiona soczewka pozostaje w oku na stałe i nie wymaga wymiany, chyba że wystąpią rzadkie powikłania.

Wskazania, przeciwwskazania i możliwe powikłania

Wskazaniem do operacji jest zaćma pogarszająca funkcjonowanie w codziennym życiu lub utrudniająca diagnostykę i leczenie innych chorób oka. O doborze typu soczewki decydują także choroby współistniejące: przy zwyrodnieniu plamki (AMD), zaawansowanej jaskrze, nieregularnym astygmatyzmie czy stożku rogówki korzyści z soczewek wieloogniskowych mogą być ograniczone; wówczas rozważa się rozwiązania monofokalne lub toryczne. Szczególną ostrożność wymaga kwalifikacja pacjentów po wcześniejszych zabiegach laserowej chirurgii refrakcyjnej.

Sytuacje ograniczające wybór soczewek premium:

• zwyrodnienie plamki (amd),
• zaawansowana jaskra,
• nieregularny astygmatyzm lub stożek rogówki,
• przebyte zabiegi laserowej chirurgii refrakcyjnej wymagające szczególnej ostrożności.

Możliwe powikłania:

• zakażenie wewnątrzgałkowe (rzadkie),
• obrzęk plamki,
• wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego,
• odwarstwienie siatkówki (częstsze u osób z dużą krótkowzrocznością),
• dysfotopsje,
• rotacja soczewki torycznej wymagająca repozycji.

Zaćma wtórna i kapsulotomia YAG

Częstym, odległym następstwem jest zmętnienie torebki tylnej (tzw. zaćma wtórna), które leczy się ambulatoryjnie za pomocą kapsulotomii laserem YAG. Zabieg ten przywraca przejrzystość osi widzenia i zwykle szybko poprawia jakość widzenia.

Koszty i refundacja NFZ: soczewka asferyczna

Zastosowanie soczewki wewnątrzgałkowej asferycznej nie jest refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Możliwe jest jednak prywatne wykonanie zabiegu usunięcia zaćmy z jej wszczepieniem w wielu klinikach w Polsce. Cena operacji zaćmy z wszczepem soczewki asferycznej waha się w zależności od wybranego rodzaju implantu w granicach od około 3 200 zł w przypadku IOL monofokalnej do 5 800 zł, gdy zdecydujemy się na wieloogniskową.

W świadczeniach finansowanych przez NFZ standardowo zapewniana jest soczewka monofokalna, a dopłaty do „opcji premium” w trakcie zabiegu refundowanego nie są przewidziane. Jeśli pacjent chce wybrać soczewkę wieloogniskową, EDoF lub toryczną, zwykle wymaga to wykonania zabiegu w trybie komercyjnym. Ostateczna wycena zależy od rodzaju implantu, zakresu badań kwalifikacyjnych i standardu opieki pooperacyjnej.