Życie z endoprotezą stawu biodrowego

Endoprotezoplastyka jest zabiegiem wykonywanym coraz częściej. Według danych Centralnej Bazy Endoprotezoplastyk NFZ w 2020 roku wykonano w Polsce prawie 46 tys. operacji wszczepienia protezy stawu biodrowego. Średnia wieku pacjentów poddających się operacji to 72 lata w przypadku kobiet i 65 lat u mężczyzn.

Na terenie naszego kraju jest obecnie 311 ośrodków, w których można poddać się temu zabiegowi, a największa ich liczba znajduje się w województwach mazowieckim i śląskim. Endoprotezoplastyka stawu biodrowego jest popularnym zabiegiem, gdyż umożliwia chorym powrót do zdrowia oraz uwolnienie się od bólu odczuwanego dotąd przy niemal każdym ruchu.

Niezbędne jest jednak takie postępowanie, które pozwoli cieszyć się protezą przez długie lata.

Współczesne endoprotezy biodra wykonywane są z nowoczesnych materiałów, m.in. z porowatego tytanu lub stopów kobaltu i chromu, często w połączeniu z polietylenem o wysokim usieciowaniu albo ceramiką (tzw. pary trące: ceramika–polietylen, ceramika–ceramika). Zastosowanie takich materiałów oraz precyzyjnego planowania (w tym planowania 3D), a w wybranych ośrodkach również nawigacji komputerowej lub systemów robotycznych, sprzyja trwałości i prawidłowemu osadzeniu implantów.

W praktyce stosuje się zarówno protezy cementowane, jak i bezcementowe — o wyborze decydują m.in. wiek, jakość kości i doświadczenie zespołu. U części chorych rozważa się panewki typu dual mobility, które zmniejszają ryzyko zwichnięcia. Ostateczny dobór rozwiązania zawsze należy do lekarza prowadzącego.

Rehabilitacja po endoprotezie biodra

"Nowe życie" po operacji wszczepienia endoprotezy stawu biodrowego rozpoczyna się okresem rehabilitacji już w pierwszym dniu po zabiegu. Proces pełnego usprawnienia trwa zwykle 9–12 miesięcy. Konieczna jest ścisła współpraca z rehabilitantem oraz stosowanie się do jego zaleceń, które mają na celu wzmocnienie siły mięśniowej oraz ochronę protezy przed zwichnięciem czy obluzowaniem.

Rehabilitacja może obejmować różnorodne ćwiczenia fizyczne oraz terapie, takie jak hydroterapia czy fizjoterapia. Ważne jest, aby pacjent skonsultował się z profesjonalistą, który pomoże zaplanować indywidualny program ćwiczeń, dostosowany do jego możliwości i potrzeb. Dzięki temu proces przywracania funkcji stawu biodrowego przebiegnie sprawnie i efektywnie.

Wczesna mobilizacja i pielęgnacja rany

W pierwszych tygodniach po zabiegu najczęściej zaleca się wczesne, bezpieczne uruchamianie z asekuracją (balkonik, kule łokciowe) i stopniowe zwiększanie obciążania kończyny zgodnie z zaleceniem lekarza.

Zwykle pacjent uczy się chodzenia po płaskim terenie, a następnie po schodach, ćwiczeń oddechowych, izometrycznych (m.in. pośladków i mięśni uda) oraz prawidłowych wzorców siadania i wstawania. Spanie na plecach lub na zdrowym boku z poduszką między kolanami pomaga uniknąć niekorzystnych ustawień stawu.

Opatrunek powinien pozostawać suchy i czysty; szwy lub zszywki, jeśli nie są wchłanialne, zwykle usuwa się po około 10–14 dniach. Do czasu zagojenia rany należy unikać kąpieli w wannie i basenie — prysznic bywa możliwy po uzyskaniu zgody personelu medycznego i przy odpowiednim zabezpieczeniu rany.

Profilaktyka zakrzepicy i zakażeń

W okresie pooperacyjnym standardowo stosuje się profilaktykę przeciwzakrzepową zgodną z zaleceniem lekarza (np. leki przeciwkrzepliwe, pończochy uciskowe, wczesne uruchamianie, odpowiednie nawodnienie) — po alloplastyce biodra często przez kilka tygodni (np. 28–35 dni).

Czynniki wspomagające profilaktykę zakażeń:

• prawidłowa higiena rany,
• mycie rąk przed zmianą opatrunku,
• kontrola glikemii u chorych na cukrzycę,
• unikanie palenia tytoniu,
• dbałość o leczenie ognisk infekcji w organizmie.

W razie planowanych zabiegów stomatologicznych lub innych interwencji medycznych należy poinformować lekarza o obecności endoprotezy. Decyzję o ewentualnej profilaktyce antybiotykowej podejmuje lekarz, szczególnie u osób z grup zwiększonego ryzyka.

Bezpieczeństwo i aktywność po endoprotezie biodra

Istnieje kilka ruchów, których pacjent po operacji wymiany biodra powinien już zawsze unikać, gdyż znacząco zwiększają one ryzyko zwichnięcia głowy endoprotezy.

Ruchy zakazane po endoprotezoplastyce biodra:

• przywiedzenie operowanej kończyny,
• nadmierne ruchy rotacyjne (do wewnątrz i na zewnątrz),
• nadmierne zgięcie.

Nakłada to pewne ograniczenia na wykonywanie codziennych czynności, nawet tak prostych jak siadanie na łóżku, schylanie się czy zakładanie butów. Warto zainwestować w przyrządy, które ułatwią codzienne życie, jak np. szufelka na długim uchwycie, szczypce ułatwiające podnoszenie różnych przedmiotów czy łyżka z długą rączką do zakładania obuwia.

Należy upewnić się, że łóżko i krzesła, z których będzie korzystał pacjent, mają odpowiednią wysokość, gdyż podczas siedzenia kąt pomiędzy tułowiem a udami nie powinien być nigdy mniejszy niż 90 stopni. Niewskazane jest także zakładanie nogi z protezą na nogę zdrową podczas siedzenia.

Zalecenia dotyczące codziennego życia:

• kąpiel pod prysznicem,
• unikanie dźwigania ciężarów,
• posiadanie wózka na kółkach do zakupów,
• utrzymanie zbilansowanej diety bogatej w białko, witaminy i minerały,
• redukcja masy ciała w przypadku nadwagi,
• zaprzestanie palenia tytoniu.

Odżywianie i zdrowy styl życia również odgrywają istotną rolę w procesie rekonwalescencji. Zbilansowana dieta bogata w białko, witaminy i minerały przyczynia się do odbudowy tkanek oraz wsparcia układu kostno-szkieletowego. Redukcja masy ciała w razie nadwagi oraz zaprzestanie palenia tytoniu zmniejszają ryzyko powikłań, w tym infekcji i problemów z gojeniem.

Prowadzenie pojazdów po operacji wymiany stawu biodrowego

Istnieją także pewne ograniczenia dotyczące prowadzenia pojazdów przez osoby z protezą biodra. Prowadzenie jest dozwolone po upływie 3 miesięcy od zabiegu. Należy opanować poprawną technikę wsiadania do samochodu oraz wysiadania z niego, najlepiej przy fotelu maksymalnie odsuniętym do tyłu. Technika ta ma na celu ochronę protezy przed ruchami sprzyjającymi jej zwichnięciu.

Termin powrotu do kierowania pojazdami może różnić się w zależności od strony operowanej, zakresu zabiegu, zastosowanych leków przeciwbólowych oraz sprawności pacjenta — decyzję potwierdza lekarz prowadzący. Nie należy prowadzić samochodu pod wpływem leków upośledzających czas reakcji (np. opioidów) oraz przed opanowaniem bezpiecznego wsiadania/wysiadania i manewrów awaryjnych.

Uprawianie sportu po wszczepieniu endoprotezy biodra

Korzystną aktywnością fizyczną dla osób z wszczepioną protezą biodra jest pływanie; należy jednak unikać zbyt gwałtownych ruchów kończynami dolnymi. Podobnie jest z jazdą na rowerze — powinna być ona poprzedzona okresem ćwiczeń na rowerku stacjonarnym.

Należy też pamiętać o ustawieniu siodełka na odpowiedniej wysokości. Wskazane są spacery oraz Nordic walking, który odciąża stawy. Dość sporną kwestią jest jazda na nartach, która, choć oczywiście jest możliwa, pociąga za sobą duże ryzyko upadków.

Taniec i joga są również często wybierane przez pacjentów po endoprotezoplastyce jako formy aktywności, jednak należy pamiętać, aby były one dostosowane do indywidualnych możliwości i konsultowane z fizjoterapeutą.

W dłuższej perspektywie preferowane są aktywności o niskim obciążeniu stawów (np. pływanie, rower, marsz, ćwiczenia w odciążeniu), a odradza się sporty kontaktowe i dyscypliny z licznymi skokami czy gwałtownymi zwrotami. Ostateczny zakres aktywności ustala się z lekarzem i fizjoterapeutą.

Powikłania po endoprotezie biodra i wizyty kontrolne

Możliwe powikłania po operacji obejmują m.in.:

• zakażenie rany lub głębokie zakażenie okołoprotezowe,
• zakrzepicę żył głębokich,
• zatorowość płucną,
• zwichnięcie endoprotezy,
• złamanie okołoprotezowe,
• obluzowanie elementów protezy,
• różnicę długości kończyn,
• kostninę (nieprawidłowe kostnienie w tkankach miękkich),
• dolegliwości bólowe.

Wczesne rozpoznanie i leczenie zwiększają szanse na pełny powrót do sprawności.

Kiedy zgłosić się do lekarza po operacji biodra?

Istnieją pewne niepokojące objawy, które powinny zawsze skłonić pacjenta do wizyty u lekarza — nawet jeśli pojawią się kilka lub kilkanaście lat po operacji.

Objawy, z którymi należy zgłosić się do lekarza:

• ból w pachwinie bądź w kolanie,
• utykanie,
• wrażenie skrócenia kończyny,
• szybkie męczenie kończyny, które wcześniej nie występowało.

Objawy wymagające niezwłocznego kontaktu z lekarzem:

• zakażenie (narastające zaczerwienienie, ucieplenie i ból rany, wyciek z rany, gorączka),
• zakrzepica lub zatorowość (nagły ból i obrzęk łydki lub uda, jednostronne ucieplenie i zaczerwienienie kończyny, duszność, ból w klatce piersiowej, kaszel z krwią).

Po zabiegu szczególnie ważne jest również monitorowanie miejsca operacji pod kątem ewentualnych infekcji czy opuchlizny oraz regularne chodzenie na wizyty kontrolne, które pozwolą ocenić stan protezy i zapobiec powikłaniom.

Częstotliwość kontroli po endoprotezoplastyce ustala lekarz, jednak najczęściej pierwsza wizyta odbywa się w ciągu 4–8 tygodni od operacji, kolejne po około 3–6 miesiącach i po 12 miesiącach, a następnie okresowo (np. co 1–2 lata) — zwykle z oceną kliniczną i kontrolnym zdjęciem RTG.

Harmonogram może się różnić w zależności od przebiegu gojenia, typu implantu i indywidualnych czynników ryzyka.

Przed planowanymi zabiegami stomatologicznymi i innymi procedurami inwazyjnymi poinformuj lekarza o posiadaniu endoprotezy biodra. W określonych sytuacjach (zwłaszcza u osób z grup zwiększonego ryzyka) lekarz może rozważyć profilaktykę antybiotykową.

W przypadku dłuższych podróży, zwłaszcza lotniczych, wskazane są przerwy na ćwiczenia, odpowiednie nawodnienie, pończochy uciskowe oraz ustalenie z lekarzem zasad kontynuacji profilaktyki przeciwzakrzepowej.