Badanie genetyczne predyspozycji do raka prostaty

Nowotwór prostaty (gruczołu krokowego) rozpoznawany jest statystycznie co 50 minut u jednego mężczyzny w Polsce. W skali roku daje to około 10 tysięcy przypadków nowych zachorowań, z czego około jedna trzecia okazuje się śmiertelna.

Jednym z najistotniejszych czynników zagrożenia nowotworem prostaty są uwarunkowania genetyczne. O dziedzicznym raku prostaty mówimy, jeśli wystąpił on u przynajmniej trzech krewnych w pierwszej linii lub przynajmniej dwóch w wieku poniżej 55 lat. Częstość występowania dziedzicznego raka gruczołu krokowego w Europie, w tym w Polsce, ocenia się na 10%.

Do grupy osób ze zwiększoną predyspozycją do wystąpienia raka gruczołu krokowego zalicza się nosicieli mutacji konstytucyjnych (obecnych we wszystkich komórkach organizmu) genów BRCA1, CHEK2 i NBS1:

• nosiciele mutacji konstytucyjnej genu BRCA1 mają podwyższone ryzyko wystąpienia raka prostaty ok. 3,6-krotnie, mutacja występuje u 0,2% populacji,
• ryzyko wystąpienia nowotworu prostaty u nosicieli mutacji skracającej białko CHEK2 wzrasta ok. 2,5-krotnie, a częstość występowania mutacji w populacji wynosi 1%,
• mutacja I157T genu CHEK2 zwiększa ryzyko ok. 1,7-krotnie i występuje w populacji z częstością 5%,
• nosiciele mutacji konstytucyjnej genu NBS1 657del5 posiadają ok. 4,5-krotnie zwiększone ryzyko zachorowania. Występuje ona u 0,5% populacji.

Prawdopodobne znaczenie w etiologii (przyczynie) choroby mają też geny RNASEL, ELAC2 oraz MSR1.

Znaczenie badań genetycznych

Rozwijający się nowotwór prostaty nie daje w początkowym stadium żadnych specyficznych objawów. Wykonanie specjalistycznego testu genetycznego umożliwia identyfikację mutacji w genach predysponujących do rozwoju choroby i w połączeniu z rodzinną historią medyczną pozwala oszacować indywidualne ryzyko.

W przypadku osób już chorujących na raka prostaty badanie potwierdzi, z jakim markerem genetycznym wiąże się choroba i będzie podstawą do objęcia badaniami genetycznymi najbliższych krewnych. Badania genetyczne stają się coraz bardziej popularne, ponieważ pozwalają na wczesną identyfikację osób z grupy podwyższonego ryzyka.

Testy genetyczne są szczególnie istotne dla:

• mężczyzn z rodzinną historią raka prostaty,
• możliwości wdrożenia wcześniejszej diagnostyki i profilaktyki,
• znaczącego wpływu na rokowania pacjenta.

Skuteczność testów genetycznych w wykrywaniu predyspozycji do raka prostaty jest wysoka, jednak nie są one nieomylne. Ograniczenia testów mogą wynikać z faktu, że nie wszystkie mutacje genowe są znane lub możliwe do wykrycia przy użyciu obecnych technologii. Testy genetyczne nie zastępują regularnych badań przesiewowych, ale stanowią ich istotne uzupełnienie.

Obecność mutacji genowych ma znaczenie nie tylko dla oceny ryzyka, ale także dla planowania leczenia i profilaktyki. Na przykład, wykrycie mutacji w genach BRCA1 czy CHEK2 może wpłynąć na decyzje dotyczące częstotliwości badań kontrolnych oraz strategii leczenia, w tym wyboru odpowiednich terapii.

Należy również pamiętać, że poza genetyką, inne czynniki ryzyka, takie jak wiek, styl życia (w tym dieta, aktywność fizyczna), palenie tytoniu oraz nadwaga, mogą także wpływać na ryzyko zachorowania na raka prostaty. Dlatego ważne jest podejście holistyczne do oceny ryzyka i strategii prewencyjnych.

Kiedy wykonać testy genetyczne?

Przeprowadzenie badania wskazane jest zwłaszcza w przypadkach:

• występowania przypadków raka prostaty w rodzinie,
• stwierdzenia obecności mutacji genów BRCA1, NBS1, CHEK2,
• występowania przypadków raka piersi lub jajników u kobiet w rodzinie,
• wykrycia podwyższonego stężenia antygenu PSA w surowicy krwi,
• częstego oddawania moczu i uczucia naglącego parcia na mocz lub krwiomoczu.

Warto zaznaczyć, że obecność takich objawów niekoniecznie musi oznaczać raka prostaty, ale może być wskazówką do wykonania dalszych badań. Konsultacja z lekarzem specjalistą jest kluczowa dla właściwej interpretacji wyników oraz wdrożenia ewentualnego leczenia.

Postępy w technologii sekwencjonowania, takie jak sekwencjonowanie całego genomu, otwierają nowe możliwości diagnostyczne. Umożliwiają one dokładniejszą analizę genetyczną, co może być kluczowe w przyszłości dla identyfikacji nowych markerów genetycznych związanych z rakiem prostaty.

Wyniki testów genetycznych mogą mieć również potencjalne skutki:

• psychospołeczne dla pacjentów i ich rodzin,
• wiedza o zwiększonym ryzyku zachorowania może prowadzić do stresu i niepokoju,
• ważne jest, aby decyzja o wykonaniu testu była dobrze przemyślana,
• pacjent powinien mieć dostęp do wsparcia psychologicznego i doradztwa genetycznego.

Metody badań genetycznych

Najbardziej kompleksowym badaniem, umożliwiającym równoczesną analizę 17 różnych mutacji w 6 genach (BRCA1, CHEK2, NBS1, RNASEL, ELAC2, MSR1), jest obecnie test genetyczny w technologii mikromacierzy/sekwencjonowania DNA typu SNP APEX – dostępny w Polsce za pośrednictwem laboratoriów Medgenetix lub Euroimmun DNA.

Materiał do badań

Materiałem do badania jest krew lub wymaz z jamy ustnej pacjenta, a oczekiwanie na wynik trwa około 3 tygodni. Koszt testu waha się w przedziale 1500-1800 zł.

Warto zaznaczyć, że nowoczesne technologie sekwencjonowania umożliwiają coraz dokładniejsze i szybsze analizy genetyczne, co może przyczynić się do dalszego rozwoju diagnostyki raka prostaty. Wprowadzenie bardziej zaawansowanych metod może również obniżyć koszty takich badań w przyszłości, czyniąc je bardziej dostępnymi dla szerokiej grupy pacjentów.