Badanie genetyczne predyspozycji do zawału serca

Mianem zawału określamy stan wystąpienia martwicy komórek określonego obszaru mięśnia sercowego w efekcie zamknięcia światła naczynia wieńcowego. Zwykle jest ono rezultatem pęknięcia blaszki miażdżycowej - zmiany powstającej w efekcie osadzania się w tętnicach, włóknienia i wapnienia mas tłuszczowych, zwłaszcza cholesterolu. Szacuje się, że co roku zawał występuje u ponad 100 tysięcy osób w Polsce, z czego około 35 tysięcy umiera.

Jak alarmują kardiolodzy, nawet 80% przypadków zawałów można byłoby uniknąć, stosując odpowiednią profilaktykę i przekonując osoby najbardziej zagrożone do prowadzenia zdrowego trybu życia.

Przyczyny i czynniki ryzyka zawału serca

Przez wiele lat panowało przekonanie, że "winnymi" zawałów serca są szybkie tempo życia, związany z nim stres, a także niezdrowe odżywianie (dieta bogata w tłuszcze zwierzęce i cholesterol LDL) oraz używki (nadmierne spożycie alkoholu i palenie tytoniu) - przyśpieszające tworzenie się zmian miażdżycowych.

Chociaż styl życia i czynniki środowiskowe nadal odgrywają dużą rolę, coraz więcej dowodów naukowych wskazuje, że zawał serca może mieć także podłoże genetyczne. Czynniki te często współwystępują, wzmacniając wzajemnie swoje działanie.

Nieprawidłowa dieta, brak aktywności fizycznej, przewlekły stres i używki prowadzą do rozwoju nadciśnienia, cukrzycy i zaburzeń lipidowych – głównych czynników ryzyka zawału.

Najważniejsze czynniki ryzyka zawału serca:

• Nieprawidłowa dieta bogata w tłuszcze nasycone
• Brak aktywności fizycznej
• Palenie papierosów i nadużywanie alkoholu
• Przewlekły stres
• Nadciśnienie tętnicze
• Cukrzyca typu 2
• Podwyższony poziom cholesterolu LDL
• Niski status socjoekonomiczny
• Predyspozycje genetyczne

Warunki pracy, miejsce zamieszkania czy dostęp do opieki zdrowotnej również wpływają na częstość występowania chorób sercowo-naczyniowych. Osoby z niższym statusem socjoekonomicznym są bardziej narażone na rozwój miażdżycy i zawału.

Geny zwiększające ryzyko zawału serca

Z czasem dowiedziono, że na ryzyko rozwoju choroby wieńcowej, której zawał jest jednym z efektów, wpływ mają czynniki genetyczne. Precyzując, chodzi o występowanie u danej osoby określonych wariantów genów. Są to zwłaszcza wariant R952Q genu LRP8 oraz wariant 1F genu CYP1A2.

Gen LRP8 odgrywa istotną rolę w metabolizmie "złego" cholesterolu LDL, będącego głównym składnikiem blaszek miażdżycowych. U osób posiadających wariant R952Q tego genu zaobserwowano podwyższone ryzyko wystąpienia zawału serca, m.in. ze względu na zwiększoną skłonność do gromadzenia się cholesterolu LDL w naczyniach krwionośnych, ponieważ jest on słabiej wychwytywany przez komórki wątroby.

Posiadacze tej wersji genu charakteryzują się również zwiększoną skłonnością do agregacji (zlepiania się) płytek krwi, co ułatwia tworzenie się zatorów tętniczych. W efekcie są nawet 5-krotnie bardziej zagrożeni zawałem niż osoby posiadające inne warianty genu.

Gen CYP1A2 jest genem kodującym cytochrom P450 1A2, czyli białko odpowiadające za rozkład kofeiny. Występuje on w różnych wariantach, które decydują o tempie jej metabolizacji przez organizm. Enzym kodowany przez wariant 1F rozkłada kofeinę znacznie wolniej niż enzym kodowany przez wariant 1A.

Jak wykazały przeprowadzone badania kliniczne, w najgorszej sytuacji są posiadacze dwóch wersji wolniejszego enzymu - zwiększają oni ryzyko zawału serca o 36% pijąc 2-3 filiżanki kawy dziennie. W przypadku picia czterech filiżanek zagrożenie wzrasta aż o 64%. Dla porównania, w przypadku wersji genów 1A ryzyko zachorowalności w przypadku picia 2-3 kaw dziennie nie tylko nie wzrastało, ale nawet było o 22% niższe od średniej.

Inne geny związane z ryzykiem zawału

W ostatnich latach identyfikowano także inne geny, które mogą mieć związek z podwyższonym ryzykiem choroby wieńcowej i zawału. Są to m.in. geny PCSK9, APOE, czy MTHFR. Mutacje w tych genach wpływają m.in. na poziom lipidów we krwi, procesy zapalne oraz metabolizm homocysteiny, które mają znaczący wpływ na stan naczyń krwionośnych.

Dynamiczny rozwój genetyki sprawia, że z roku na rok identyfikuje się coraz większą liczbę genów, których mutacje powiązane są z predyspozycjami do rozwoju różnych chorób - w tym także cywilizacyjnych, np. zawału mięśnia sercowego. Pamiętać należy jednak, iż samo posiadanie ryzykownej mutacji nie sprawi, że na 100% zachorujemy na związaną z nią chorobę.

Znaczenie testów genetycznych w zapobieganiu zawałowi

Przeprowadzenie odpowiedniego testu genetycznego pozwoli "wyłowić" osoby będące w grupie wysokiego ryzyka, a także opracować i wdrożyć właściwe dla nich działania profilaktyczne, minimalizujące ryzyko rozwoju choroby. Podstawową będzie zmiana nawyków żywieniowych, odpowiednia do wieku i stanu zdrowia aktywność fizyczna oraz prawidłowe leczenie już występujących chorób, zwłaszcza nadciśnienia, cukrzycy i hipercholesterolemii.

Najczęstsze działania profilaktyczne u osób z ryzykiem genetycznym:

• Zmiana diety na śródziemnomorską lub niskotłuszczową
• Redukcja masy ciała
• Regularna aktywność fizyczna
• Rezygnacja z palenia papierosów
• Ograniczenie spożycia alkoholu
• Kontrola poziomu glukozy i cholesterolu
• Stosowanie zaleconych leków (np. beta-blokery)

Dodatkowo, istnieją leki o udowodnionym działaniu zmniejszającym ryzyko kolejnego zawału serca, takie jak niektóre beta-blokery oraz leki z grupy inhibitorów konwertazy angiotensyny.

Współczesna medycyna precyzyjna coraz częściej opiera się na profilaktyce spersonalizowanej, w której wyniki badań genetycznych pomagają lekarzom dobrać skuteczniejsze strategie terapeutyczne, dostosowane do indywidualnego profilu pacjenta. Dotyczy to nie tylko leków, ale także diety, suplementacji i intensywności aktywności fizycznej.

Testy genetyczne mogą być szczególnie istotne dla osób, u których w rodzinie występowały przypadki zawałów serca w młodym wieku (przed 55. rokiem życia u mężczyzn i przed 65. rokiem życia u kobiet). W takich przypadkach zaleca się wcześniejsze rozpoczęcie monitorowania stanu zdrowia serca i wdrożenie działań profilaktycznych jeszcze przed wystąpieniem objawów klinicznych.

Jak przebiega badanie genetyczne?

Samo wykonanie badania (w Polsce wykonują je m.in. laboratoria Genomed i Medgenetix) sprowadza się po stronie pacjenta do zamówienia drogą elektroniczną bądź telefonicznie zestawu do pobrania próbki materiału genetycznego i wypełnienia zestawu formularzy - możliwe jest również pobranie próbki we współpracującej z laboratorium placówce medycznej. Oczekiwanie na wyniki testu trwa ok. miesiąca.

Pobrany materiał (najczęściej wymaz z jamy ustnej) jest następnie analizowany pod kątem obecności określonych wariantów genetycznych, które korelują ze zwiększonym ryzykiem chorób układu krążenia. Wyniki badania są interpretowane przez specjalistów genetyki klinicznej lub lekarzy mających doświadczenie w zakresie medycyny precyzyjnej.

Niektóre nowoczesne testy genetyczne oferują nie tylko ocenę ryzyka zawału, ale również analizę predyspozycji do innych schorzeń sercowo-naczyniowych, takich jak udar mózgu, miażdżyca tętnic obwodowych czy nadciśnienie pierwotne.

Wyniki testu genetycznego należy zawsze interpretować w kontekście całościowego obrazu klinicznego pacjenta – w tym historii chorób w rodzinie, wyników badań laboratoryjnych, stylu życia oraz innych czynników ryzyka. Geny stanowią jedną z wielu składowych oceny zagrożenia chorobami układu sercowo-naczyniowego.