Co to jest zaćma wtórna?

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zaćma wtórna, zwana inaczej kataraktą, jest odpowiedzialna za 51% przypadków utraty wzroku na świecie, co dotyczy nawet 20 milionów osób. WHO podkreśla, że do roku 2020 podwoi się ilość populacji w wieku powyżej 60 lat z obecnych 400 milionów do 800 milionów, co również zwiększy odsetek osób cierpiących na zaćmę, która często dotyka osób starszych. WHO wyliczyła, że w krajach wysoko rozwiniętych przeprowadza się rocznie od 4 do 6 tysięcy operacji katarakty na każde milion mieszkańców, a na całym świecie wykonywanych jest około 10 milionów operacji każdego roku.

Polskie Towarzystwo Okulistyczne szacuje, że w Polsce może cierpieć na zaćmę od 800 tysięcy do 1,1 miliona osób, a w kolejkach na zabieg refundowany przez NFZ czeka już 500 tysięcy Polaków, natomiast czas oczekiwania to nawet 500 dni. Niestety, ze swoich środków NFZ jest w stanie zoperować tylko 20% chorych na kataraktę rocznie. Tymczasem, jak wynika z danych WHO, i tak u 20% pacjentów, którzy przeszli operację katarakty, po pewnym czasie pojawia się zaćma wtórna.

Objawy i diagnostyka zaćmy wtórnej

Zaćma to zmętnienie soczewki w oku, co jest najczęściej związane z wiekiem – cierpią na nią głównie osoby po 60 roku życia. Jednak przyczyną zaćmy może być także długotrwałe przyjmowanie leków, np. steroidów, choroby metaboliczne czy urazy oka. Zdarzają się również przypadki zaćmy wrodzonej. Zaćmę leczy się operacyjnie, ale może dojść do jej nawrotu w formie zaćmy wtórnej. Występuje ona najczęściej w okresie od kilku miesięcy do kilku lat po wszczepieniu sztucznej soczewki, gdy dojdzie do zmętnienia tylnej części torebki soczewki.

Objawy zaćmy wtórnej są podobne do tych obserwowanych przy pierwotnej katarakcie, czyli stopniowe pogorszenie ostrości widzenia, rozpraszanie światła czy zamglenie obrazu. Część pacjentów zgłasza również utrudnione widzenie kontrastu lub występowanie odblasków świetlnych, zwłaszcza w nocy. Warto pamiętać, że podobne objawy mogą wystąpić także przy innych powikłaniach pooperacyjnych, takich jak obrzęk plamki czy zmiany w siatkówce, dlatego konieczne jest ich różnicowanie przez okulistę.

Diagnostyka zaćmy wtórnej opiera się przede wszystkim na badaniu okulistycznym w lampie szczelinowej. W razie potrzeby okulista może wykonać dodatkowe badania obrazowe, takie jak OCT (optyczna koherentna tomografia) czy biomikroskopia tylnego odcinka oka. Umożliwia to potwierdzenie zmętnienia torebki tylnej i wykluczenie innych przyczyn pogorszenia widzenia.

Leczenie zaćmy wtórnej laserem YAG

W przypadku zaćmy wtórnej zmętnieniu ulega tylna część torebki soczewki (posterior capsule opacification, PCO), która pozostaje w oku po usunięciu zmętniałej soczewki naturalnej i implantacji sztucznej soczewki podczas operacji. Zmętnienie tej części prowadzi do ponownego pogorszenia ostrości widzenia. Najczęściej sprzyjają temu choroby przewlekłe jak cukrzyca, dystrofia miotoniczna czy niektóre choroby zapalne oka.

Leczenie zaćmy wtórnej polega na wykonaniu kapsulotomii tylnej przy użyciu lasera YAG. Jest to zabieg bezbolesny i mało inwazyjny, który trwa zazwyczaj kilkanaście sekund. Pacjent otrzymuje krople rozszerzające źrenice oraz krople znieczulające. Laser wytwarza otwór w torebce, co umożliwia ponowny, niezakłócony przepływ światła do siatkówki. Widzenie poprawia się zazwyczaj w ciągu doby od zabiegu, chociaż pełna stabilizacja ostrości może potrwać kilka dni.

Zasady bezpieczeństwa po kapsulotomii

Aktualne rekomendacje towarzystw okulistycznych wskazują, aby po zabiegu unikać prowadzenia pojazdów mechanicznych przez minimum 3 godziny oraz stosować krople przeciwzapalne przez kilka dni. Badania publikowane w 2024 roku zwracają uwagę, że nowoczesne lasery YAG pozwalają precyzyjniej kontrolować wielkość otworu w torebce, co zmniejsza ryzyko powikłań takich jak wzrost ciśnienia śródgałkowego.

Zabieg kapsulotomii tylnej jest refundowany w Polsce przez NFZ, co może być istotną informacją dla pacjentów.

Warto również podkreślić, że zaćma wtórna po kapsulotomii tylnej nie nawraca, ponieważ usunięcie zmętniałej tylnej torebki soczewki eliminuje miejsce, które mogłoby ponownie ulec zmętnieniu.

Powikłania i profilaktyka zaćmy wtórnej

Choć zabieg kapsulotomii tylnej laserem YAG jest procedurą bardzo bezpieczną, może wiązać się z powikłaniami.

Najczęstsze powikłania po zabiegu:

• przejściowy wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego
• uszkodzenie sztucznej soczewki
• odwarstwienie siatkówki
• zapalenie błony naczyniowej oka

Dlatego ważne są kontrolne wizyty u okulisty po zabiegu, szczególnie u pacjentów z grup ryzyka.

Jak zmniejszyć ryzyko powikłań?

Profilaktyka zaćmy wtórnej nie jest całkowicie skuteczna, ponieważ zmętnienie torebki jest reakcją organizmu na wszczepienie soczewki sztucznej. Niemniej jednak stosowanie nowoczesnych materiałów soczewek oraz odpowiednich technik chirurgicznych może ograniczać częstość tego powikłania.

Obecnie rozwijane są soczewki wewnątrzgałkowe o specjalnych powłokach zmniejszających przyczepianie się komórek nabłonka soczewki, co może obniżyć częstość PCO w przyszłości.

Informacje dla pacjenta

Pacjent powinien być poinformowany o możliwości wystąpienia zaćmy wtórnej jeszcze przed pierwotnym zabiegiem usunięcia katarakty, aby był świadomy potencjalnej potrzeby ponownej interwencji laserowej. Edukacja pacjenta jest istotna w ograniczaniu lęku związanego z tym schorzeniem i przygotowaniu do ewentualnych powikłań.