Leczenie łysienia plackowatego

Czym jest łysienie plackowate?

Łysienie plackowate charakteryzuje się utratą włosów z określonych obszarów skóry głowy. W efekcie nie dochodzi do równomiernego przerzedzenia fryzury, lecz do tworzenia się gdzieniegdzie łysych „placków”. Dochodzi do nieprawidłowej odpowiedzi układu odpornościowego skierowanej przeciwko strukturom mieszka włosowego, co powoduje czasowe zahamowanie wzrostu włosa, a nie trwałe zniszczenie mieszka.

Utrata włosów może dotyczyć także innych owłosionych miejsc, np. brody, brwi i rzęs. Mimo iż leczenie łysienia plackowatego nie gwarantuje pełnego i trwałego wyleczenia, nie należy pozostawiać problemu bez konsultacji lekarskiej. Choroba miewa przebieg nawrotowy, ale u wielu osób dochodzi do samoistnych remisji. Ważne: łysienie plackowate nie jest chorobą zakaźną.

To choroba zapalna, ale niebliznowaciejąca – mieszki włosowe zwykle pozostają żywe, dzięki czemu odrost jest możliwy, często nawet samoistny. Zajęte mogą być także brwi, rzęsy i owłosienie ciała. Wyróżnia się różne postacie kliniczne: ogniskową (najczęstszą), rozległe postaci totalis (utrata włosów na skórze głowy) i universalis (utrata włosów na całym ciele) oraz postać obwodową (ophiasis), która częściej ma przewlekły, trudniejszy do leczenia przebieg.

U części chorych występują zmiany w obrębie paznokci (np. charakterystyczne naparstkowanie), a choroba może wyraźnie wpływać na samopoczucie i jakość życia. Włączenie wsparcia psychologicznego lub grup wsparcia bywa istotnym elementem postępowania. Pomocne są także metody kamuflażu (np. fryzury, mikrowłókna, peruki), dobierane do potrzeb pacjenta.

Przyczyny łysienia plackowatego a choroby współistniejące

Patogeneza rozwoju łysienia plackowatego nie jest do końca wyjaśniona. Obecne dane wskazują na chorobę o podłożu autoimmunologicznym z udziałem predyspozycji genetycznej oraz czynników środowiskowych. Silne przeżycia emocjonalne czy infekcje mogą działać jak czynniki wyzwalające, ale nie są jedyną ani konieczną przyczyną choroby. W wyniku nieprawidłowej reakcji immunologicznej dochodzi do zapalenia i przejściowego zatrzymania wzrostu włosów, przy zachowaniu potencjału do odrostu. Choroba nie wynika z błędów pielęgnacyjnych ani diety.

W mechanizmie choroby kluczową rolę odgrywa autoimmunizacja przeciw strukturom mieszka włosowego, z udziałem limfocytów T i szlaku JAK-STAT. Istnieje predyspozycja genetyczna, a u części osób do ujawnienia choroby dochodzi po czynnikach wyzwalających (np. silny stres, infekcja, uraz skóry), choć nie u wszystkich udaje się je zidentyfikować.

Warto wiedzieć, że łysienie plackowate często współistnieje z innymi chorobami, w przebiegu których występują różnego rodzaju zjawiska autoimmunologiczne.

Na liście takich schorzeń znajdują się m.in.:

• bielactwo
• toczeń rumieniowaty
• cukrzyca typu 1
• choroba Hashimoto

Częściej niż w populacji ogólnej stwierdza się także atopowe zapalenie skóry oraz zaburzenia czynności tarczycy. Badania dodatkowe (np. TSH, przeciwciała tarczycowe, morfologia, ferrytyna) zleca się indywidualnie, w zależności od objawów i wywiadu – nie ma potrzeby wykonywania szerokich paneli „na wszelki wypadek”.

Łysienie plackowate u dzieci i młodzieży

Ze statystyk wynika, że z łysieniem plackowatym najczęściej zmagają się dzieci oraz osoby dorosłe, które nie skończyły jeszcze 30 lat. Kobiety i mężczyźni narażeni są na to schorzenie w takim samym stopniu, choć początkowo u pań łyse obszary można łatwiej przykryć długimi włosami, pochodzącymi z innych obszarów głowy. Nie zmienia to jednak faktu, że łysienie plackowate u kobiet jest szczególnie ciężkie do zniesienia – włosy w naszej kulturze stanowią przecież jeden z atrybutów kobiecości.

Początek choroby może przypadać na dzieciństwo i czasem zbiega się w czasie z obciążającymi sytuacjami, infekcją lub urazem skóry, jednak u wielu dzieci nie udaje się wskazać jednoznacznego czynnika wyzwalającego. Pierwsze ognisko wyłysienia jest zazwyczaj pojedyncze i owalne, a jego średnica nie przekracza kilku centymetrów.

Łysienie plackowate częściej niż w populacji ogólnej dotyka również dzieci z zespołem Downa.

U najmłodszych częściej wybiera się leczenie miejscowe o dobrym profilu bezpieczeństwa (np. silne glikokortykosteroidy miejscowe), a decyzję o terapiach ogólnych podejmuje się ostrożnie, w wyspecjalizowanych ośrodkach. Istotne są działania niefarmakologiczne: edukacja rodziny, wsparcie psychologiczne, uzgodnienia ze szkołą oraz metody kamuflażu (opaski, czapki, peruki).

Objawy, diagnostyka i przebieg choroby

Najczęstszym objawem są gładkie, okrągłe ogniska wyłysienia bez bliznowacenia. Często obserwuje się tzw. włosy „wykrzyknikowe” na obwodzie ogniska. Skóra zwykle nie boli i nie swędzi, choć niektórzy pacjenci zgłaszają mrowienie lub dyskomfort. Zmiany mogą dotyczyć także brwi, rzęs, brody oraz owłosienia ciała. U części chorych pojawiają się zmiany paznokciowe (np. naparstkowanie).

Rozpoznanie lekarz najczęściej stawia klinicznie, wspierając się trichoskopią (dermatoskopowym badaniem włosów i skóry głowy). Badania laboratoryjne dobiera się do obrazu klinicznego i wywiadu; biopsja skóry jest potrzebna rzadko, głównie w przypadkach niejednoznacznych lub do różnicowania z innymi postaciami łysienia. Do oceny nasilenia używa się m.in. skali SALT.

Przebieg jest zmienny: możliwe są samoistne remisje i nawroty. Gorsze rokowanie obserwuje się przy wczesnym początku choroby, rozległych postaciach (totalis/universalis), zajęciu obwodu owłosionej skóry głowy (ophiasis) oraz przy zajęciu paznokci. Nawet w cięższych postaciach u części pacjentów uzyskuje się istotny odrost przy odpowiednio dobranym leczeniu.

Leczenie łysienia plackowatego – metody i aktualne zalecenia

Ze względu na niejasne przyczyny rozwoju łysienia plackowatego lekarze stosują różne metody leczenia tej choroby. Jeśli zmiany są mało nasilone, do odrośnięcia włosów może dojść szybko, niemniej żadna terapia nie zagwarantuje braku nawrotów choroby po jakimś czasie. Celem leczenia jest kontrola stanu zapalnego i stymulacja odrostu włosów.

Dobór leczenia zależy od:

• rozległości choroby,
• czasu trwania i dynamiki choroby,
• wieku pacjenta,
• chorób współistniejących,
• preferencji pacjenta.

Na efekty zwykle czeka się co najmniej 3–6 miesięcy, a terapie wymagają regularnych kontroli i modyfikacji. W małych, świeżych ogniskach nierzadko rozważa się obserwację lub leczenie miejscowe; w rozległych postaciach – leczenie ogólne prowadzone przez doświadczonego dermatologa.

Leczenie miejscowe

We wczesnych etapach łysienia plackowatego z reguły stosuje się leczenie miejscowe, które opiera się na wcieraniu w łyse miejsca preparatów z glikokortykosteroidami lub minoksydylem. Niektórzy lekarze zalecają z kolei immunoterapię miejscową, która polega na wywoływaniu nadwrażliwości kontaktowej za pomocą silnych alergenów kontaktowych.

W ostatnim czasie coraz częściej mówi się także o zadowalających wynikach leczenia za pomocą wstrzyknięć osocza bogatopłytkowego (PRP) w miejsca pozbawione włosów.

U dorosłych z pojedynczymi ogniskami skuteczne bywają ostrzyknięcia triamcynolonem (glikokortykosteroidem) bezpośrednio do zmiany. Immunoterapia kontaktowa (np. DPCP, SADBE) jest metodą specjalistyczną, wymagającą doświadczenia i regularnych kontroli, ale może przynieść dobre efekty w bardziej rozległych postaciach. Stosuje się również antraliny oraz silne steroidy miejscowe u dzieci. Z kolei metody takie jak PRP (czyli osocze bogatopłytkowe) mają zmienną skuteczność i nie stanowią standardu postępowania u wszystkich pacjentów.

Leczenie ogólnoustrojowe

W leczeniu zaawansowanego łysienia plackowatego stosuje się u wybranych pacjentów metody ogólne. Fotochemoterapia lub fototerapia (np. PUVA) mogą być rozważane w niektórych przypadkach, jednak ich skuteczność bywa ograniczona, a dobór i bezpieczeństwo wymagają oceny specjalistycznej. W cięższych postaciach choroby bywa sięga się po leki immunosupresyjne (np. glikokortykosteroidy ogólne krótkoterminowo w wybranych sytuacjach, cyklosporyna A), z uwzględnieniem ryzyka nawrotów po odstawieniu oraz działań niepożądanych.

W ostatnich latach w ciężkim łysieniu plackowatym pojawiły się inhibitory kinaz JAK (np. baricytynib, ritlecytynib), zarejestrowane w niektórych regionach dla określonych grup pacjentów. Leki te wymagają kwalifikacji i monitorowania bezpieczeństwa i nie są odpowiednie dla wszystkich (m.in. przeciwwskazane w ciąży). Dostępność oraz zasady refundacji mogą się różnić i zmieniać – decyzję o terapii podejmuje specjalista po ocenie korzyści i ryzyka.

Niezależnie od wybranej metody ważne jest równoległe leczenie chorób towarzyszących, korekta ewentualnych niedoborów (np. żelaza) oraz unikanie niesprawdzonych preparatów „na porost włosów”. Przeszczep włosów nie jest zwykle zalecany w łysieniu plackowatym ze względu na ryzyko nawrotu choroby w miejscu przeszczepu. Nawet przy skutecznym leczeniu możliwe są nawroty, dlatego istotne są regularne kontrole i długofalowy plan postępowania.